Rối loạn lưỡng cực (bipolar disorder) là một rối loạn tâm thần gây ra những giai đoạn bất thường về tâm trạng, năng lượng, mức độ hoạt động và sự tập trung của một người. Những thay đổi này có thể gây khó khăn cho việc thực hiện các công việc thường ngày.

Trước đây, rối loạn lưỡng cực còn được gọi là hưng trầm cảm, tức là người mắc chứng này sẽ trải qua 2 giai đoạn là hưng cảm và trầm cảm. Tâm trạng của họ trải dài từ những giai đoạn có hành vi cực kỳ “vui vẻ”, phấn chấn, dễ cáu gắt (đối với hưng cảm nhẹ) hoặc tràn đầy năng lượng (được gọi là các giai đoạn hưng cảm) đến các giai đoạn rất “xuống dốc”, buồn bã, thờ ơ hoặc vô vọng (được gọi là các giai đoạn trầm cảm).

Các giai đoạn thay đổi tâm trạng có thể xảy ra hiếm khi hoặc nhiều lần trong năm tùy vào từng đối tượng khác nhau. Trong khi hầu hết mọi người sẽ trải qua một số triệu chứng cảm xúc giữa các đợt, một số lại có thể không gặp phải bất kỳ triệu chứng nào.

Phân Loại Rối Loạn Lưỡng Cực

Có nhiều loại rối loạn lưỡng cực và các rối loạn liên quan, bao gồm hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ và trầm cảm.

Rối loạn lưỡng cực I

Được xác định bởi các cơn hưng cảm kéo dài ít nhất 7 ngày (gần như mỗi ngày và hầu hết thời gian trong ngày) hoặc bởi các triệu chứng hưng cảm nghiêm trọng đến mức người mắc chứng cần được chăm sóc y tế ngay lập tức. Thông thường, các giai đoạn trầm cảm cũng xảy ra, thường kéo dài ít nhất 2 tuần. Các giai đoạn hưng trầm cảm với nhiều đặc điểm hỗn hợp (có các triệu chứng trầm cảm và hưng cảm cùng một lúc) cũng có thể xảy ra. Trải qua bốn giai đoạn hưng cảm hoặc trầm cảm trở lên trong vòng 1 năm được gọi là “chu kỳ nhanh”.

Rối loạn lưỡng cực II

Được xác định bởi một dạng các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm nhẹ. Các giai đoạn hưng cảm nhẹ ít nghiêm trọng hơn các giai đoạn hưng cảm của rối loạn lưỡng cực I.

Rối loạn khí sắc chu kỳ

Hay còn gọi là cyclothymia, là một loại rối loạn tâm trạng tương đối nhẹ, được xác định bằng các triệu chứng trầm cảm và hưng cảm nhẹ tái diễn không đủ mạnh hoặc không kéo dài đủ lâu để được coi là giai đoạn hưng cảm nhẹ hoặc trầm cảm.

Đôi khi một người có thể gặp các triệu chứng rối loạn lưỡng cực không khớp với ba loại được liệt kê ở trên và triệu chứng này được gọi là “các rối loạn lưỡng cực xác định và không xác định khác và các rối loạn liên quan”.

Triệu Chứng Rối Loạn Lưỡng Cực

Rối loạn lưỡng cực thường được chẩn đoán ở tuổi vị thành niên hoặc tuổi trưởng thành sớm. Đôi khi, các triệu chứng lưỡng cực có thể xuất hiện ở trẻ em. Mặc dù các triệu chứng có thể thay đổi theo thời gian nhưng rối loạn lưỡng cực thường cần điều trị suốt đời.

Những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực trải qua những giai đoạn cảm xúc mãnh liệt bất thường và thay đổi thói quen nghỉ ngơi cũng như mức độ hoạt động, đồng thời thực hiện các hành vi không bình thường đối với họ – mà không nhận ra những tác động có hại hoặc không mong muốn của chúng. Những giai đoạn riêng biệt này được gọi là các giai đoạn tâm trạng (mood episodes). Các giai đoạn này rất khác với tâm trạng và hành vi thông thường của người bình thường. Trong một giai đoạn, các triệu chứng kéo dài hàng ngày và trong hầu hết thời gian trong ngày. Các giai đoạn cũng có thể kéo dài trong vài tuần.

