Tự Kỷ và Dinh Dưỡng: Nguyên Tắc 5-5 Trong Xây Dựng Chế Độ Ăn Cho Trẻ Tự Kỷ

Tự kỷ là một dạng rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến mỗi cá nhân khác nhau, gây khó khăn trong việc giao tiếp, hành vi và sự tương tác xã hội. Tuy nhiên, một thách thức lớn hơn đối với cha mẹ trẻ tự kỷ là những vấn đề giữa tự kỷ và dinh dưỡng: chế độ ăn uống tối ưu cho sự phát triển khoẻ mạnh của trẻ. Trẻ tự kỷ thường đặc biệt có những sở thích và sự nhạy cảm thực phẩm, khiến cho việc xây dựng chế độ ăn cho trẻ trở nên khó khăn.

“Phổ” trong rối loạn phổ tự kỷ, nghĩa là nó ảnh hưởng đến mỗi người tự kỷ theo cách khác nhau với các triệu chứng, mức độ hoạt động và thách thức riêng biệt. Mỗi cá nhân tự kỷ đều có tính cách và khả năng riêng. Trẻ tự kỷ có thể nhạy cảm hơn với ánh sáng, xúc giác, âm thanh và vị giác, điều này có thể tác động đến sự nhạy cảm thực phẩm – việc lựa chọn và sử dụng thực phẩm của trẻ.

Một chế độ ăn uống đúng đắn không chỉ giúp trẻ tự kỷ duy trì sức khỏe mà còn có thể hỗ trợ trong việc cải thiện các vấn đề về hành vi và cảm xúc. Vậy, cần lưu ý gì về tự kỷ và dinh dưỡng? Làm thế nào để xây dựng một chế độ ăn cho trẻ tự kỷ một cách dễ dàng hơn mà vẫn lành mạnh?

Bài viết này sẽ chia sẻ các lưu ý quan trọng và gợi ý về chế độ ăn cho trẻ tự kỷ, đồng thời giúp các bậc phụ huynh hiểu rõ hơn về nhu cầu dinh dưỡng của trẻ và các biện pháp hỗ trợ trong việc duy trì sức khỏe cho trẻ tự kỷ.

Các Vấn Đề Thường Gặp Với Trẻ Tự Kỷ Và Dinh Dưỡng

Trẻ tự kỷ thường có một số vấn đề về chế độ ăn uống mà không phải ai cũng nhận thức được. Những vấn đề này chủ yếu liên quan đến sự nhạy cảm đối với các giác quan, cũng như sự nhạy cảm thực phẩm và lựa chọn thực phẩm một cách hạn chế.

Mặc dù các nghiên cứu về tự kỷ và dinh dưỡng chưa chỉ ra nhu cầu dinh dưỡng đặc biệt nào dành riêng cho người tự kỷ, hay chưa có danh sách các thực phẩm tốt cho tự kỷ, một chế độ ăn uống cân bằng vẫn vô cùng quan trọng cho sức khỏe và sự phát triển của trẻ.

>> Tham khảo: Dinh Dưỡng Và Tâm Lý: Mối Liên Hệ Giữa Chế Độ Ăn Uống Và Sức Khỏe Tinh Thần

Một số vấn đề cụ thể khi tìm hiểu về tự kỷ và dinh dưỡng bao gồm:

Vấn đề về đường ruột

Trẻ tự kỷ thường gặp phải các vấn đề về tiêu hóa như táo bón, tiêu chảy hoặc cảm giác đầy bụng. Điều này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể và làm gia tăng nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng. Do đó, việc xây dựng chế độ ăn uống giàu chất xơ và bổ sung đủ nước là rất quan trọng để duy trì sức khỏe đường ruột.

Hạn chế do nhạy cảm thực phẩm

Do nhạy cảm với mùi, vị, hình dạng hay cảm giác của thực phẩm, việc tiêu thụ một số loại đồ ăn trở nên khó khăn đối với trẻ tự kỷ, dẫn đến thực đơn bị giới hạn. Trẻ có thể chỉ ăn một số loại thực phẩm nhất định, có thể là những thực phẩm có màu sắc, hương vị hoặc kết cấu cụ thể. Điều này dẫn đến một chế độ ăn uống thiếu đa dạng và thiếu hụt nhiều dưỡng chất quan trọng.

