English
Sa sút trí tuệ não mạch là nguyên nhân phổ biến thứ hai gây ra sa sút trí tuệ chỉ sau bệnh Alzheimer. Ước tính tỷ lệ mắc bệnh nằm trong khoảng 10-20% trong số tất cả các bệnh sa sút trí tuệ ở người cao tuổi.
Sa Sút Trí Tuệ Não Mạch Là Gì
Chứng sa sút trí tuệ não mạnh là tình trạng suy giảm chức năng nhận thức do mô não bị tổn thương vì nguồn cung cấp máu bị giảm hoặc tắc nghẽn. Nguyên nhân thường là do đột quỵ, có thể là một cơn đột quỵ lớn hoặc nhiều cơn đột quỵ nhỏ.
>> Xem thêm: Sa Sút Trí Tuệ (Dementia) & Bệnh Alzheimer
Triệu Chứng Của Sa Sút Trí Tuệ Não Mạch
Sa sút trí tuệ não mạch biểu hiện qua nhiều triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào mức độ tổn thương não, bao gồm:
Rối loạn trí nhớ ngắn hạn và dài hạn
- Khó khăn trong việc nhớ lại các sự kiện gần đây hoặc thông tin vừa được cung cấp.
- Mất khả năng ghi nhớ lịch trình, tên người thân hoặc các công việc thường ngày.
Suy giảm khả năng tư duy và phán đoán
- Khó khăn trong giải quyết vấn đề hoặc lập kế hoạch.
- Không thể đưa ra quyết định hợp lý hoặc phân tích thông tin phức tạp.
Thay đổi tâm trạng và hành vi
- Thường xuyên cáu gắt, lo âu hoặc trầm cảm.
- Dễ bị kích động hoặc phản ứng quá mức với những tình huống bình thường.
Rối loạn vận động và thăng bằng
- Mất thăng bằng khi đi lại, dễ té ngã.
- Gặp khó khăn khi thực hiện các hoạt động vận động tinh, như cầm nắm đồ vật.
Các Rối Loạn Nhận Thức Liên Quan Đến Rối Loạn Mạch Máu Là Gì?
Các khó khăn nhận thức ở những người có tổn thương mạch máu sẽ thay đổi tùy theo bản chất của vấn đề (hẹp, tắc nghẽn, xuất huyết), loại mạch máu bị ảnh hưởng (mạch máu lớn hay nhỏ) và vị trí tổn thương trong não (trước hay sau, bề mặt hay trung tâm, bên phải hay bên trái). Vì vậy, triệu chứng có thể rất đa dạng, ảnh hưởng đến các chức năng nhận thức (chú ý/ tập trung, lý luận, ngôn ngữ…) cũng như các chức năng vận động và cảm giác.
Tuy nhiên, một số tổn thương phổ biến hơn trong các bệnh lý mạch máu. Các triệu chứng thường gặp nhất bao gồm:
- Chậm xử lý thông tin
- Khó khăn trong việc thay đổi tư duy linh hoạt
- Thường xuyên cần sự trợ giúp để nhớ lại các thông tin đã học
Ngoài ra, người bệnh còn có thể gặp phải các thay đổi về tâm trạng, chậm chạp trong vận động, dễ mệt mỏi và dáng đi không vững vàng. Trong sinh hoạt hằng ngày, người bệnh có thể bị giảm hiệu suất, mắc nhiều sai lầm, cảm thấy quá tải với tốc độ và lượng thông tin, khó thực hiện nhiều nhiệm vụ cùng lúc hoặc không thể tự nhớ lại các thông tin khác nhau.
Các Loại Sa Sút Trí Tuệ Não Mạch
Có bốn loại chính của sa sút trí tuệ do mạch máu:
- Rối loạn nhận thức do thiếu máu não dưới vỏ và sa sút trí tuệ: Sa sút trí tuệ do tổn thương mô não ở khu vực dưới vỏ não (lớp ngoài của đại não, phần quan trọng nhất của não). Thường liên quan đến các mạch máu nhỏ.
- Sa sút trí tuệ do nhiều cơn nhồi máu não: Sa sút trí tuệ do nhiều cơn đột quỵ, thường liên quan đến các mạch máu kích thước trung bình.
- Sa sút trí tuệ sau đột quỵ: Suy giảm nhận thức bắt đầu ngay sau hoặc trong vòng 6 tháng sau một cơn đột quỵ.
- Sa sút trí tuệ hỗn hợp: Sa sút trí tuệ do mạch máu xảy ra đồng thời với một loại sa sút trí tuệ khác, thường là bệnh Alzheimer hoặc sa sút trí tuệ thể Lewy.
Các Loại Sa Sút Trí Tuệ Não Mạch Khác Ít Phổ Biến Hơn
- Sa sút trí tuệ do nhồi máu chiến lược duy nhất: Chỉ một vùng mô não quan trọng bị tổn thương.
