+84 (024)37625838 | +84 (024)32045357 
info@tamlyvietphap.vn
Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một dạng rối loạn tâm thần xảy ra khi một người bị mắc kẹt trong các suy nghĩ ám ảnh và các hành vi cưỡng chế, gây ảnh hưởng tới các hoạt động trong đời sống.
Những Ai Có Thể Mắc Rối Loạn Ám Ảnh Cưỡng Chế (OCD)?
Rối loạn ám ảnh cưỡng chế hay rối loạn ám ảnh cưỡng bức (Obsessive compulsive disorder - OCD) là một dạng rối loạn tâm thần đặc trưng bởi các suy nghĩ ám ảnh và các hành vi cưỡng chế. Những suy nghĩ và hành vi này gây mất thời gian và dẫn tới các trở ngại cho những hoạt động quan trọng của cá nhân.
OCD có thể xảy ra ở bất kỳ ai, dù là nam giới hay nữ giới, người trưởng thành hay trẻ nhỏ. Theo thống kê, cứ mỗi 100 người trưởng thành thì có 1 người mắc OCD, và mỗi 200 trẻ em và thanh thiếu niên thì có 1 người mắc rối loạn này. OCD thường khởi phát vào giai đoạn từ 10 - 12 tuổi và giai đoạn cuối thời kỳ vị thành niên. Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, OCD có thể trở thành một rối loạn mạn tính với các triệu chứng và tiến triển phức tạp.
Dấu Hiệu Nhận Biết OCD
Người mắc OCD có những suy nghĩ, ý tưởng hoặc cảm giác (ý nghĩ ám ảnh) không mong muốn tái diễn. Để thoát khỏi những suy nghĩ đó, họ cảm thấy bị thúc đẩy phải làm điều gì đó lặp đi lặp lại (hành vi cưỡng chế). Các hành vi tác phong (chẳng hạn như rửa/làm sạch tay, kiểm tra mọi thứ) và các hành vi tinh thần như (chẳng hạn như đếm) hoặc các hoạt động khác được lặp đi lặp lại, có thể cản trở đáng kể đến các hoạt động hàng ngày và tương tác xã hội của người đó.
Ý Nghĩ Ám Ảnh
Người mắc OCD xuất hiện các ý nghĩ, xung động hoặc biểu tượng lặp đi lặp lại và dai dẳng trong một số thời điểm; cá nhân cảm thấy bị xâm nhập và không mong muốn điều này, vì vậy có thể xuất hiện tình trạng lo âu hoặc sự đau khổ nặng nề. Họ cố gắng phớt lờ hoặc kìm nén những ý nghĩ, xung động hoặc biểu tượng kể trên, hoặc họ cố gắng vô hiệu hóa chúng bằng những ý nghĩ hoặc hành động khác.
Một số ý nghĩ ám ảnh phổ biến bao gồm: Sợ ô nhiễm; chủ nghĩa hoàn hảo; sợ nguy hiểm xảy ra với mình/người khác; sợ mất kiểm soát hành động của bản thân; những suy nghĩ ngoài ý muốn, thông thường là hung bạo hoặc tình dục; ám ảnh về tôn giáo và đạo đức (crupulosity).
>>> Tham Khảo: Sự khác biệt giữa sợ hãi và ám ảnh
Hành Vi Cưỡng Chế
Người mắc OCD lặp đi lặp lại một số hành vi tác phong hoặc hành vi tinh thần. Họ cảm thấy bị thúc đẩy phải thực hiện những hành vi trên để đáp ứng lại một cách ám ảnh hoặc theo một số luật lệ được áp dụng một cách cứng nhắc. Các hành vi cưỡng chế được thực hiện nhằm ngăn ngừa hay giảm lo âu, hoặc phòng ngừa một số sự kiện hoặc tình huống đáng sợ. Tuy nhiên, những hành vi này không có mối liên hệ thực tế với mục đích được thiết lập, hoặc nó đã được thực hiện một cách thái quá.
Lưu ý: Trẻ nhỏ có thể chưa diễn đạt được mục đích của những hành vi tác phong hoặc hành vi tinh thần này.
Một số hành vi cưỡng chế phổ biến bao gồm: Lau chùi, tắm rửa, hoặc làm bất cứ điều gì để giữ sạch sẽ thường xuyên; Kiểm tra quá nhiều lần một cách thường xuyên (như kiểm tra cửa khóa chưa, hoặc coi bếp tắt chưa); Lặp lại các hành động; Có các hành vi tinh thần cưỡng chế (như đếm, cầu nguyện); Thường xuyên tìm kiếm sự trấn an (như hỏi “Bạn có chắc là tôi sẽ ổn không?”); Tránh né những trường hợp mà gợi nhớ đến những ý nghĩ ám ảnh.
