English
Sa sút trí tuệ (sa sút trí tuệ) là một hội chứng đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng nhận thức, ảnh hưởng đến trí nhớ, tư duy, ngôn ngữ và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày phổ biến ở người cao tuổi. Với xu hướng già hóa dân số toàn cầu, sa sút trí tuệ đang trở thành một thách thức lớn đối với y tế và xã hội. Trong những năm gần đây, nghiên cứu sa sút trí tuệ đã đạt được nhiều tiến bộ đáng kể, mở ra hy vọng mới trong việc chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa bệnh.
Tiến Bộ Trong Chẩn Đoán Sa Sút Trí Tuệ
Hiệu quả trong đánh giá tâm lý học thần kinh
Các bài kiểm tra tâm lý học thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá chức năng nhận thức của bệnh nhân sa sút trí tuệ. Các công cụ phổ biến như Mini-Mental State Examination (MMSE) và Montreal Cognitive Assessment (MoCA) được sử dụng để sàng lọc suy giảm nhận thức.
Bên cạnh đó, những bài kiểm tra chuyên sâu hơn như Test Đánh Giá Chức Năng Điều Hành (Executive Function Tests) và Bài Kiểm Tra Trí Nhớ Wechsler (Wechsler Memory Scale – WMS) giúp phân biệt các dạng sa sút trí tuệ khác nhau, đặc biệt là giữa bệnh Alzheimer và sa sút trí tuệ thùy trán – thái dương (FTD).
Một số nghiên cứu trí nhớ người cao tuổi gần đây đã chỉ ra rằng việc kết hợp các bài kiểm tra tâm lý học thần kinh với các chỉ số sinh học có thể nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán sa sút trí tuệ (Dubois et al., 2021).
Tham khảo khóa học: Lợi Ích Của Việc Đánh Giá Sa Sút Trí Tuệ Sớm Người Cao Tuổi
Tiến bộ trong chuẩn đoán hình ảnh não bộ
Nhờ vào sự phát triển của công nghệ hình ảnh thần kinh, việc phát hiện sớm sa sút trí tuệ trở nên chính xác hơn. Chụp cộng hưởng từ (MRI) và chụp cắt lớp phát xạ positron (PET) có thể giúp xác định sự thay đổi cấu trúc và chức năng của não bộ trước khi các triệu chứng lâm sàng xuất hiện.
Các nghiên cứu sử dụng PET-amyloid và PET-tau đã giúp phát hiện sự tích tụ bất thường của protein “β-amyloid” và “tau” – những dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer. Đối với sa sút trí tuệ thùy trán – thái dương (FTD), các dấu hiệu hình ảnh học đặc trưng bao gồm sự teo nhỏ của thùy trán và thái dương, giúp phân biệt bệnh này với các dạng sa sút trí tuệ khác (Pievani et al., 2020).
Các biomarker trong dịch não tủy và máu cũng đang được nghiên cứu để hỗ trợ chẩn đoán sớm và phân biệt giữa các loại sa sút trí tuệ khác nhau.
Tiến Bộ Trong Nghiên Cứu Điều Trị Sa Sút Trí Tuệ
Can thiệp sa sút trí tuệ dùng thuốc
Mặc dù chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn sa sút trí tuệ, nhưng các nghiên cứu trí nhớ người cao tuổi đã tập trung vào việc phát triển các liệu pháp nhằm làm chậm tiến triển của bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. Các thuốc ức chế cholinesterase và memantine đã được chứng minh có hiệu quả trong việc cải thiện triệu chứng ở một số bệnh nhân.
Can thiệp sa sút trí tuệ bằng liệu pháp không dùng thuốc
Liệu pháp tâm lý, đặc biệt là liệu pháp nhận thức – hành vi (Cognitive Behavioral Therapy – CBT) và liệu pháp hồi tưởng (Reminiscence Therapy), đã được chứng minh trong nghiên cứu sa sút trí tuệ là giúp cải thiện tâm trạng và khả năng nhận thức ở người cao tuổi có nguy cơ sa sút trí tuệ.
>> Tham khảo: Tổng Quan Về Liệu Pháp Nhận Thức – Hành Vi (CBT)
Các nghiên cứu trong tâm lý học thần kinh về nghiên cứu trí nhớ người cao tuổi đã chỉ ra rằng âm nhạc và nghệ thuật có thể kích thích não bộ, giảm căng thẳng và tăng cường kết nối thần kinh. Liệu pháp âm nhạc (Music Therapy) đã được áp dụng rộng rãi cho bệnh nhân sa sút trí tuệ, giúp họ duy trì khả năng nhận thức và kiểm soát cảm xúc tốt hơn.
Một nghiên cứu của Peretz et al. (2021) về nghiên cứu sa sút trí tuệ người cao tuổi cho thấy những bệnh nhân Alzheimer tham gia chương trình âm nhạc trị liệu trong 6 tháng đã cải thiện khả năng nhớ lại ký ức và tăng cường giao tiếp với người thân.
Liệu pháp kích thích nhận thức (Cognitive Stimulation Therapy – CST) là một phương pháp can thiệp dựa trên các hoạt động nhóm trong nghiên cứu trí nhớ người cao tuổi, giúp người bệnh duy trì khả năng tư duy, ghi nhớ và tăng cường tương tác xã hội. Một số nghiên cứu cho thấy CST có thể cải thiện chức năng nhận thức và tâm trạng ở bệnh nhân Alzheimer và sa sút trí tuệ mức độ nhẹ (Spector et al., 2023).