- Bệnh mạch máu não amyloid (AAC): Bệnh này gây suy giảm nhận thức chậm và có các giai đoạn khó nhìn, khó nói, yếu và tê liệt một bên cơ thể. Xuất huyết não có thể xảy ra, gây ra triệu chứng đột ngột. Đa số người mắc bệnh Alzheimer cũng mắc AAC, nhưng tình trạng này cũng có thể xuất hiện ở những người cao tuổi khỏe mạnh.
- Sa sút trí tuệ do mạch máu di truyền: Các rối loạn này ảnh hưởng đến các mạch máu nhỏ. Chúng do đột biến ở một số gen gây ra.
Các Yếu Tố Nguy Cơ Dẫn Đến Sa Sút Trí Tuệ Não Mạch
Ta cần nhớ rằng não bộ được nuôi dưỡng bằng oxy và đường được vận chuyển trong máu bởi hệ thống mạch máu não. Hệ thống này bao gồm rất nhiều mạch máu (ví dụ: động mạch) bao phủ mọi phần của não. Khi các mạch máu này hoạt động không hiệu quả, một số vùng cụ thể của não có thể bị thiếu dưỡng chất và oxy, dẫn đến suy yếu hoặc phá hủy các tế bào thần kinh tại những vùng này.
Nhiều vấn đề có thể ảnh hưởng đến hệ thống mạch máu và các mạch máu này, chẳng hạn như thu hẹp, tắc nghẽn hoặc vỡ động mạch hoặc tĩnh mạch. Trong những trường hợp này, dòng máu đảm bảo sự sống cho các tế bào bị gián đoạn, đe dọa đến sức khỏe của chúng. Tổn thương hệ thống mạch máu não cũng thường bị ảnh hưởng và đi kèm với các bệnh lý khác như xơ vữa động mạch, tiểu đường hoặc tăng huyết áp.
Yếu tố nguy cơ là những yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển các vấn đề sức khỏe. Ví dụ, lối sống ít vận động, béo phì, cholesterol cao và huyết áp cao là các yếu tố nguy cơ đối với bệnh tim mạch. Các yếu tố nguy cơ đối với rối loạn nhận thức do mạch máu gần giống với các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến tim.
Một số yếu tố nguy cơ không thể thay đổi được như tuổi tác (trên 65 tuổi), tiền sử bệnh tim và tiền sử gia đình có người mắc bệnh tim.
Ngược lại, các yếu tố nguy cơ khác có thể thay đổi được như huyết áp cao, tiểu đường, mức cholesterol cao, thừa cân, mức độ hoạt động thể chất, hút thuốc lá, uống rượu quá mức và căng thẳng. Do đó, điều quan trọng là cần xác định những yếu tố này để có thể kiểm soát tác động của chúng.
Chẩn Đoán Được Thực Hiện Như Thế Nào?
Chẩn đoán sa sút trí tuệ thường là một quá trình bao gồm việc nghiên cứu các triệu chứng, đánh giá mức độ ảnh hưởng chức năng, khám lâm sàng và đánh giá nhận thức. Quá trình này đôi khi mất một khoảng thời gian trước khi đưa ra kết luận cuối cùng.
Bác sĩ thường là người bắt đầu quy trình chẩn đoán. Họ có thể đặt một loạt câu hỏi để đánh giá các khó khăn của người bệnh và lịch sử xuất hiện các triệu chứng này.
Khám lâm sàng là bước quan trọng trong chẩn đoán, kết hợp với các xét nghiệm lâm sàng và xét nghiệm máu để xác định các nguyên nhân tiềm ẩn. Bác sĩ có thể chỉ định chụp hình não (chụp cắt lớp vi tính hoặc cộng hưởng từ) đặc biệt nếu người bệnh chưa từng thực hiện trước đó. Kiểm tra này giúp xác định tình trạng não bộ và phát hiện các tổn thương có thể giải thích các thay đổi lâm sàng đã báo cáo.
Tiếp theo là đánh giá chức năng nhận thức. Việc đánh giá này thường được thực hiện qua một bài kiểm tra sàng lọc, trong đó người bệnh sẽ thực hiện các nhiệm vụ khác nhau (học từ mới, gọi tên, vẽ hình…). Bài kiểm tra này tương đối ngắn nhưng cho phép xác định mức độ nghiêm trọng của tổn thương nhận thức và đôi khi cũng cho thấy một số khía cạnh cụ thể của tình trạng này. Nếu kết quả chưa đủ rõ ràng, đánh giá tâm lý thần kinh sẽ được thực hiện để điều tra thêm.
Tuy nhiên, chỉ có thể xác định chính xác chẩn đoán bằng cách sinh thiết mô não hoặc khám nghiệm tử thi sau khi người bệnh qua đời.
