Sự Khác Biệt Giữa Sợ Hãi Và Ám Ảnh

Nhiều người cho rằng, sợ hãi là biểu hiện của sự kém cỏi, và chúng ta không nên thể hiện nỗi sợ hãi ra ngoài. Mặc dù vậy, sợ hãi vẫn luôn là một phần bình thường và lành mạnh của cuộc sống; nó đóng một vai trò quan trọng trong việc ngăn chúng ta bước vào những tình huống có hại và giúp chúng ta quyết định khi nào nên thoát khỏi những tình huống như vậy. Trong những trường hợp bình thường, nỗi sợ hãi có thể được kiểm soát thông qua lý trí và logic: Đó là khi nó không chiếm lấy cuộc sống của chúng ta hoặc khiến chúng ta phi lý trí. 

Nỗi sợ hãi là vậy, nhưng khi nó đi kèm với ám ảnh, nỗi ám ảnh sẽ biến các phản ứng sợ hãi bình thường thành một thứ gì đó dai dẳng và khó hoặc không thể kiểm soát thì lại là điều mà chúng ta cần xem xét và tìm kiếm giải pháp.

Bài viết này sẽ giúp bạn nhận biết sự khác biệt giữa sợ hãi và ám ảnh, từ đó có phương hướng để vượt qua nỗi sợ hãi và ám ảnh của bản thân.

Sự Khác Biệt Giữa Sợ Hãi & Ám Ảnh

Phản Ứng Bình Thường Đối Với Nỗi Sợ Hãi (Fear)

Các tình huống mà một người trải qua, ít nhiều có mang tới những cảm giác tiêu cực. Sợ hãi nói chung, thường dựa trên trải nghiệm tiêu cực với đối tượng hoặc hoàn cảnh được đề cập. Ví dụ, nếu bạn bị chó tấn công khi còn nhỏ, bạn có thể vẫn còn sợ chó cho khi trưởng thành. Hay bạn có thể bị sợ độ cao nếu bạn từng ngã từ trên cây xuống. Đôi khi nỗi sợ hãi được “học” từ người khác, chẳng hạn như một đứa trẻ sợ nhện, sợ gián vì mẹ của chúng cũng sợ nhện, gián.

Xem Thêm: Nỗi sợ cái chết (Thanatophobia)

Phản Ứng Ám Ảnh (Phobia)

Nếu bạn có một nỗi ám ảnh về một đối tượng hoặc tình huống cụ thể, phản ứng của bạn sẽ cực đoan hơn. Lấy ví dụ về chứng sợ đi máy bay (fear of flying), nếu bạn hoàn toàn có thể lên máy bay, bạn sẽ đổ mồ hôi, run rẩy, khóc hoặc có các phản ứng sinh lý nghiêm trọng khác. Bạn có thể sẽ rất khổ sở trong suốt chuyến bay vì chỉ cần một chút nhiễu loạn (bay vào vùng thời tiết xấu, máy bay rung lắc hoặc hạ cánh,…) là có thể khiến bạn hoảng sợ.

Nếu nỗi ám ảnh của bạn nghiêm trọng hơn bạn sẽ không thể lên các chuyến bay. Bạn sẽ phải sử dụng các phương tiện khác như tàu, ô tô, v.v… và đi rất xa mới đến nơi để tránh phải đi máy bay. Thậm chí, bạn còn sẵn sàng hủy bỏ các kỳ nghỉ hoặc chuyến công tác nếu buộc phải di chuyển bằng máy bay. Bạn có thể còn không dám đến sân bay để đón hay tiễn một người bạn, bạn cũng có thể trở nên lo lắng khi nhìn thấy máy bay bay trên đầu.

Xem Xét Nguồn Gốc Của Nỗi Sợ/Ám Ảnh

Các nghiên cứu mới nhất vẫn chưa xác định chính xác nguyên nhân gây ra chứng ám ảnh sợ hãi. Các nhà nghiên cứu mới cho thấy rằng có khả năng có sự tương tác phức tạp của các yếu tố bao gồm di truyền học, chất trong não, tác nhân môi trường và các hành vi học được là tác nhân gây ra nỗi sợ hãi.