Để cải thiện tình trạng này, các bậc phụ huynh có thể thử giới thiệu từ từ các loại thực phẩm mới, bắt đầu với những thực phẩm mà trẻ cảm thấy quen thuộc và dễ chịu.

Mẫn cảm quá mức với một số thực phẩm

Phản ứng mẫn cảm là khi cơ thể có phản ứng không tốt với một số thực phẩm nhất định. Nhiều trẻ tự kỷ có phản ứng mẫn cảm với một số loại thực phẩm như gluten, sữa hay thực phẩm chứa phẩm màu nào đó. Các phản ứng này có thể gây rối loạn tiêu hóa hoặc thay đổi hành vi, cảm xúc của trẻ. Việc nhận biết và điều chỉnh chế độ ăn uống là rất quan trọng để tránh những thực phẩm có thể gây ra tác dụng phụ cho trẻ.

Sự ảnh hưởng của môi trường và thói quen khi ăn uống

Trẻ tự kỷ rất nhạy cảm với môi trường xung quanh trong giờ ăn, bao gồm tiếng ồn, mùi hoặc ánh sáng mạnh. Những yếu tố này có thể làm trẻ cảm thấy căng thẳng và không muốn ăn. Nếu phụ huynh ép buộc trẻ, có thể trẻ sẽ có các hành vi hoặc các cơn phản ứng cảm xúc khó kiểm soát. Vì vậy, tạo ra một môi trường ăn uống yên tĩnh và thoải mái là điều quan trọng để giúp trẻ dễ dàng tiếp nhận thực phẩm.

>> Tham khảo: Hành Trình Thay Đổi Thói Quen

Nhiều trẻ tự kỷ có thể cảm thấy dễ dàng hơn khi có các thói quen xung quanh giờ ăn, chẳng hạn như chỗ ngồi cố định, dụng cụ ăn uống nhất định, hoặc thậm chí là ăn một mình.

5 Lưu Ý Quan Trọng Về Tự Kỷ Và Dinh Dưỡng Để Xây Dựng Chế Độ Ăn Cho Trẻ Tự Kỷ

Một số trẻ tự kỷ có sở thích rõ ràng về kết cấu của thức ăn, như giòn hoặc mềm, hoặc ưu tiên một nhãn hiệu cụ thể, hay thích các món ăn theo màu. Những thực phẩm có hình dạng và hương vị ổn định thường được trẻ ưa chuộng vì dự đoán được, giúp giảm bớt lo âu.

Có thể trẻ sẽ thích ăn các đồ “màu vàng” như khoai tây chiên, bánh quy, bánh mì trắng, gà viên. Có thể trẻ sẽ yêu cầu thức ăn được cắt theo một hình thức nhất định (ví dụ như bánh mì nướng cắt thành hình vuông thay vì hình tam giác), hoặc không muốn các loại thức ăn khác nhau tiếp xúc trên đĩa. Nhận biết sự nhạy cảm thực phẩm của trẻ là vô cùng quan trọng.

Dù chế độ ăn của nhiều người có thể đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng ngay cả khi thiếu đa dạng, nhưng nếu thực đơn chỉ chứa các loại thực phẩm giàu đường và chất béo trong khi bỏ qua trái cây, rau, cá hay ngũ cốc nguyên hạt, điều đó có thể dẫn đến tăng cân, táo bón và nguy cơ thiếu hụt dưỡng chất. Đặc biệt, việc tiêu thụ quá ít loại thực phẩm có thể làm gia tăng nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng, ảnh hưởng đến cân nặng, sự phát triển và sức khỏe tổng thể.

Ngoài ra, môi trường giờ ăn đông đúc, ồn ào và có mùi khó chịu có thể gây căng thẳng cho người tự kỷ. Để giảm bớt sự lo lắng về giờ ăn uống, chuyên gia dinh dưỡng và các nhà trị liệu nghề nghiệp có thể đưa ra các giải pháp hỗ trợ, đặc biệt khi gặp khó khăn về cảm giác.