Ngoài ra, kích thích não sâu (Deep Brain Stimulation – DBS) và kích thích từ xuyên sọ (Transcranial Magnetic Stimulation – TMS) là những phương pháp tiên tiến đang được thử nghiệm trong điều trị sa sút trí tuệ. Những kỹ thuật này có thể giúp kích thích các vùng não bị ảnh hưởng, cải thiện khả năng nhận thức và điều chỉnh rối loạn hành vi.
Tiến Bộ Biện Pháp Phòng Ngừa Trong Nghiên Cứu Sa Sút Trí Tuệ
Phòng ngừa bệnh lý đang trở thành một lĩnh vực nghiên cứu sa sút trí tuệ quan trọng. Các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, tiểu đường, béo phì, hút thuốc lá và lối sống ít vận động đã được xác định có liên quan đến sự phát triển của sa sút trí tuệ. Việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ này thông qua thay đổi lối sống và quản lý y tế có thể giảm nguy cơ mắc sa sút trí tuệ.
Tập luyện thể chất, đặc biệt là yoga, thiền định và tập luyện trí tuệ, được chứng minh là có tác động tích cực đến sức khỏe não bộ. Các nghiên cứu trí nhớ người cao tuổi gần đây cho thấy tập thể dục nhịp điệu có thể giúp phòng ngừa và làm chậm tiến trình của sa sút trí tuệ bằng cách tăng cường lưu lượng máu đến não và thúc đẩy sự hình thành tế bào thần kinh mới (Erickson et al., 2022).
Hơn nữa, các chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng về sa sút trí tuệ ở người đã được triển khai nhằm giúp người dân hiểu rõ hơn về bệnh, từ đó thúc đẩy việc phòng ngừa và chẩn đoán sớm. Tại Việt Nam, các nghiên cứu sa sút trí tuệ đã tập trung vào việc xác định tỷ lệ sa sút trí tuệ và các yếu tố liên quan ở người cao tuổi, nhằm cung cấp thông tin cần thiết cho việc xây dựng các chương trình phòng ngừa hiệu quả.
Hợp Tác Quốc Tế Trong Nghiên Cứu Sa Sút Trí Tuệ
Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm, đồng thời thúc đẩy tiến bộ trong nghiên cứu và quản lý sa sút trí tuệ. Tại Việt Nam, các chương trình hợp tác với các tổ chức quốc tế đã được triển khai nhằm nâng cao năng lực nghiên cứu sa sút trí tuệ và chăm sóc sức khỏe liên quan đến sa sút trí tuệ.
PGS Nguyễn Tuấn Anh đã chia sẻ về những kết quả đạt được sau 5 năm thực hiện chương trình nghiên cứu sa sút trí tuệ, nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác quốc tế trong việc nâng cao năng lực chăm sóc sức khỏe nhân dân.
>> Xem thêm webinar
Hướng Nghiên Cứu Sa Sút Trí Tuệ Trong Tương Lai
Mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ, nghiên cứu sa sút trí tuệ vẫn vẫn còn nhiều câu hỏi chưa được giải đáp về cơ chế sinh học và tâm lý của sa sút trí tuệ. Các hướng nghiên cứu trong tương lai bao gồm:
- Nghiên cứu về vai trò của vi khuẩn đường ruột và sa sút trí tuệ, trong đó sự mất cân bằng hệ vi sinh vật có thể ảnh hưởng đến chức năng nhận thức.
- Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong chẩn đoán sa sút trí tuệ, giúp phân tích dữ liệu hình ảnh não bộ và dự đoán nguy cơ mắc bệnh chính xác hơn.
- Phát triển các liệu pháp cá nhân hóa dựa trên gen, trong đó mỗi bệnh nhân sẽ có một phác đồ điều trị phù hợp với đặc điểm sinh học và tâm lý riêng.
Đồng thời, việc đào tạo và nâng cao năng lực cho đội ngũ y tế, cùng với việc tăng cường nhận thức cộng đồng, sẽ đóng góp vào việc cải thiện chất lượng cuộc sống cho người mắc sa sút trí tuệ và gia đình họ.
Kết Luận
Những tiến bộ trong tâm lý học thần kinh đã mang lại nhiều cơ hội mới trong chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa sa sút trí tuệ. Việc kết hợp giữa công nghệ hiện đại, can thiệp tâm lý và lối sống lành mạnh có thể giúp kiểm soát và làm chậm tiến triển của bệnh. Trong tương lai, những nghiên cứu chuyên sâu hơn sẽ tiếp tục mở rộng hiểu biết của chúng ta về sa sút trí tuệ, từ đó cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân và gia đình.
Tài liệu tham khảo
- Đặng, C. K., Nguyễn, H. T. L., Đoàn, V. D. K., Võ, N. H. Đ., Nguyễn, T. H. N., Nguyễn, T. Đ. T., & Trần, B. T. (2023). Sa sút trí tuệ và các yếu tố liên quan ở người cao tuổi tại huyện Nam Đông, tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2020. Tạp chí Khoa học Đại học Huế: Khoa học Xã hội và Nhân văn, 132(6D), 25-35. Jos Huế+1ResearchGate+1
- Alzheimer’s Association. (2021). 2021 Alzheimer’s disease facts and figures. Alzheimer’s & Dementia, 17(3), 327-406. https://doi.org/10.1002/alz.12328
- Petersen, R. C., & Morris, J. C. (2005). Mild cognitive impairment as a clinical entity and treatment target. Archives of Neurology, 62(7), 1160-1163. https://doi.org/10.1001/archneur.62.7.1160
Liên hệ với chúng tôi