[Xu Hướng Ngành Tâm Lý 2024] Tâm Lý Học Đang Giúp Cải Thiện Sức Khỏe Não Bộ Và Tuổi Thọ

16/01/2024

Các nhà nghiên cứu đang phát triển những phương pháp can thiệp mới giúp ngăn ngừa, xác định và quản lý suy giảm nhận thức

Với tỷ lệ người Mỹ bước vào nhóm tuổi trên 65 ngày càng tăng thì nhu cầu ngày càng tăng về các liệu pháp dựa trên khoa học là để giúp làm chậm lại, ngăn ngừa và điều trị những thay đổi nhận thức có thể ảnh hưởng đến tuổi thọ của não bộ con người. Cùng thời điểm đó, những nhà tâm lý học lão khoa, người có chuyên môn trong việc điều trị cho người lớn tuổi đang bị thiếu hụt: APA ước tính Hoa Kỳ sẽ phải cần thêm gần 6,000 chuyên gia như vậy cho đến năm 2030.

Để hỗ trợ nhu cầu mở rộng để duy trì và củng cố sức khỏe não bộ, các nhà nghiên cứu đang phát triển những biện pháp can thiệp mà có thể ngăn ngừa, nhận biết và điều trị suy giảm nhận thức mức độ vừa, sa sút trí tuệ và bệnh Alzheimer.

Dưới đây là bốn phát triển gần nhất trong lĩnh vực sức khỏe não bộ có tiềm năng cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống của chúng ta khi già đi.

Can thiệp thở nhịp độ chậm

Hoạt động của hệ thần kinh giao cảm có liên quan đến phản ứng căng thẳng, có khuynh hướng xảy ra cao hơn ở người lớn tuổi - và nó có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ. Các nhà nghiên cứu đang nghiên cứu cách để giúp những người trưởng thành chuyển hệ thống thần kinh từ căng thẳng sang thư giãn.

Những bài tập phản hồi sinh học liên quan đến nhịp thở chậm là một cách để điều chỉnh nhịp tim và có khả năng ngăn hệ thống giao cảm tác động tiêu cực đến não, theo Tiến sĩ Mara Mather, một giáo sư về lão khoa, tâm lý học và kỹ thuật y sinh tại Đại học Nam California. Trong một thử nghiệm lâm sàng, Mather và các cộng sự của cô ấy đã nghiên cứu các biện pháp can thiệp hô hấp ở người lớn từ 65 đến 80 tuổi với mục tiêu tăng sự thay đổi nhịp tim, một thước đo hoạt động của hệ phó giao cảm. Những người tập thở nhịp độ chậm theo máy đếm nhịp cho đến khi đạt được trạng thái thư giãn sâu có tỷ lệ lo lắng và trầm cảm thấp hơn so với nhóm thở đều. Trong máu những người đó cũng có hàm lượng amyloid-beta thấp hơn, một loại peptide nhỏ có thể tích tụ trong não để hình thành mảng bám amyloid, một đặc điểm của bệnh Alzheimer (Báo cáo khoa học, Tập 13, 2023).

Trong khi việc điều khiển sự thay đổi nhịp tim sẽ tác động rõ ràng đến các dấu ấn sinh học của bệnh Alzheimer bên ngoài não, nhưng các nhà nghiên cứu vẫn chưa biết nó ảnh hưởng đến chính bộ não như thế nào. Phòng thí nghiệm của Mather đang thực hiện thử nghiệm lâm sàng thứ hai nhằm khám phá cách điều khiển sự thay đổi nhịp tim có thể tác động đến chính não bộ thông qua việc kiểm tra MRIs. Trong một thí nghiệm tương tự, những người lớn tuổi tham gia can thiệp thở chậm cũng cho thấy khối lượng tăng lên ở các tiểu vùng của hồi hải mã, một phần não rất quan trọng đối với quá trình ghi nhớ và cho thấy sự suy giảm sớm trong quá trình mắc bệnh Alzheimer (Neurobiology of Aging, 2023). Công trình của Mather đề xuất tập trung vào giảm stress thông qua việc thở có thể là một biện pháp can thiệp để ngăn ngừa hoặc làm giảm sự tiến triển của Alzheimer - và nó là điều mà bất kì ai cũng có thể làm được.