Sau đây là 5 lưu ý quan trọng khi bạn xây dựng chế độ dinh dưỡng và bổ sung dinh dưỡng cho trẻ.

Nhận biết sự hạn chế của trẻ

Trẻ tự kỷ thường chỉ ăn một số lượng thực phẩm nhất định và không chịu thử các món ăn mới. Việc giới thiệu thực phẩm mới hoặc chế độ ăn mới nên được thực hiện từ từ, bắt đầu từ các loại thực phẩm có màu sắc và kết cấu tương tự với những gì trẻ đã quen thuộc. Đây là cách giúp trẻ dần dần làm quen với các loại thực phẩm mới mà không gây cảm giác lo âu.

Bổ sung dinh dưỡng và vitamin

Trẻ tự kỷ có thể thiếu hụt một số dưỡng chất quan trọng do chế độ ăn uống hạn chế. Các vitamin và khoáng chất như Omega-3, vitamin D, vitamin B12, magiê và kẽm rất cần thiết cho sự phát triển của trẻ. Để đảm bảo trẻ nhận đủ dưỡng chất từ các thực phẩm tốt cho tự kỷ, các bậc phụ huynh có thể cho trẻ ăn các thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất như rau xanh, trái cây tươi, cá, ngũ cốc nguyên hạt, và thực phẩm bổ sung dinh dưỡng như vitamin nếu cần thiết.

Hỗ trợ sức khỏe đường ruột

Các vấn đề về đường ruột như táo bón hoặc tiêu chảy là khá phổ biến ở trẻ tự kỷ. Để cải thiện tình trạng này, cha mẹ có thể tăng cường chất xơ trong chế độ ăn của trẻ, bao gồm ngũ cốc nguyên hạt, rau quả tươi, và các loại đậu. Uống đủ nước và sử dụng men vi sinh cũng giúp cải thiện hệ tiêu hóa cho trẻ.

Chú ý đến những thực phẩm gây mẫn cảm

Một số trẻ tự kỷ có thể gặp phải các phản ứng mẫn cảm đối với gluten hoặc sữa. Nếu bạn nghi ngờ trẻ có mẫn cảm với một loại thực phẩm nào đó, hãy thử loại bỏ thực phẩm đó khỏi chế độ ăn của trẻ và quan sát sự thay đổi trong hành vi và sức khỏe. Việc thay đổi chế độ ăn uống cần được thực hiện từ từ và dưới sự giám sát của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

Tạo môi trường ăn uống thoải mái

Môi trường ăn uống có ảnh hưởng lớn đến tâm trạng và khả năng ăn uống của trẻ tự kỷ. Trẻ tự kỷ rất nhạy cảm với tiếng ồn, mùi lạ và ánh sáng mạnh, điều này có thể làm chúng cảm thấy căng thẳng. Hãy tạo một không gian ăn uống yên tĩnh, thoải mái, tạo ra những thói quen cố định trong giờ ăn để giảm thiểu những yếu tố gây phân tâm, giúp trẻ cảm thấy dễ chịu khi ăn.

>> Tham khảo: Tự Kỷ và Cảm Xúc: 6 Cách Hỗ Trợ Tâm Lý Trẻ Tự Kỷ Vượt Qua Rào Cản Cảm Xúc

5 Mẹo Nhỏ Để Xây Dựng Thói Quen Ăn Uống Lành Mạnh Cho Trẻ Tự Kỷ

Việc xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh cho trẻ tự kỷ là một thử thách không nhỏ đối với nhiều bậc phụ huynh. Trẻ tự kỷ thường có các vấn đề về cảm giác, như nhạy cảm với mùi, vị, kết cấu thực phẩm, khiến việc duy trì một chế độ ăn uống cân bằng trở nên khó khăn.

Tuy nhiên, việc xây dựng thói quen ăn uống ổn định và lành mạnh là vô cùng quan trọng để giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần. Những thay đổi nhỏ nhưng quan trọng trong thói quen ăn uống có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong việc cải thiện sức khỏe và sự phát triển của trẻ tự kỷ.