Bên cạnh mức độ nghiêm trọng của nỗi sợ hãi, điều quan trọng là phải xem xét nguồn gốc của chúng. Nếu bạn có một nỗi sợ hãi thông thường, bạn sẽ không mất nhiều thời gian để suy nghĩ về nỗi sợ hãi đó. Nó sẽ chỉ ảnh hưởng đến bạn khi bạn buộc phải đối mặt với nó, chẳng hạn như việc thực sự lên máy bay.

Tuy nhiên, nếu bạn mắc chứng ám ảnh sợ hãi, bạn có khả năng tự phát triển nỗi sợ hãi. Bạn có thể bắt đầu lo lắng rằng điều gì đó sẽ xảy ra để kích hoạt nỗi sợ hãi của bạn. Bạn bắt đầu thay đổi thói quen hàng ngày của mình một cách cực đoan để cố gắng tránh mọi tác nhân có thể xảy ra. Nếu bạn biết rằng bạn sắp phải đối đầu với đối tượng mà bạn sợ hãi, bạn sẽ tập trung vào nó một cách ám ảnh. Bạn khó ngủ ngon hoặc khó tập trung vào những nhiệm vụ quan trọng khác, đặc biệt khi bạn biết rằng ngày bạn phải đối mặt với nỗi ám ảnh của mình đang cận kề.

Tham khảo: Ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Xác Định Chứng Ám Ảnh Sợ Hãi

Chứng ám ảnh sợ có tính cá thể hóa cao về các triệu chứng và mức độ nghiêm trọng và không thể tự chẩn đoán (tính cá thể hóa được hiểu là mỗi cá nhân sẽ có triệu chứng, mức độ cũng như đối tượng sợ hãi khác nhau). Dưới đây là một số hướng dẫn giúp bạn xác định nỗi ám ảnh của mình và quyết định có nên tìm kiếm sự trợ giúp hay không, nhưng điều quan trọng là phải nhận ra rằng các triệu chứng của bạn có thể khác với những triệu chứng được liệt kê ở đây.

Hạn chế cuộc sống bình thường (Life – limiting): Một nỗi ám ảnh không được chẩn đoán trừ khi nó ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống của người mắc bệnh theo một cách nào đó.

Né tránh (Avoidance): Một số người mắc chứng ám ảnh sợ hãi được chẩn đoán lâm sàng rằng họ có thể chịu đựng được tình huống đáng sợ. Tuy nhiên, những nỗ lực để né tránh tình huống đáng sợ là một tiêu chí quan trọng để chẩn đoán chứng ám ảnh sợ hãi.

Lo lắng hình dung (Anticipatory Anxiety): Những người mắc chứng sợ hãi có xu hướng tập trung vào các sự kiện sắp tới – những sự kiện có thể chứa đựng đối tượng hoặc tình huống đáng sợ với họ.

Tìm Kiếm Sự Giúp Đỡ

Hai cách tiếp cận chính để điều trị chứng ám ảnh sợ hãi là sử dụng thuốc và liệu pháp tâm lý.

Với các liệu pháp tâm lý học, bạn có thể tham khảo liệu pháp Nhận thức hành vi (Cognitive Behavioral Therapy) – liệu pháp sẽ giúp bạn vượt qua những suy nghĩ tiêu cực về nỗi sợ hãi cũng như thay đổi cách suy nghĩ về chúng. Ngoài ra, Liệu pháp phơi nhiễm cũng được sử dụng, nó sẽ giúp bạn tiếp xúc dần dần với những tình huống mà bạn sợ hãi với mục tiêu giải mẫn cảm và giảm lo lắng. Ví dụ, nếu bạn mắc chứng Sợ nói trước đám đông, nhà trị liệu sẽ giúp bạn dần dần đối mặt với những tình huống khó nói trước đám đông để vượt qua nỗi sợ hãi, có thể bắt đầu bằng việc đọc to một đoạn văn cho bạn bè nghe và kết thúc bằng việc thuyết trình trước đám đông.

Nếu bạn tin rằng mình có nguy cơ mắc chứng ám ảnh sợ hãi, điều quan trọng là hãy gặp chuyên gia sức khỏe tâm thần càng sớm càng tốt. Họ sẽ đưa ra chẩn đoán chính xác và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp với bạn. 

Nguồn: Verywell Mind - Differences Between Fear and Phobia Responses