Nhiều người không mắc OCD cũng có thể có những suy nghĩ ám ảnh hoặc hành vi lặp đi lặp lại, tuy nhiên, những điều này thường không làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày. Đối với những người mắc OCD, suy nghĩ xuất hiện một cách dai dẳng, còn hành vi thì bắt buộc phải thực hiện một cách cứng nhắc. Việc không thực hiện các hành vi thường khiến cho cá nhân mắc rối loạn này cảm thấy đau khổ hoặc vô cùng sợ hãi về hậu quả nghiêm trọng (đối với bản thân hoặc người thân) nếu hành vi không được thực hiện. Mặc dù nhiều người mắc OCD biết hoặc nghi ngờ những suy nghĩ ám ảnh của họ là không thực tế, nhưng họ vẫn gặp khó khăn trong việc thoát khỏi những suy nghĩ ám ảnh hoặc ngừng các hành vi cưỡng chế.
LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mắc rối loạn ám ảnh cưỡng chế, hãy tìm gặp nhà tâm lý tại các cơ sở đánh giá & điều trị tâm lý/tâm thần uy tín để có kết luận chính xác.
Làm Sao Để Chẩn Đoán OCD?
Để chẩn đoán OCD đòi hỏi phải có sự hiện diện của những suy nghĩ ám ảnh và/hoặc hành vi cưỡng chế gây tốn thời gian (hơn một giờ mỗi ngày), gây ra đau khổ đáng kể và làm suy giảm công việc hoặc hoạt động xã hội. Cụ thể, theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Ấn bản lần thứ Năm (DSM-5), tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn ám ảnh cưỡng chế bao gồm:
A. Xuất hiện ý nghĩ ám ảnh và/hoặc hành vi cưỡng chế;
B. Những ý nghĩ ám ảnh hoặc hành vi cưỡng chế chiếm nhiều thời gian của cá nhân, gây ra đau khổ và dẫn đến suy giảm chức năng nghề nghiệp, xã hội hoặc những lĩnh vực hoạt động quan trọng khác;
C. Rối loạn này không phải do các tác động sinh lý trực tiếp của một chất (chẳng hạn như thuốc hay chất gây nghiện) hoặc do một bệnh khác gây nên;
D. Những ý nghĩ ám ảnh hoặc hành vi cưỡng chế không phải là triệu chứng của một rối loạn tâm thần khác (chẳng hạn như triệu chứng lo lắng trong Rối loạn lo âu lan tỏa; hành vi ăn uống mang tính nghi thức trong rối loạn ăn uống…)
Mỗi người mắc OCD đều có mức độ nhận biết khác nhau về tính chính xác của niềm tin cẩn chứa trong triệu chứng ám ảnh cưỡng chế:
• Có người tương đối hiểu rõ tính vô lý của những hành vi ám ảnh (ví dụ: họ hiểu rằng nhà mình sẽ không cháy nếu không kiểm tra bếp 30 lần);
• Có người có mức độ nhận biết kém hơn về tính vô lý của hành vi ám ảnh (ví dụ: họ tin rằng nhà mình có thể cháy nếu không kiểm tra bếp 30 lần);
• Có người hoàn toàn không nhận biết được tính vô lý của hành vi ám ảnh (ví dụ: họ hoàn toàn tin rằng nhà mình chắc chắn sẽ cháy nếu không kiểm tra bếp 30 lần).
Mức độ nhận biết này sẽ thay đổi theo thời gian; nếu mức độ nhận biết về sự vô lý của hành vi ám ảnh càng thấp thì tình trạng rối loạn ám ảnh cưỡng chế càng nghiêm trọng.
LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mắc rối loạn ám ảnh cưỡng chế, hãy tìm gặp nhà tâm lý để có kết luận chính xác.
Nguyên Nhân Dẫn Đến OCD
Nguyên Nhân Sinh Học
Các nghiên cứu gia đình và nghiên cứu song sinh đều cho thấy rối loạn ám ảnh cưỡng chế có khả năng di truyền, đồng thời, việc OCD khởi phát sớm hay muộn cũng có mối liên hệ chặt chẽ với gen di truyền. Vấn đề mức độ hoạt động bất thường ở một số cấu trúc vỏ não, hay nói cách khác là tổn thương não bộ, cũng có khả năng kích hoạt các suy nghĩ ám ảnh của người mắc OCD. Ngoài ra, một số triệu chứng của rối loạn này có liên quan đến những bất thường về chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ.
Nguyên Nhân Tâm Lý - Xã Hội
Đặc điểm gia đình, ví dụ như phong cách nuôi dạy con kiểm soát, chỉ trích quá mức, thiếu khích lệ, không khuyến khích sự độc lập có mối liên hệ với việc phát triển OCD. Các cá nhân được nuôi dạy trong môi trường tiêu cực cũng có thể hình thành các suy nghĩ kém thích nghi về trách nhiệm bản thân. Họ có thể tin rằng mình phải chịu trách nhiệm về việc phòng ngừa tổn hại cho bản thân và những người xung quanh; họ cũng có xu hướng đánh giá quá mức về nguy cơ và trách nhiệm. Bên cạnh đó, những người mắc OCD phải đối mặt với sự thù địch hay chỉ trích từ những người xung quanh sẽ có các triệu chứng nghiêm trọng hơn những người khác.
