Tự Kỷ Là Gì? 16 Dấu Hiệu Nhận Biết Sớm Tự Kỷ Ở Trẻ

Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) là một rối loạn phát triển thần kinh đặc trưng bởi các biểu hiệu khác biệt hoặc sự suy yếu về khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi lặp lại của trẻ. Nhận diện sớm tự kỷ là một yếu tố quan trọng giúp cải thiện kết quả điều trị và phát triển của trẻ thông qua các can thiệp sớm và hỗ trợ kịp thời.

>> Tham khảo: Tự Kỷ Là Gì? Tổng Quan Về Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

Bài viết này sẽ tập trung vào các dấu hiệu sớm của ASD và cách nhận biết chúng. Đồng thời, bài viết cũng làm rõ các phương pháp chẩn đoán sớm để giúp trẻ có được sự hỗ trợ tốt nhất ngay từ những năm đầu đời.

Dấu Hiệu Nhận Biết Sớm Tự Kỷ Ở Trẻ Em

Rối loạn phổ tự kỷ thường được phát hiện trong giai đoạn 12 – 24 tháng tuổi. Tuy nhiên, một số dấu hiệu trẻ tự kỷ có thể xuất hiện từ rất sớm nếu trẻ chậm phát triển một cách nghiêm trọng hơn. Dưới đây là những dấu hiệu quan trọng giúp phụ huynh, giáo viên và các chuyên gia nhận biết tự kỷ sớm.

>> Tham khảo: Rối Loạn Phổ Tự Kỷ Ở Trẻ Em

Dấu hiệu về tương tác xã hội (socialization)

• Trẻ hạn chế hoặc không nhìn vào mắt người khác, ngay cả khi được cha mẹ bế hoặc trò chuyện.
• Không hoặc hạn chế thể hiện cảm xúc hay niềm vui khi được cha mẹ chơi cùng, chẳng hạn như cười.
• Không thể hiện sự quan tâm đến người khác hoặc không có xu hướng bắt chước hành vi, biểu cảm của người lớn, chẳng hạn như không phản ứng lại với tương tác từ cha mẹ.
• Trẻ không hiểu được ý muốn hoặc ý tứ từ lời nói, thái độ của người khác.
• Trẻ ít hoặc không biết sử dụng cử chỉ, tín hiệu để diễn tả ý nghĩ, nhu cầu của mình (ví dụ: không chỉ tay vào đồ vật mà bé muốn; gật đầu hay nở nụ cười để tỏ sự đồng ý).
• Trẻ khó hoặc không thích tham gia vào những trò chơi cần có sự hợp tác và cũng ít tương tác với bạn bè hoặc những người xung quanh.

>> Tham khảo: Những khó khăn trong giao tiếp với trẻ tự kỷ

Dấu hiệu về giao tiếp ngôn ngữ (communication)

• Trẻ không có phản ứng với âm thanh hoặc lời nói của cha mẹ hay người xung quanh, chẳng hạn như không hoặc ít phản ứng khi được gọi tên.
• Trẻ chậm nói, chẳng hạn như không nói hoặc không nói được các từ phức tạp hơn so với độ tuổi.
• Trẻ không có các âm thanh bập bẹ trong giai đoạn sơ sinh.
• Khi biết nói, trẻ thường nhại lại lời người khác thay vì nói chuyện một cách tự nhiên.
• Trẻ không bắt chước hoặc hiểu được âm thanh hoặc cử chỉ hay ám hiệu của người khác.

>> Tham khảo: Tìm Hiểu Về Tự Kỷ Phi Ngôn Ngữ

Dấu hiệu về hành vi bất thường, khả năng chuyển động và sinh hoạt (motor behavior)

• Trẻ thực hiện các hành vi định hình, rập khuôn, lặp đi lặp lại, chẳng hạn như vỗ tay, xoay vòng, xếp đồ vật theo trật tự nhất định.
• Trẻ thể hiện sự căng thẳng hoặc khó chịu khi có thay đổi nhỏ trong thói quen hoặc lịch trình hàng ngày.
• Trẻ thích một số đồ vật hoặc hành động một cách cực kỳ bất thường (ví dụ: dành hàng giờ để quan sát bánh xe quay).
• Trẻ quá nhạy cảm hoặc không phản ứng với các kích thích như âm thanh lớn hoặc ánh sáng.
• Trẻ xuất hiện các hành vi tự gây tổn thương như đập đầu vào tường, cắn tay mình.

>> Tham khảo: Giải Thích Hành Vi Lặp Lại Với Cùng Một Mục Đích Ở Người Tự Kỷ

Những dấu hiệu trên có thể xuất hiện với mức độ khác nhau tùy vào từng trẻ. Nếu cha mẹ nhận thấy con mình có một số dấu hiệu trên, điều quan trọng là cần đưa trẻ đến gặp chuyên gia để được chẩn đoán tự kỷ sớm.

Chẩn Đoán Và Can Thiệp Sớm Tự Kỷ Ở Trẻ

Quy trình chẩn đoán tự kỷ ở trẻ

Việc chẩn đoán tự kỷ sớm không chỉ dựa vào các dấu hiệu trẻ tự kỷ kể trên hay một xét nghiệm duy nhất mà cần một quá trình đánh giá toàn diện.

Đầu tiên, trẻ sẽ được đánh giá hành vi và phát triển qua việc quan sát và phỏng vấn, trò chuyện với phụ huynh hoặc người chăm sóc. Bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên gia tâm lý sẽ quan sát hành vi của trẻ và hỏi cha mẹ về các dấu hiệu phát triển bất thường.