Các triệu chứng của giai đoạn hưng cảm:

Cảm thấy cực kỳ phấn chấn, lạc quan, bồn chồn hoặc nhạy cảm quá mức
Cảm thấy giàu năng lượng, năng động, dễ bị kích động hoặc dễ cảm thấy cáu kỉnh
Giảm nhu cầu ngủ
Có nhu cầu cao với các hoạt động ăn uống, tình dục, hoặc các hoạt động có tính rủi ro cao (mua sắm quá mức, có hành vi tình dục không an toàn,…)
Nói nhiều, nói nhanh một cách bất thường về các chủ đề khác nhau
Có những suy nghĩ dồn dập hoặc phi tán (racing thoughts)
Có thể làm rất nhiều việc một lúc mà không cảm thấy mệt
Có cảm giác bất thường về sự quan trọng, tài năng, hay quyền lực của bản thân

Các triệu chứng của giai đoạn trầm cảm:

Tinh thần đi xuống, cảm thấy buồn bã, lo lắng
Tinh thần chậm lại, bồn chồn không yên
Khó chìm vào giấc ngủ, thức dậy quá sớm, hoặc ngủ quá nhiều
Nói với tốc độ chậm hơn bình thường, không biết nói gì hoặc quên rất nhiều thứ
Gặp khó khăn trong việc tập trung và đưa ra quyết định
Cảm thấy không thể làm được ngay cả những việc đơn giản
Thiếu hứng thú với hầu hết mọi hoạt động trong cuộc sống
Cảm thấy tuyệt vọng, vô dụng, hoặc có ý nghĩ về cái chết

LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mắc rối loạn lưỡng cực, hãy tìm gặp nhà tâm lý để có kết luận chính xác.

Đôi khi một người có cả triệu chứng hưng cảm và trầm cảm trong cùng một giai đoạn và đây được gọi là giai đoạn có nhiều đặc điểm hỗn hợp. Trong một giai đoạn có nhiều đặc điểm khác nhau, mọi người có thể cảm thấy rất buồn, trống rỗng hoặc vô vọng đồng thời cảm thấy tràn đầy năng lượng.

Một người có thể bị rối loạn lưỡng cực ngay cả khi các triệu chứng của họ ít nghiêm trọng hơn. Ví dụ, một số người mắc chứng rối loạn lưỡng cực II gặp phải chứng hưng cảm nhẹ. Trong giai đoạn hưng cảm nhẹ, họ cảm thấy rất dễ chịu, có thể hoàn thành công việc và duy trì cuộc sống hàng ngày. Người đó không cảm thấy có điều gì không ổn, nhưng gia đình và bạn bè có thể nhận ra những thay đổi bất thường về tâm trạng hoặc mức độ hoạt động và đây có thể là triệu chứng của rối loạn lưỡng cực. Nếu không được điều trị thích hợp, những người mắc chứng hưng cảm nhẹ có thể chuyển sang hưng cảm hoặc trầm cảm nặng.

Triệu Chứng Ở Trẻ Em Và Trẻ Vị Thành Niên

Không dễ để nhận biết triệu chứng rối loạn lưỡng cực ở trẻ em và trẻ vị thành niên. Thông thường, cha mẹ hay người chăm sóc trẻ có thể gặp khó khăn trong việc phân biệt liệu đây có phải là những cảm xúc thay đổi bất ổn, hay đây là kết quả của căng thẳng hoặc sang chấn, cũng như dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe tâm thần khác rối loạn lưỡng cực.

Trẻ em và trẻ vị thành niên có thể có các giai đoạn trầm cảm hoặc hưng cảm nhẹ đến hưng cảm, nhưng khác so với người lớn mắc chứng rối loạn lưỡng cực và sự thay đổi tâm trạng ở trẻ em có thể diễn ra nhanh chóng hơn giữa các giai đoạn. Một số trẻ trải qua các giai đoạn mà không biểu hiện các triệu chứng thường thấy khiến người lớn khó phát hiện và cảnh giác.

