Khi bước vào tuổi xế chiều, người cao tuổi thường phải đối mặt với nhiều hình thức mất mát trong cuộc sống. Đây không chỉ là những mất mát về thể chất, như sức khỏe suy giảm, mà còn là những mất mát về tinh thần và xã hội sâu sắc hơn. Những thay đổi này có thể tác động mạnh mẽ đến tâm lý của người cao tuổi, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và cảm giác về giá trị bản thân.

Sự Mất Mát Trong Tâm Lý Người Cao Tuổi Là Gì?

Mất mát ở người cao tuổi là trạng thái tâm lý – xã hội khi họ phải đối mặt với việc mất đi những điều quan trọng trong cuộc sống, bao gồm cả thể chất, tinh thần và các mối quan hệ. Những thay đổi này có thể diễn ra từ từ hoặc đột ngột, nhưng đều ảnh hưởng đến cảm xúc, hành vi và cách nhìn nhận cuộc sống của người cao tuổi.

Các Dạng Mất Mát Và Khó Khăn Trong Tâm Lý Người Cao Tuổi

Mất mát người thân

Một trong những thử thách lớn nhất mà người cao tuổi phải đối mặt là việc mất đi người bạn đời sau nhiều thập kỷ gắn bó. Nỗi cô đơn và trống vắng có thể trở nên nghiêm trọng khi người bạn đồng hành không còn bên cạnh. Nhiều cụ ông, cụ bà phải học cách sống một mình, tự chăm sóc bản thân và điều chỉnh lại lối sống hàng ngày.

Mất đi sự độc lập

Người cao tuổi dần mất đi khả năng thực hiện các công việc hàng ngày như đi chợ, nấu ăn, di chuyển, thậm chí phải phụ thuộc vào con cháu hoặc dịch vụ chăm sóc. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sinh hoạt mà còn tác động mạnh mẽ đến lòng tự trọng và cảm giác có ích của họ.

Suy giảm sức khỏe thể chất

Sự lão hóa tự nhiên của cơ thể dẫn đến nhiều bệnh lý tuổi già như bệnh tim mạch, tiểu đường, sa sút trí tuệ, viêm khớp… gây ảnh hưởng đến cả thể chất lẫn tinh thần của người cao tuổi.

Mất vai trò xã hội và nghề nghiệp

Khi nghỉ hưu, nhiều người cao tuổi cảm thấy trống rỗng, mất đi mục tiêu sống vì không còn công việc và trách nhiệm thường ngày. Điều này có thể khiến họ cảm thấy bị bỏ quên và không còn giá trị trong xã hội.

>> Tham khảo: Khủng Hoảng Tuổi Trung Niên: Khái Niệm Tưởng Tượng Hay Một Giai Đoạn Phát Triển Có Thật?

Nguyên Nhân Dẫn Đến Sự Mất Mát Theo Tâm Lý Người Cao Tuổi

Nguyên nhân sinh lý

Nguyên nhân đầu tiên là quá trình lão hóa tự nhiên làm suy giảm các chức năng cơ thể. Sự xuất hiện của bệnh lý liên quan đến tuổi tác như suy giảm trí nhớ, đau nhức cơ thể, mất thính giác, thị lực kém… có thể dẫn đến cảm giác mất mát ở người cao tuổi.

Nguyên nhân tâm lý – xã hội

Trong giai đoạn về già, người cao niên gặp nhiều sự kiện, thay đổi lớn. Các sự kiện như nghỉ hưu và mất vai trò nghề nghiệp, sự thay đổi trong cấu trúc gia đình (chẳng hạn như con cái trưởng thành, rời xa bố mẹ), mất đi những mối quan hệ thân thiết như bạn bè, hàng xóm hoặc người bạn đời, hoặc thay đổi môi trường sống khi phải chuyển đến nhà con cái hoặc viện dưỡng lão,… đều là các yếu tố có thể tạo ra sự mất mát.

>> Tham khảo: Các Loại Khủng Hoảng Tâm Lý Và Nguyên Nhân

Triệu Chứng Thường Gặp Khi Đối Diện Với Mất Mát

Người cao tuổi có thể trải qua nhiều biểu hiện về tâm lý và hành vi khi đối diện với mất mát:

• Buồn chán, cô đơn, cảm thấy cuộc sống không còn ý nghĩa.
• Lo âu, thường xuyên suy nghĩ tiêu cực về tương lai.
• Trầm cảm, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày.
• Thu mình, tránh giao tiếp xã hội, không muốn nói chuyện với ai.
• Rối loạn giấc ngủ, mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
• Thay đổi thói quen ăn uống, có thể ăn ít đi hoặc ăn nhiều hơn.
• Giảm hứng thú với cuộc sống, không còn động lực để duy trì sở thích.