Sau đó, chuyên gia có thể sử dụng các bộ công cụ đánh giá đã được chuẩn hoá để đánh giá kỹ hơn. Một số bộ công cụ đánh giá thường được sử dụng bao gồm:

• M-CHAT (Modified Checklist for Autism in Toddlers): Dành cho trẻ từ 16-30 tháng tuổi, giúp sàng lọc nguy cơ tự kỷ.
• ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule): Bài kiểm tra chuẩn để đánh giá mức độ tự kỷ dựa trên hành vi giao tiếp và xã hội.
• ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised): Phỏng vấn cha mẹ về hành vi của trẻ trong nhiều giai đoạn phát triển.

>> Tham khảo: Công Cụ Đánh Giá Rối Loạn Phổ Tự Kỷ: ADOS-2 Tại Viện Tâm Lý Việt – Pháp

Ngoài ra, nếu cần thiết, các chuyên gia có thể đề xuất với gia đình để thực hiện thêm một số các kiểm tra y khoa khác, chẳng hạn như:

• Đánh giá thính lực: Một số trẻ có dấu hiệu chậm nói nhưng nguyên nhân lại là do mất thính lực, do đó cần kiểm tra để loại trừ yếu tố này.
• Kiểm tra di truyền: Một số rối loạn di truyền như Hội chứng X dễ gãy (Fragile X Syndrome) có thể liên quan đến ASD.
• Kiểm tra thần kinh: Một số bác sĩ có thể đề nghị chụp MRI não để loại trừ các vấn đề thần kinh khác.

Việc chẩn đoán sớm giúp trẻ có cơ hội được can thiệp kịp thời, mang lại nhiều lợi ích cho sự phát triển tổng thể của trẻ.

Can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ

Sau khi chẩn đoán, việc can thiệp sớm đóng vai trò rất quan trọng giúp trẻ phát triển các kỹ năng giao tiếp, xã hội và kiểm soát hành vi. Các phương pháp phổ biến bao gồm:

Liệu pháp phân tích hành vi ứng dụng (ABA – Applied Behavior Analysis): ABA là phương pháp can thiệp phổ biến nhất giúp trẻ học kỹ năng mới bằng cách chia nhỏ nhiệm vụ và sử dụng phần thưởng để tăng cường hành vi tích cực. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng ABA có thể giúp cải thiện khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và giảm bớt hành vi tiêu cực ở trẻ tự kỷ.

Liệu pháp âm ngữ trị liệu (Speech Therapy): Nhiều trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong giao tiếp bằng lời nói hoặc không nói được, do đó liệu pháp này giúp trẻ học cách sử dụng từ ngữ, cử chỉ hoặc thiết bị hỗ trợ giao tiếp. Chuyên gia âm ngữ trị liệu có thể hướng dẫn trẻ cách bắt đầu cuộc trò chuyện, duy trì giao tiếp và thể hiện nhu cầu của mình.

Liệu pháp hoạt động (Occupational Therapy): Liệu pháp này vô cùng hữu ích để hỗ trợ trẻ phát triển các kỹ năng tự chăm sóc như ăn uống, mặc quần áo, đánh răng. Ngoài ra, với liệu pháp này, chuyên gia có thể giúp trẻ thích nghi với các kích thích giác quan như âm thanh, ánh sáng, mùi hương.

Chương trình giáo dục đặc biệt: Một số trẻ chậm phát triển có thể học trong môi trường hòa nhập với sự hỗ trợ từ giáo viên chuyên biệt. Các phương pháp giáo dục như TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Communication Handicapped Children) giúp trẻ học cách thích nghi với môi trường học tập.

Hỗ trợ gia đình: Phụ huynh có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển. Các chương trình đào tạo và sự đồng hành của chuyên gia sẽ giúp cha mẹ hiểu về tự kỷ. Từ đó, cha mẹ sẽ biết cách giao tiếp và hỗ trợ trẻ tốt hơn.

Kết Luận

Nhận diện sớm các dấu hiệu của rối loạn phổ tự kỷ là một bước quan trọng giúp trẻ được chẩn đoán và can thiệp kịp thời. Các dấu hiệu có thể xuất hiện ngay từ năm đầu đời, bao gồm khó khăn trong giao tiếp xã hội, chậm phát triển ngôn ngữ và hành vi lặp đi lặp lại. Việc chẩn đoán ASD đòi hỏi đánh giá toàn diện từ các chuyên gia. Các biện pháp can thiệp sớm như ABA, liệu pháp ngôn ngữ, và giáo dục đặc biệt có thể giúp cải thiện đáng kể khả năng phát triển của trẻ.

Phụ huynh, giáo viên và các chuyên gia cần có sự hiểu biết đúng đắn về ASD để tạo điều kiện tốt nhất cho trẻ phát triển, hòa nhập với cộng đồng và có cuộc sống độc lập hơn trong tương lai.

Tham Khảo

Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2023). Autism spectrum disorder (ASD): Data & statistics. Retrieved from https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/data.html.

Rodriguez-Herreros, B., Mheich, A., & Almeida Osorio, J. M. (2025). Social, cognitive and sensory dimensions of cortical network overconnectivity in young children with autism spectrum disorder. bioRxiv. Retrieved from https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2025.02.12.637813.abstract.

Yang, X., Zhan, X., Li, X., Wang, Y., & Kuang, Z. (2025). A study of the effects of Dance/Movement Therapy on parenting stress and emotions in mothers of children with autism spectrum disorder. Frontiers in Psychiatry. Retrieved from https://www.frontiersin.org/journals/psychiatry/articles/10.3389/fpsyt.2025.1465677/full.

Ormieres, C., Lesieur-Sebellin, M., & Colleagues. (2025). Deciphering the genetic basis of developmental language disorder in children without intellectual disability, autism or apraxia of speech. PMC. Retrieved from https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11823097/.