“Thở nhịp độ chậm có thể làm chậm giai đoạn đầu của bệnh Alzheimer ở những người lớn vẫn còn khỏe mạnh về nhận thức” Mather nói. “Nếu vậy, kỹ thuật thư giãn đơn giản này có thể là một cách ít tốn kém và ít rủi ro để giảm nguy cơ mắc bệnh.”

Ứng dụng các công cụ trên smartphone vào huấn luyện và đào tạo

Khi công nghệ tiến bộ, có bằng chứng cho thấy việc sử dụng hiệu quả công nghệ có thể giúp mọi người đối phó với tác động của sự suy giảm nhận thức—và thậm chí giúp ngăn chặn nó. Michael K. Scullin, Tiến sĩ, phó giáo sư tâm lý học và khoa học thần kinh tại Đại học Baylor ở Waco, Texas, đã phát triển một thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng về hành vi để huấn luyện những người từ 55 đến 92 tuổi sa sút trí tuệ nhẹ sử dụng điện thoại thông minh.

Các nhà nghiên cứu tập trung vào việc giúp người tham gia đặt lời nhắc cuộc hẹn định kỳ như một cách để cải thiện chất lượng cuộc sống. “Người bị ảnh hưởng bởi sa sút trí tuệ thường gặp một thách thức với ký ức tương lai, hoặc khả năng ghi nhớ những việc cần làm trong tương lai” Scullin nói. Trong nghiên cứu của anh ấy, những người chăm sóc - ví dụ như vợ/chồng của người tham gia, con lớn, họ hàng trẻ hơn hoặc y tá được thuê để chăm sóc - báo cáo rằng những người tham gia mắc phải suy giảm nhận thức đã cải thiện chức năng độc lập trong khoảng thời gian một tháng (Journal of the American Geriatrics Society, Vol. 70, 2022)

Nhóm của Scullin gần đây đã nhận được tài trợ cho thử nghiệm Giai đoạn 2 với 200 người tham gia trong 6 tháng. Một nửa số người tham gia có điều kiện công nghệ khó khăn, chẳng hạn như khu vực nông thôn không có truy cập internet hoặc nhà không có máy tính. “Chúng tôi muốn biết cách sử dụng những thiết bị này một cách hữu hiệu nhất trong việc duy trì chức năng hàng ngày và sức khỏe tổng thể ở những người mắc bệnh” Scullin nói.

Trong khi công trình của Scullin tập trung vào việc cải thiện chất lượng cuộc sống cho những người suy giảm nhận thức, ông đưa ra giả thuyết rằng việc sử dụng các thiết bị kỹ thuật số cũng có thể là một yếu tố bảo vệ sức khỏe nhận thức, góp phần duy trì nhận thức ở những người già — một người càng hoạt động tinh thần nhiều thì khả năng nhận thức của họ càng được bảo tồn (Wolff, J. L, et al., Journal of the American Geriatrics Society, Vol. 69, No. 7, 2021). Công nghệ cũng khuyến khích sự kết nối xã hội, điều này có thể thúc đẩy nhận thức tốt hơn, và cung cấp những cách để đối phó tốt hơn với những thách thức hàng ngày, chẳng hạn như quên những cuộc hẹn hoặc quên uống thuốc.

Tiến sĩ Andrew Kiselica, trợ lý giáo sư tâm lý sức khỏe ở trường đại học Missouri, cũng nghiên cứu việc sử dụng điện thoại thông minh ở người cao tuổi bị suy giảm nhận thức. Anh ấy nhận được giải thưởng phát triển sự nghiệp từ Viện Lão hóa Quốc gia để phát triển một biện pháp can thiệp giúp bệnh nhân và người chăm sóc họ tiếp cận công nghệ giá cả phải chăng và thực hiện các giải pháp dựa trên công nghệ được cá nhân hóa để đạt được các mục tiêu chăm sóc. Để làm như vậy, sự can thiệp bao gồm các chiến lược trị liệu nghề nghiệp để giúp mọi người lựa chọn, thiết lập và khắc phục sự cố công nghệ của họ. Bằng cách này, người chăm sóc có thể chọn công nghệ phù hợp nhất với họ. Ví dụ: người chăm sóc có thể sử dụng lịch chung với người thân của mình để nhắc nhở họ về các cuộc hẹn, cũng để giảm bớt gánh nặng chăm sóc. Sự can thiệp này có thể được thực hiện bởi bất kỳ thạc sỹ nào cung cấp dịch vụ về sức khỏe nghề nghiệp hoặc hành vi.

Kiselica đang tìm kiếm nguồn tài trợ cho một thử nghiệm khả thi diễn ra thông qua hệ thống y tế lớn hơn của Đại học Missouri. Anh ấy cũng đang thực hiện một nghiên cứu thí điểm với các cộng tác viên từ chương trình chăm sóc sức khỏe và thể chất của Đại học Missouri Extension dành cho người lớn tuổi liên quan đến một biện pháp can thiệp tập trung vào công nghệ giúp mọi người có được lợi ích về mặt nhận thức từ công nghệ thông minh trước khi họ phát triển các triệu chứng suy giảm nhận thức.

Trò chơi thực tế ảo dành giúp cải thiện hoạt động não bộ

Tiến sĩ thạc sĩ Adam Gazzaley, người sáng lập Neuroscape, một trung tâm khoa học thần kinh chuyển tiếp để sáng tạo công nghệ và nghiên cứu khoa học, coi công nghệ như một dạng thuốc điều trị suy giảm nhận thức. “Chúng tôi không có loại thuốc hoàn hảo; một số người không phản ứng và gặp phải tác dụng phụ. Mục tiêu của tôi là đưa ra [các công nghệ hiệu quả] và xác thực chúng,” anh nói.

Gazzaley, giáo sư về thần kinh, sinh lý học và tâm thần học tại Đại học California, San Francisco, tập trung vào việc tạo ra và nghiên cứu các trò chơi thực tế ảo và dựa trên máy tính bảng có thiên hướng trị liệu giúp cải thiện khả năng chú ý. Một số nghiên cứu tập trung vào người lớn tuổi, bằng chứng cho thấy trò chơi có thể cải thiện chức năng nhận thức thường suy giảm theo tuổi tác (Nature Aging, Vol. 2, 2022). Các trò chơi điện tử mà Neuroscape tạo ra có tính thích ứng, khép kín, có nghĩa là các thử thách và phần thưởng sẽ điều chỉnh theo thời gian thực dựa trên khả năng của người dùng. Không giống như hầu hết các trò chơi khác, nếu ai đó trả lời câu hỏi chậm, trò chơi sẽ bắt đầu dễ dàng hơn và dần dần trở nên khó khăn hơn. Nếu cần thử thách nhiều hơn thì game cũng sẽ thiết lập phù hợp.

Một trò chơi được phát triển và nghiên cứu tại Neuroscape là Neuroracer, trò chơi điện tử đã được chứng minh là cải thiện khả năng chú ý ở người lớn tuổi (Nature, Vol. 501, 2013). Đây là phương pháp điều trị đầu tiên và duy nhất được FDA cấp phép thực hiện thông qua trải nghiệm trò chơi điện tử. Một số trò chơi của Neuroscape đang trong giai đoạn nghiên cứu, nhưng Gazzaley hy vọng sẽ mở rộng quy mô của chúng để các nhà cung cấp dịch vụ y tế có thể kê đơn hoặc bệnh nhân có thể sử dụng chúng không cần kê đơn song song với điều trị tâm lý. Ông nói: “Chúng tôi sẽ có một bộ công cụ công nghệ hoàn chỉnh để bổ sung cho các phương pháp tiếp cận tiêu chuẩn, như dược phẩm và liệu pháp hành vi."

Đánh giá nhận thức số (digital cognitive assessments)

Game có thể hữu ích trong việc giúp duy trì nhận thức, nhưng nó sẽ không áp dụng hiệu quả cho một số người. Aaron Seitz, Tiến sĩ, Giáo sư tâm lý học tại Đại học Đông Bắc ở Boston và giám đốc Trung tâm Trò chơi Trí não về Thể dục và Sức khỏe Tâm thần tại Đại học California, Riverside, cho biết: “Với một số người, trò chơi có thể tạo động lực. “Nhưng đối với những người khác, có thể họ sẽ choáng ngợp hoặc mất tập trung khi thấy tất cả những điều này diễn ra trên màn hình và sau đó trò chơi không còn hữu ích nữa,” anh nói thêm.

Công việc của Seitz tập trung vào việc tạo ra các ứng dụng kỹ thuật số để đo lường sự khác biệt của từng cá nhân trong nhận thức—ví dụ: mức độ một người có thể hoàn thành các nhiệm vụ liên quan đến sự mất tập trung—và đề xuất các biện pháp can thiệp, trò chơi có thể mang lại lợi ích, v.v. Mục tiêu của ông là hiểu rõ hơn các yếu tố như nhận thức, lối sống, trải nghiệm văn hóa và sức khỏe tổng thể ảnh hưởng như thế nào đến cách mọi người tương tác với các biện pháp can thiệp khác nhau. Bằng cách đó, ông và nhóm của mình có thể dự đoán tốt hơn các phương pháp điều trị riêng lẻ hữu ích nhất.

Phòng thí nghiệm của Seitz đã tạo ra một số trò chơi để đáp ứng nhu cầu cá nhân. Một ứng dụng trí nhớ mà anh hiện đang nghiên cứu có tên là Recollect, hiện có sẵn miễn phí trên các cửa hàng Apple và Android. Recollect yêu cầu người dùng sử dụng trí nhớ làm việc của họ để nhớ lại một loạt màu sắc được hiển thị trên màn hình. Một phiên bản khác của Recollect có cùng tiền đề nhưng nó sử dụng một phi hành gia tô màu các loại đá quý ở ngoài vũ trụ.

Phòng thí nghiệm cũng đã tạo ra các đánh giá kỹ thuật số có thể hữu ích cho các nhà tâm lý học và các bác sĩ lâm sàng khác, chẳng hạn như một ứng dụng có tên PART (thử nghiệm nhanh thích ứng di động - portable adaptive rapid testing) để đánh giá sự chú ý tập trung và trí nhớ làm việc. Thay vì đến phòng khám hoặc bệnh viện, mọi người sẽ có thể tham gia kiểm tra nhận thức tại nhà trên thiết bị của họ. Hiện tại, ứng dụng này được cung cấp miễn phí cho các nhà nghiên cứu về nhận thức, nhưng Seitz hy vọng sẽ chia sẻ nó công khai trong tương lai.

Loại kiểm tra này cũng cho phép các bác sĩ lâm sàng hiểu sâu hơn về nhận thức của một người vì nó theo dõi xem một người phải mất bao lâu để trả lời một câu hỏi và liệu họ có thay đổi phản ứng hay không. Seitz cho biết: “Số hóa các đánh giá không chỉ loại bỏ giấy tờ mà còn giúp bác sĩ lâm sàng thu thập dữ liệu hữu ích hơn để giúp đỡ người bệnh ở cấp độ cá nhân”.

Với tất cả những tiến bộ trong nghiên cứu về nhận thức và lão hóa não bộ thì tương lai sẽ có hy vọng hơn. Những nhà nghiên cứu não đang mong muốn điều chỉnh và mở rộng quy mô can thiệp của họ để nhiều người hơn có thể tiếp cận các tài nguyên có lợi cho chức năng não của họ trước khi bị suy giảm nhận thức.

Mather cho biết: “Bệnh Alzheimer tích tụ trong não con người trong nhiều thập kỷ, vì vậy điều quan trọng là phải làm chậm quá trình đó càng nhiều càng tốt”. “Những biện pháp can thiệp mà những người khỏe mạnh có thể thực hiện ở độ tuổi 50 hoặc thậm chí sớm hơn có thể thực sự có lợi và thú vị."

Đọc thêm:

Digital methods for performing daily tasks among older adults: An initial report of frequency of use and perceived utility

Benge, J. F., et al., Experimental Aging Research, 2023

Does ‘brain training’ actually work?

Jaeggi, S. M., et al., Scientific American, 2020

Integrated cognitive and physical fitness training enhances attention abilities in older adults

Anguera, J. A., et al., NPJ Aging, 2022

Leisure-time sedentary behaviors are differentially associated with all-cause dementia regardless of engagement in physical activity

Raichlen, D. A., et al., PNAS Psychological and Cognitive Sciences, 2022

The integrity of dopaminergic and noradrenergic brain regions is associated with different aspects of late-life memory performance

Dahl, M. J., et al., Nature Aging, 2023

Bài viết được dịch từ nguồn: Psychology is improving brain health and aging, một bài viết trong series Trends in 2024 của APA.