Nếu những triệu chứng này kéo dài, người cao tuổi cần được hỗ trợ kịp thời để tránh ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần.

Các Giai Đoạn Khi Đối Mặt Với Sự Mất Mát

Theo Elizabeth Kubler-Ross, quá trình đối diện với mất mát thường diễn ra qua các giai đoạn:

• Sốc và phủ nhận – Người cao tuổi có thể từ chối chấp nhận sự mất mát, cảm thấy hoang mang, không tin vào thực tế.
• Tức giận – Xuất hiện cảm giác bực bội, thất vọng về bản thân hoặc trách móc người khác.
• Thương lượng – Cố gắng tìm kiếm giải pháp hoặc níu kéo những gì đã mất.
• Chấp nhận – Dần thích nghi với thực tế và tìm cách cân bằng lại cuộc sống.

Tuy nhiên, không phải ai cũng trải qua tất cả các giai đoạn này. Một số người có thể có cảm giác đau buồn kéo dài, dẫn đến các vấn đề tâm lý nghiêm trọng hơn.

Cách Ứng Phó Với Sự Mất Mát Ở Người Cao Tuổi

Đối với bản thân người cao tuổi

• Duy trì lối sống tích cực: Lập thời gian biểu hàng ngày, duy trì thói quen sinh hoạt khoa học.
• Tập thể dục nhẹ nhàng: Yoga, đi bộ, thiền giúp cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần.
• Tham gia hoạt động xã hội: Kết nối với bạn bè, tham gia các câu lạc bộ để tránh cô đơn.
• Phát triển sở thích mới: Viết lách, làm vườn, vẽ tranh giúp tăng cảm giác hạnh phúc.

Đối với gia đình

• Lắng nghe và chia sẻ với người cao tuổi về cảm xúc và suy nghĩ của họ.
• Tạo môi trường sống thoải mái, đảm bảo sự an toàn nhưng vẫn khuyến khích tính độc lập.
• Thường xuyên tổ chức các hoạt động gia đình: Ăn tối cùng nhau, đi du lịch hoặc tham gia các buổi gặp mặt gia đình.
• Chú ý đến sức khỏe tinh thần của người cao tuổi, nếu có dấu hiệu trầm cảm cần tìm đến sự giúp đỡ của chuyên gia.

Đối với xã hội

• Xây dựng các câu lạc bộ sinh hoạt dành cho người cao tuổi để tạo cơ hội giao lưu, kết nối.
• Nâng cao chất lượng dịch vụ y tế và đảm bảo tiếp cận dễ dàng với các chương trình chăm sóc sức khỏe tâm lý.
• Tăng cường nhận thức cộng đồng về những thách thức tâm lý của người cao tuổi để có sự hỗ trợ kịp thời.

>> Tham khảo: Vượt Qua Nỗi Mất Mát

Hướng Tới Tương Lai: Hỗ Trợ Người Cao Tuổi Đối Mặt Với Mất Mát

Với tỷ lệ già hóa dân số ngày càng tăng, việc nghiên cứu và phát triển các giải pháp hỗ trợ tâm lý người cao tuổi là vô cùng cần thiết. Các giải pháp này cần được thiết kế dựa trên nghiên cứu khoa học, phù hợp với đặc điểm văn hóa và điều kiện xã hội của từng khu vực.

Công nghệ cũng có thể đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người cao tuổi, chẳng hạn như các ứng dụng kết nối xã hội, tư vấn tâm lý trực tuyến hoặc thiết bị hỗ trợ sức khỏe.

Mất mát là điều không thể tránh khỏi, nhưng với sự quan tâm và hỗ trợ đúng cách từ bản thân, gia đình và xã hội, người cao tuổi có thể tìm thấy sự cân bằng trong cuộc sống. Họ xứng đáng được sống những năm tháng cuối đời một cách ý nghĩa, tràn đầy yêu thương và sự kết nối.

>> Tham khảo: Những Điều Không Nên Nói Với Người Đang Đối Mặt Với Vấn Đề Tâm Lý

Tham Khảo

Hashim SM, Eng TC, Tohit N, Wahab S. Bereavement in the elderly: the role of primary care. Ment Health Fam Med. 2013 Sep;10(3):159-62. PMID: 24427183; PMCID: PMC3822663.

Fang, C., & Carr, S. (2024). ‘They’re Going to Die at Some Point, but We’re all Going to Die’ – A Qualitative Exploration of Bereavement in Later Life. OMEGA – Journal of Death and Dying, 88(3), 857-875. https://doi.org/10.1177/00302228211053058