>>> Tham Khảo: Nuôi Dạy Con Không Tốt: Dấu Hiệu, Ảnh Hưởng Và Cách Thay Đổi
Những Rối Loạn Liên Quan Đến OCD
Một số rối loạn có mối liên quan chặt chẽ với OCD bao gồm:
• Rối loạn tích trữ (Hoarding disorder - HD): Người mắc rối loạn này sẽ thu thập và lưu giữ rất nhiều vật phẩm, làm lộn xộn ngôi nhà, khiến cho không gian không được sử dụng đúng mục đích và gây ra khó khăn hoặc các vấn đề trong sinh hoạt hàng ngày.
• Rối loạn dạng cơ thể (Body dysmorphic disorder - BDD): Người mắc rối loạn này rất bận tâm đến một hoặc nhiều khía cạnh ngoại hình của họ, và sẽ thực hiện các hành vi lặp đi lặp lại để sửa chữa, che giấu, kiểm tra… về những khía cạnh mà họ không thích trên cơ thể.
• Hành vi tập trung vào cơ thể lặp đi lặp lại (Body-focused repetitive behaviors - BFRBs): Người mắc rối loạn này sẽ thực hiện các hành vi lặp đi lặp lại gây tổn hại cho bản thân, ảnh hưởng đến cơ thể, chẳng hạn như gãi da và bứt tóc, cắn môi hoặc má. Mặc dù có nỗ lực nhằm giảm tần suất các hành vi có hại như vậy nhưng chúng vẫn có thể gây ảnh hưởng đáng kể tới hoạt động hàng ngày của người đó.
OCD Có Thể Điều Trị Được Không?
Người mắc OCD có thể được điều trị ở trung tâm trị liệu tâm lý hoặc các cơ sở y tế. Một số phương pháp điều trị phổ biến hiện nay bao gồm thuốc, liệu pháp tâm lý hoặc kết hợp cả hai.
Sử Dụng Thuốc
Các loại thuốc chống trầm cảm có tác dụng điều chỉnh mức độ hấp thụ chất dẫn truyền thần kinh (SSRI) thường được sử dụng để điều trị OCD. Trong trường hợp SSRI không cải thiện các triệu chứng của rối loạn ám ảnh cưỡng chế, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống loạn thần hoặc chống lo âu. Tuy nhiên, các loại thuốc này có thể đem lại nhiều tác dụng phụ, hơn nữa vẫn tồn tại nguy cơ tái phát OCD sau khi điều trị bằng thuốc. Cá nhân mắc OCD cần hết sức thận trọng khi sử dụng thuốc và chỉ được dùng thuốc khi có sự tư vấn và kê đơn của bác sĩ lâm sàng.
Trị Liệu Tâm Lý
Một trong những phương pháp điều trị OCD hiệu quả nhất là sử dụng liệu pháp tâm lý Nhận thức - Hành vi (Cognitive Behavioral Therapy - CBT). Cụ thể hơn, một loại CBT đặc biệt là Năng ngừa Phơi nhiễm và Hành vi nghi thức (Exposure and Response Prevention - ERP) giúp người mắc OCD đối mặt (phơi nhiễm) với những tình huống hoặc hình ảnh sợ hãi tập trung vào nỗi ám ảnh của họ; đồng thời hướng dẫn họ tránh thực hiện các hành vi cưỡng chế. Khi ở trong các tình huống sợ hãi mà không có hậu quả gì khủng khiếp xảy ra, cá nhân sẽ nhận ra rằng những suy nghĩ sợ hãi của họ chỉ là suy nghĩ và họ có thể đối phó với nó mà không cần các hành vi mang tính nghi thức (cưỡng chế). Thông qua đó, sự lo lắng của họ sẽ giảm dần theo thời gian.
>>> Tham Khảo: Hiệu Quả Của Trị Liệu Nhận Thức - Hành Vi (CBT) Trong Nhận Diện Những Lệch Lạc Về Nhận Thức
Nếu bạn cảm thấy mình hoặc người thân đang có những triệu chứng của rối loạn ám ảnh cưỡng chế, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời, hoặc liên hệ Viện Tâm lý Việt - Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.
Tham khảo:
[1] Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là gì?. https://iocdf.org/wp-content/uploads/2023/02/IOCDF-What-Is-OCD-Brochure-Vietnamese.pdf
[2] What Is Obsessive-Compulsive Disorder?. https://iocdf.org/wp-content/uploads/2023/02/IOCDF-What-Is-OCD-Brochure-Vietnamese.pdf
[3] Tâm bệnh học. Đặng Hoàng Minh (chủ biên)
[4] Diagnostic and statistical manual of mental disorders _ DSM-5. https://repository.poltekkes-kaltim.ac.id/657/1/Diagnostic%20and%20statistical%20manual%20of%20mental%20disorders%20_%20DSM-5%20(%20PDFDrive.com%20).pdf
-----------------------------
Viện Tâm lý Việt - Pháp
Trụ sở chính & Trung tâm trị liệu tại Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy
Trung tâm trị liệu tại TP.HCM: Landmark 81 & Landmark Plus, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P. 22, Q. Bình Thạnh
Hotline: 0977.729.396 (Zalo, 24/7)
Email: info@tamlyvietphap.vn