Nguyên Nhân Của Rối Loạn Lưỡng Cực

Các nhà khoa học và bác sĩ vẫn chưa tìm ra nguyên nhân chính xác của rối loạn lưỡng cực nhưng có thể kể đến một số yếu tố có thể liên quan, chẳng hạn như:

Cấu trúc và chức năng bộ não: Một số nghiên cứu cho thấy bộ não của những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực khác nhau ở một số điểm nhất định so với bộ não của những người không mắc chứng rối loạn lưỡng cực hoặc bất kỳ rối loạn tâm thần nào khác.

Di truyền: Rối loạn lưỡng cực phổ biến hơn ở những người có họ hàng gần mắc rối loạn lưỡng cực, chẳng hạn như anh chị em hoặc cha mẹ. Các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm ra các gen có thể liên quan đến việc gây ra rối loạn lưỡng cực.

Ngoài ra, các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ phát triển rối loạn lưỡng cực hoặc kích hoạt giai đoạn đầu tiên của rối loạn lưỡng cực bao gồm:

Có người thân, chẳng hạn như cha mẹ hoặc anh chị em, mắc chứng rối loạn lưỡng cực
Trải qua giai đoạn căng thẳng cao độ, chẳng hạn như mất đi người thân yêu hoặc trải quan sự kiện đau buồn khác.
Lạm dụng ma túy hoặc rượu bia.

Các Biến Chứng Của Rối Loạn Lưỡng Cực

Nếu không được điều trị, rối loạn lưỡng cực có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực trong cuộc sống, chẳng hạn như: các vấn đề liên quan đến việc sử dụng ma túy và rượu bia, các vấn đề pháp lý hoặc tài chính, các mối quan hệ rạn nứt hay kết quả học tập hoặc làm việc kém hiệu quả, v.v.

Ngoài ra nếu mắc chứng rối loạn lưỡng cực, đối tượng cũng có thể gặp một vấn đề sức khỏe khác cần được điều trị cùng với rối loạn lưỡng cực. Một số tình trạng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng rối loạn lưỡng cực hoặc khiến việc điều trị kém hiệu quả hơn, ví dụ như: rối loạn lo âu, rối loạn ăn uống, rối loạn tăng động- giảm chú ý, các vấn đề về ma túy và rượu bia, các vấn đề sức khỏe thể chất, chẳng hạn như bệnh tim, các vấn đề về tuyến giáp, đau đầu hoặc béo phì, v.v

Trị Liệu

Rối loạn lưỡng cực kéo dài suốt đời. Các giai đoạn hưng cảm và trầm cảm thường quay trở lại theo thời gian. Giữa các giai đoạn, nhiều người mắc chứng rối loạn lưỡng cực không có những thay đổi về tâm trạng, nhưng một số người có thể có các triệu chứng kéo dài. Điều trị kiên trì và liên tục trong thời gian dài có thể giúp mọi người kiểm soát các triệu chứng này.

Các biện pháp điều trị có thể bao gồm sử dụng thuốc theo đơn kết hợp với các liệu pháp tâm lý như liệu pháp Nhận thức – Hành vi (CBT), liệu pháp nhịp điệu xã hội và cá nhân (IPSRT), và liệu pháp gia đình.

Tham khảo: Bipolar Disorder – The National Institute of Mental Health: https://www.nimh.nih.gov/health/topics/bipolar-disorder

Nếu bạn đang nghi ngờ hoặc có vấn đề tâm lý, hoặc có những băn khoăn về phương pháp điều trị tâm lý phù hợp, hãy liên hệ ngay tới hotline 0977.729.396 trong hôm nay để được tư vấn.

Hình ảnh một số bác sĩ tâm thần và chuyên gia tâm lý được đào tạo bài bản và giàu kinh nghiệm của Viện Tâm Lý Việt – Pháp: