[Xu Hướng Ngành Tâm Lý 2024] Nhà Tâm Lý Đối Phó Với Vấn Nạn Lạm Dụng Chất Gây Nghiện

Các xu hướng mới nhất ở Hoa Kỳ đối với cả các chất bất hợp pháp và hợp pháp đang gióng lên hồi chuông cảnh báo cho các chuyên gia theo dõi hậu quả tai hại của chứng nghiện. Vào năm 2022, hơn 109.000 người tại Mỹ đã tử vong vì sử dụng ma túy quá liều - ước tính tăng 54% so với năm 2019, theo dữ liệu tạm thời từ CDC Hoa Kỳ (National Center for Health Statistics, 2023). Khoảng 2/3 số ca tử vong liên quan đến fentanyl được sản xuất bất hợp pháp, một loại thuốc phiện tổng hợp mạnh hơn heroin từ 50 đến 100 lần (Morbidity and Mortality Weekly Report, CDC, Vol. 72, No. 26, 2023).

Các địa điểm sản xuất ma túy bất hợp pháp cũng tăng việc tổng hợp các chất khác với fentanyl, chẳng hạn như cocaine, methamphetamine hoặc xylazine - một loại thuốc an thần dùng trong thú y. Nora Volkow - giám đốc NIDA - cho biết, những sự kết hợp này đang tạo ra một cơn bão hoàn hảo phản ứng trong cơ thể và làm tăng nguy cơ tử vong: “Các chất kích thích ngày nay nguy hiểm hơn nhiều so với những chất kích thích có trên thị trường cách đây 10 năm và khiến ​​tỷ lệ tử vong gia tăng đáng kể. Khi người dân vừa trở lại sau đại dịch Covid 19, họ gặp phải rất nhiều vấn đề dẫn đến lạm dụng chất kích thích và điều này làm tăng nguy cơ rối loạn sử dụng chất kích thích.”

Bà cũng lo ngại về sự gia tăng tiêu thụ cần sa thường xuyên, đặc biệt là khi các sản phẩm có hàm lượng tetrahydrocannabinol (THC) cao - hợp chất chính trong cần sa tác động đến thần kinh – ngày càng sẵn có trên thị trường. Mức độ sử dụng cần sa hàng ngày ở lứa tuổi thanh niên vào năm 2022 đã đạt kỉ lục trong cuộc khảo sát của NIDA, với 11% số người được hỏi ở độ tuổi 19–30 cho biết họ sử dụng cần sa hàng ngày. Việc tiêu thụ thường xuyên các sản phẩm THC có hàm lượng cao hơn có thể làm tăng nguy cơ phát triển chứng rối loạn tâm thần, hội chứng nôn mửa quá mức do cần sa (các cơn nôn mửa nhiều lần và nghiêm trọng), gia tăng ý định tự tử và các tình trạng khác.

Với số liệu thống kê đáng báo động, các nhà tâm lý học đang xây dựng những hướng đi mới không chỉ cung cấp những biện pháp hỗ trợ cho người lạm dụng chất gây nghiện mà còn giúp tăng cơ hội phục hồi thành công sau rối loạn do sử dụng chất gây nghiện. Các chiến lược bao gồm từ việc đưa các nhân viên quản chế tham gia vào nỗ lực điều trị cho đến các chương trình củng cố hành vi tích cực.

Các nhà nghiên cứu tiên phong trong kế hoạch này lạc quan rằng những đổi mới sẽ giúp làm chậm hoặc đảo ngược các xu hướng đáng lo ngại. Tuy nhiên, những thành kiến ​​xã hội đã cản trở sự tiến bộ ấy. Rosemarie Martin - tiến sĩ tâm lý học thực nghiệm - cho biết: “Có sự kỳ thị đáng kể liên quan đến rối loạn sử dụng chất gây nghiện trong các cơ quan quản lý, thực thi pháp luật và chăm sóc sức khỏe và các nhà tâm lý học cần đứng trên vị trí của mình để phát triển và ủng hộ các chương trình hỗ trợ bệnh nhân”. Bà nói: “Tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc cho những người đang gặp khó khăn với các vấn đề sử dụng chất gây nghiện là vấn đề công bằng xã hội”. NIH đã đầu tư 2,5 tỷ USD vào hơn 1.000 dự án HEAL trên toàn quốc.

Xây dựng liên minh mới

Với tư cách là điều tra viên của HEAL’s Justice Community Opioid Innovation Network, Martin đang lãnh đạo một chương trình trang bị cho các nhân viên quản chế để cộng tác với các nhà cung cấp dịch vụ điều trị trong cộng đồng. Martin nói: “Trước đây, các nhà cung cấp dịch vụ điều trị không chia sẻ thông tin với nhân viên quản chế. Họ lo ngại về việc vi phạm quyền riêng tư của thân chủ và nhân viên quản chế đang tìm lý do để đưa thân chủ của họ trở lại nhà tù.” (Giải thích: Nhân viên quản chế - probation officer – là người phụ trách theo dõi, giám sát và giáo dục các phạm nhân được tạm tha.)

Gần đây, Martin và cộng sự đã mời nhân viên quản chế và các nhà cung cấp dịch vụ y tế cộng đồng ở Rhode Island hợp tác để xác định những thiếu sót trong việc chăm sóc những người lạm dụng chất gây nghiện. Họ thừa nhận rằng tòa án thường không bắt buộc phải điều trị tình trạng lạm dụng chất gây nghiện do điều kiện hạn chế trong việc quản chế. Kết quả là những người lạm dụng chất gây nghiện đã không được tiếp cận dịch vụ chăm sóc mà họ cần. Giờ đây, các nhân viên quản chế ở Rhode Island đang sàng lọc các cá nhân lạm dụng nhóm chất opioid ngay từ đầu và các nhà cung cấp dịch vụ điều trị tại cộng đồng sẽ trao đổi cởi mở hơn với các nhân viên quản chế khi thân chủ của họ đang phải vật lộn với chứng lạm dụng thuốc phiện. Martin nói: “Nếu ai đó đang trải qua khoảng thời gian khó khăn, nhân viên quản chế có thể gặp cá nhân đó thường xuyên hơn để giới thiệu các hình thức hỗ trợ khác.” Martin cũng đã giúp khởi động các chương trình hợp tác tương tự ở Philadelphia và Bắc Carolina.

Marc Fishman - giám đốc y tế của Trung tâm Điều trị Maryland, bác sĩ tâm thần tại Trường Y Đại học Johns Hopkins - cho biết các thành viên trong gia đình là nguồn lực vô giá và thường bị bỏ qua trong nỗ lực chống lại chứng nghiện thuốc phiện. Ông nói: “Khi chúng tôi nghĩ về bất kỳ khía cạnh nào khác trong chăm sóc sức khỏe, sự tham gia của các thành viên trong gia đình là điều tất yếu. Với chứng rối loạn sử dụng chất gây nghiện, những người thân của đối tượng thường không biết phải làm gì. Họ cũng có những cảm giác xấu hổ và kỳ thị với đối tượng.” Từ đó, ông đã phát triển biện pháp can thiệp Hỗ trợ phục hồi nghiện thuốc phiện cho thanh thiếu niên (YORS), trong đó một hoặc nhiều thành viên trong gia đình học cách trở thành “đồng minh” để đảm bảo thanh thiếu niên trong chương trình được sử dụng thuốc điều trị rối loạn hàng tháng - chẳng hạn như buprenorphine hoặc naltrexone - để giảm cảm giác thèm muốn và ngăn chặn tác dụng của thuốc phiện. Các thành viên trong gia đình cũng được học cách tôn trọng quyền riêng tư về tình trạng của cá nhân và biết chủ động gọi cho cơ sở điều trị khi có thắc mắc.

Chương trình cũng sử dụng cách “tiếp cận thẳng thắn”, bao gồm việc liên lạc thường xuyên với thân chủ và thành viên gia đình để nhắc nhở, kiểm tra tiến độ và lập kế hoạch. Fishman cho biết: “Chúng tôi không thụ động chờ đợi con nghiện vì động lực cai nghiện có thể lung lay. Thay vào đó, thuốc sẽ được gửi trực tiếp đến nhà con nghiện. Trong nghiên cứu thí điểm, gần 50% đối tượng nghiện tham gia YORS không tái phát sau 6 tháng, so với 5% ở nhóm đối chứng. Nhóm đối chứng là nhóm được điều trị theo phương pháp bình thường trước đây, bao gồm một liều thuốc và lịch hẹn quay lại phòng khám để sử dụng những liều tiếp theo (Journal of Substance Abuse Treatment, Vol. 125, 2021).

Phương pháp mới để cai nghiện

Các phương pháp điều trị bằng thuốc mới cũng đang cho thấy triển vọng giúp mọi người giảm sử dụng ma túy. Trong nhiều năm nay, các nhà khoa học đã nỗ lực phát triển các loại thuốc để điều trị chứng rối loạn sử dụng cần sa - xảy ra ở khoảng 1 trên 5 người tiêu dùng cần sa. Một cách tiếp cận được đưa ra là ngăn chặn các thụ thể cannabinoid có liên quan đến mức độ “phê thuốc” do THC gây ra. Tuy nhiên phương pháp này có nhược điểm là ức chế cannabinoids nội sinh tự nhiên trong cơ thể, dẫn đến các tác dụng phụ có hại như trầm cảm ở những người mắc chứng rối loạn sử dụng cần sa. Gần đây, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra một loại thuốc có tên là AEF0117 - chỉ ức chế một tập hợp con hoạt động nội bào do kích hoạt THC của thụ thể. Thuốc này không gây ra tác dụng phụ tiêu cực.

Trong một nghiên cứu gần đây, GS. TS sinh học thần kinh Margaret Haney (Trung tâm Y tế, giám đốc Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Cần sa Đại học Columbia) đã phát hiện ra rằng những người nhận được thuốc tiêu thụ ít cần sa hơn trong khoảng thời gian 4 ngày so với những người không nhận được thuốc (Nature Medicine, Vol. 29, No. 6, 2023). Đối với Haney, một trong những ưu điểm chính của phương pháp điều trị bằng loại thuốc mới này là nó có thể giúp những người mong muốn giảm lượng cần sa sử dụng ít cần sa hơn bằng cách giảm cơn phê mà không gây ra tác dụng phụ.

Các nhà tâm lý học cũng đã nhận thấy lợi ích của phương pháp điều trị bằng loại thuốc mới này giúp giảm triệu chứng gây khó chịu khi cai nghiện, đó là chứng mất ngủ. Những người đang điều trị chứng rối loạn sử dụng thuốc phiện (OUD) thường bị chứng mất ngủ kéo dài hành hạ sau khi các triệu chứng khác do cai nghiện giảm bớt. Tuy vậy, các loại thuốc an thần thường dùng để điều trị chứng mất ngủ không được khuyến cáo cho những người mắc OUD vì những loại thuốc này có thể tạo ra cảm giác “phê thuốc”. PGS.TS dược lý hành vi Andrew Huhn (Trường Y Đại học Johns Hopkins) gần đây đã phát hiện ra một loại thuốc gọi là suvorexant - có tác dụng ức chế sự tỉnh táo hơn là cơ chế an thần – giúp làm giảm chứng mất ngủ ở những người mắc OUD. Thuốc cũng giúp giảm các triệu chứng cai nghiện khác như nôn mửa và cảm giác thèm ăn (Science Translational Medicine, Vol. 14, No. 650, 2022).

Ưu đãi tài chính để khuyến khích cai nghiện

Cũng có những dấu hiệu cho thấy biện pháp dự trù rủi ro - hoặc khen thưởng những người có hành vi tích cực - có thể sớm được áp dụng cho nhiều đối tượng hơn. Với phương pháp này, người nghiện sẽ nhận được các ưu đãi tài chính (thẻ quà tặng, phiếu giảm giá,…) như một phần thưởng cho các kết quả xét nghiệm âm tính với ma túy. Đã có bằng chứng thuyết phục cho thấy chiến lược này có hiệu quả cao trong việc giúp mọi người phục hồi sau chứng rối loạn lạm dụng chất kích thích. Nhưng phương pháp trên không được sử dụng rộng rãi vì các trung tâm không sẵn lòng tài trợ cho các chương trình này. Stephen Higgins, GS.TS Dược lý hành vi (Đại học Vermont) cho biết: “Các cơ quan quản lý lo ngại về các gian lận, chẳng hạn như các nhà cung cấp dịch vụ sử dụng phiếu thưởng để thu hút những người không bị nghiện đến phòng khám nhằm tăng doanh thu. Nhưng tất nhiên những chương trình này có thể được thiết kế để bao gồm các biện pháp bảo vệ nhằm ngăn chặn điều này.”

Vào năm 2021, California trở thành tiểu bang đầu tiên nhận được sự miễn trừ từ CMS (Centers for Medicare and Medicaid Services) cho phép cơ quan quản lý phê duyệt sử dụng chương trình dự trù rủi ro để giúp người nghiện phục hồi sau khi sử dụng chất kích thích. Năm 2023, bang Washington nhận được sự miễn trừ tương tự. GS. TS Michael McDonell (Khoa Sức khỏe Cộng đồng và Hành vi - Đại học Washington), đã ủng hộ các chương trình này và ông cảm thấy được khích lệ bởi sự cởi mở đối với phương pháp điều trị chứng nghiện dựa trên phương pháp này.

Nguồn lực để ứng phó lành mạnh

Các nhà nghiên cứu cũng đang nỗ lực giải quyết các điều kiện tâm lý xã hội tiềm ẩn khiến việc sử dụng ma túy vẫn tồn tại. Tiến sĩ Katie Witkiewitz – giám đốc Trung tâm phân tích chất kích thích - Đại học New Mexico - tin rằng việc loại bỏ các hành vi sử dụng chất gây nghiện là rất quan trọng. Bà nói: “Nếu chúng tôi nhận ra rằng mọi người tích cực hơn sau khi sử dụng chất gây nghiện, chúng tôi sẽ giúp họ nhìn ra những hậu quả tiêu cực và tìm ra những cách lành mạnh khác để đáp ứng nhu cầu của họ thay vì để họ sử dụng chất kích thích”. Witkiewitz đang nghiên cứu các chương trình điều trị dựa trên chánh niệm cho những người mắc chứng rối loạn sử dụng rượu. Theo khảo sát vào năm 2022, tỷ lệ uống rượu say ở người lớn từ 35–50 tuổi đạt mức cao nhất mọi thời đại là 29%. Đối với tất cả các nhóm tuổi, khoảng cách đang thu hẹp giữa nam và nữ trong việc tiêu thụ rượu và các tác hại liên quan, chẳng hạn như số lần đến khoa cấp cứu và tử vong.

Witkiewitz đã triển khai một chương trình chánh niệm trực tuyến dưới hình thức trị liệu nhóm - được gọi là THRIVE - giúp những người mắc chứng rối loạn sử dụng rượu học các kỹ năng ứng phó với căng thẳng. Trong các phiên trị liệu nhóm kéo dài 60 phút, những người tham gia khám phá cách cảm nhận sự căng thẳng và khó chịu mà không cố gắng thay đổi những cảm xúc này bằng rượu, cách chú tâm khi mọi thứ tốt đẹp diễn ra và cách tận hưởng những khoảnh khắc. Bà dự định đồng hành cùng những người tham gia trong ba năm để theo dõi việc sử dụng rượu và sức khỏe của họ.

Witkiewitz cho biết, mặc dù những biện pháp can thiệp mới này hứa hẹn những hiệu quả nhưng cũng những người cần chúng bỏ lỡ cơ hội được giúp đỡ vì nhiều bác sĩ lâm sàng không sàng lọc đối tượng sử dụng chất gây nghiện. Bà nói: “Hầu hết các nhà tâm lý học đều không được đào tạo về các chất gây nghiện và kết quả là có quá nhiều bệnh nhân chỉ được điều trị các tình trạng sức khỏe tâm thần mà không nhận được sự hỗ trợ phù hợp cho chứng rối loạn sử dụng chất gây nghiện”.

Volkow tin rằng việc sàng lọc nhất quán không chỉ tăng cơ hội xác định những người đang mắc chứng nghiện mà còn giúp nhiều cá nhân tránh được hoàn toàn các rối loạn do sử dụng chất gây nghiện: “Bằng cách sàng lọc đa dạng các đối tượng hơn, các nhà tâm lý học có thể sử dụng một biện pháp can thiệp phù hợp để ngăn chặn bệnh nhân chuyển sang sử dụng chất gây nghiện thường xuyên hơn. Quy trình sàng lọc bắt đầu bằng việc cho bệnh nhân biết mức độ nguy hiểm của một số chất.”

Helping to End Addiction Long-term (HEAL) Initiative
Journal of Substance Abuse Treatment, Vol. 125, 2021
Nature Medicine, Vol. 29, No. 6, 2023
Science Translational Medicine, Vol. 14, No. 650, 2022
Contingency management for patients receiving medication for opioid use disorder: A systematic review and meta-analysis
Bolívar, H. A., et al., JAMA Psychiatry, 2021
Gender differences in the epidemiology of alcohol use and related harms in the United States
White, A. M., Alcohol Research: Current Reviews, 2020
Post-incareration outcomes of a comprehensive statewide correctional MUD program: A retropective cohort study Martin, R. A., et al., The Lancet Regional Health—Americas, 2022

Bài viết được dịch từ nguồn: Psychologists are innovating to tackle substance use by building new alliances in treatment efforts, một bài viết trong series Trends in 2024 của APA.

-----------------------------

Viện Tâm lý Việt - Pháp

Trụ sở chính & Trung tâm trị liệu tại Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội

Trung tâm trị liệu tại TP.HCM: Toà Landmark Plus, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P. 22, Q. Bình Thạnh, TP. HCM

Hotline: 0977.729.396 (Zalo, 24/7)

Email: info@tamlyvietphap.vn

Facebook: https://www.facebook.com/tamlyvietphap.vn