Phòng Ngừa Và Điều Trị Cấp Tính Trong Bệnh Lý Sa Sút Trí Tuệ Não Mạch
Phòng ngừa
- Theo dõi sức khỏe định kỳ: Kiểm soát các yếu tố nguy cơ như huyết áp cao, tiểu đường, cholesterol thông qua thăm khám và điều trị theo chỉ định của bác sĩ.
- Thay đổi lối sống:
- Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn ít chất béo, nhiều rau củ, trái cây và ngũ cốc để kiểm soát cân nặng, huyết áp, đường huyết và cholesterol.
- Tập thể dục: Vận động thường xuyên như đi bộ, bơi lội giúp cải thiện tuần hoàn máu và cung cấp oxy cho não.
- Hạn chế rượu bia, thuốc lá: Tránh khói thuốc và hạn chế uống rượu để giảm nguy cơ đột quỵ.
- Quản lý căng thẳng: Kiểm soát stress để tránh nguy cơ trầm cảm, lo âu và các bệnh lý mạch máu.
- Kích thích trí tuệ: Tham gia các hoạt động như giải ô chữ, đọc sách, học nhạc hoặc ngoại ngữ để duy trì sức khỏe não bộ.
>> Tham khảo: Vai Trò Của Dinh Dưỡng Cho Trí Nhớ Ở Người Cao Tuổi
Điều trị cấp tính
- Khi phòng ngừa không đủ hiệu quả và xuất hiện các dấu hiệu cấp tính như đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim, cần can thiệp ngay lập tức.
- Dấu hiệu cảnh báo đột quỵ:
- Yếu cơ, liệt hoặc tê mặt, tay, chân.
- Rối loạn thị giác: mất thị lực đột ngột, nhìn đôi.
- Khó nói hoặc không nói được, sử dụng sai từ ngữ.
- Mất cảm giác hoặc không cảm nhận được nhiệt độ, đau.
- Đau đầu dữ dội kèm buồn nôn.
- Mất thăng bằng, chóng mặt, té ngã.
- Thay đổi ý thức: từ buồn ngủ đến hôn mê.
Khi xuất hiện các dấu hiệu này, cần liên hệ ngay với dịch vụ y tế khẩn cấp để được can thiệp kịp thời, giảm thiểu tổn thương não và tăng khả năng hồi phục.
Vai Trò Của Chuyên Gia Tâm Lý Thần Kinh
Trong giai đoạn chẩn đoán, nhà thần kinh tâm lý học đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá và xác định các vấn đề liên quan đến nhận thức. Họ thường thực hiện quá trình thu thập thông tin chi tiết về các triệu chứng và tiến hành kiểm tra toàn diện về các chức năng nhận thức thông qua các bảng câu hỏi và bài kiểm tra chuyên biệt.
Những đánh giá này giúp xác định các chức năng như sự chú ý, trí nhớ, ngôn ngữ, khả năng thực hiện các hành động phức tạp và ra quyết định. Kết quả của quá trình đánh giá cho phép xác định hồ sơ nhận thức đặc trưng cho các tổn thương mạch máu và xác định mức độ nghiêm trọng của các vấn đề nhận thức.
Ngoài ra, nhà thần kinh tâm lý học cũng có vai trò quan trọng trong việc đưa ra các khuyến nghị can thiệp. Họ có thể đề xuất các biện pháp điều chỉnh cách sinh hoạt cho người bệnh hoặc gia đình, hoặc thay đổi môi trường sống để phù hợp hơn với tình trạng nhận thức hiện tại. Đối với những trường hợp suy giảm nhận thức nghiêm trọng, nhà thần kinh tâm lý học có thể đề xuất các biện pháp bảo vệ như rút bằng lái xe hoặc thực hiện thủ tục ủy quyền khi mất khả năng tự chủ.
Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã cho thấy tác động tích cực của các bài tập nhận thức và thể chất đối với người cao tuổi, từ đó xuất hiện nhiều chương trình phục hồi chức năng nhận thức do các nhà thần kinh tâm lý học xây dựng.
Kết Luận
Sa sút trí tuệ não mạch là một bệnh lý nguy hiểm ảnh hưởng đến cuộc sống của người cao tuổi. Bên cạnh việc điệu trị bằng thuốc cùng bác sĩ chuyên khoa thần kinh, gia đình và bệnh nhân cần lưu tâm đánh giá tâm thần kinh và hỗ trợ can thiệp nhận thức với chuyên gia tâm thần kinh để có thể hỗ trợ người thân phục hồi chức năng một cách hiệu quả nhất.
>> Tham khảo: Dịch Vụ Đánh Giá Tâm Thần Kinh Chuyên Sâu Cho Người Cao Tuổi từ Viện Tâm lý Việt – Pháp
Reference
Huang, J. (2023, February 9). Démence vasculaire. Manuels MSD Pour Le Grand Public. Link
Démence vasculaire – Association québécoise des neuropsychologues. (2025, March 12). Association Québécoise Des Neuropsychologues. Link
Liên hệ với chúng tôi