Sau đây, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu 5 mẹo nhỏ để giảm bớt lo âu khi các bậc phụ huynh và giáo viên cân nhắc đến chăm sóc trẻ tự kỷ và dinh dưỡng cho trẻ. Các mẹo này không chỉ giúp cải thiện khả năng ăn uống của trẻ, bổ sung dinh dưỡng, mà còn giúp xây dựng một nền tảng vững chắc cho sức khỏe lâu dài của trẻ nhạy cảm thực phẩm.

Giữ thói quen ăn uống ổn định

Trẻ tự kỷ thường cảm thấy an toàn hơn khi có một lịch trình ăn uống ổn định. Việc thiết lập một thói quen cố định cho giờ ăn sẽ giúp trẻ cảm thấy yên tâm và giảm bớt lo âu.

Tham gia cùng trẻ trong quá trình mua sắm và chuẩn bị thực phẩm

Việc tham gia vào quá trình chọn mua và chuẩn bị thực phẩm giúp trẻ làm quen với các loại thực phẩm mới và cải thiện khả năng lựa chọn thức ăn. Trẻ sẽ cảm thấy hứng thú hơn với các món ăn khi chúng tham gia vào quá trình này.

Giới thiệu thực phẩm mới dần dần

Khi trẻ tự kỷ có chế độ ăn uống hạn chế, việc giới thiệu các thực phẩm mới cần phải thực hiện từ từ. Hãy bắt đầu với những thực phẩm tương tự với những món ăn mà trẻ đã quen thuộc để giảm bớt cảm giác lo âu đến từ sự nhạy cảm thực phẩm.

Khuyến khích mọi hình thức giao tiếp

Trẻ tự kỷ có thể không thích giao tiếp bằng lời nói, nhưng trẻ vẫn có thể sử dụng các hình thức khác như vẽ tranh hoặc sử dụng hình ảnh để thể hiện cảm xúc và nhu cầu của mình. Hãy tạo ra một môi trường thân thiện để trẻ cảm thấy thoải mái hơn khi giao tiếp và thể hiện cảm xúc. Điều này sẽ giúp bạn dễ dàng xác định các nhu cầu về thực phẩm tốt cho tự kỷ và sự nhạy cảm thực phẩm của trẻ.

>> Tham khảo: Top 3 Phương Pháp Giao Tiếp Với Trẻ Tự Kỷ Hiệu Quả

Ngoài ra, không chỉ tại gia đình, cha mẹ và giáo viên, nhà trường cần có sự hợp tác nhất định để việc ăn uống và chế độ dinh dưỡng của trẻ tự kỷ được xây dựng và phát huy tốt nhất. 

Kết Luận

Chế độ ăn cho trẻ tự kỷ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe và phát triển toàn diện của trẻ. Việc xây dựng một chế độ ăn uống lành mạnh, đầy đủ dinh dưỡng, kết hợp với việc hiểu và hỗ trợ sự nhảy cảm thực phẩm, các sở thích và thói quen ăn uống của trẻ sẽ giúp cha mẹ dễ dàng cân bằng giữa các đặc điểm của tự kỷ và dinh dưỡng.

Các bậc phụ huynh cần kiên nhẫn, linh hoạt và sáng tạo trong việc giới thiệu thực phẩm mới và hỗ trợ trẻ duy trì một chế độ ăn uống hợp lý. Chế độ ăn tốt không chỉ giúp trẻ tự kỷ duy trì sức khỏe thể chất mà còn giúp cải thiện sức khỏe tinh thần và kỹ năng xã hội.

Tham Khảo

Baraskewich J, von Ranson KM, McCrimmon A, McMorris CA. Feeding and eating problems in children and adolescents with autism: A scoping review. Autism. 2021 Aug;25(6):1505-1519. doi: 10.1177/1362361321995631. Epub 2021 Mar 2. PMID: 33653157; PMCID: PMC8323334. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8323334/

Garey J.2025 Autism and Picky Eating. Child Mind Institute. 2025. https://childmind.org/article/autism-and-picky-eating/#full_article