Tổng Quan Về Tâm Lý Học Thần Kinh Người Cao Tuổi

Khi bước vào giai đoạn tuổi già, những thay đổi về nhận thức, cảm xúc và chức năng thần kinh trở thành một phần không thể tránh khỏi của quá trình lão hóa. Điều này đặt ra những thách thức không chỉ cho bản thân người cao tuổi mà còn cho gia đình và xã hội trong việc chăm sóc tâm lý người cao tuổi.

Hiểu rõ về tâm lý thần kinh người cao tuổi không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống. Điều này còn giúp mở ra cơ hội ứng dụng các phương pháp điều trị tiên tiến nhằm phòng ngừa và giải quyết những rối loạn thần kinh hoặc thoái hoá liên quan.

Tâm Lý Học Thần Kinh Là Gì? 

Tâm lý học thần kinh (Neuropsychology) là một chuyên ngành trong lĩnh vực tâm lý học, nghiên cứu mối quan hệ giữa cơ chế của não bộ và hành vi con người. Tâm lý thần kinh được phát triển từ các nhánh tâm lý học cổ điển tại Pháp, bao gồm: Tâm lý lâm sàng (clinical psychology), Tâm lý nhận thức (cognitive psychology), Tâm lý phát triển (developmental psychology) và Tâm lý xã hội (social psychology). Từ bốn nhánh lớn này, tâm lý thần kinh mang đến một cách tiếp cận độc đáo, kết hợp giữa tâm lý học và khoa học thần kinh.

Tâm lý thần kinh như một sự giao thoa giữa Tâm lý nhận thức và Tâm lý lâm sàng, khi nghiên cứu về mối liên hệ giữa cơ chế của não bộ và hành vi của con người, chủ yếu là bệnh nhân. Nếu tâm lý nhận thức tập trung vào việc hiểu các quá trình nhận thức tổng quát, thì tâm lý thần kinh đi sâu vào việc phân tích cấu trúc, chức năng của não bộ và cơ chế nhận thức liên quan.

Nghiên cứu của Tâm lý học thần kinh thường được thực hiện trên các bệnh nhân gặp tổn thương não, với mục tiêu khám phá cách các vùng não cụ thể ảnh hưởng đến hành vi và nhận thức. Điều này cũng khác biệt với tâm lý nhận thức, nơi đối tượng nghiên cứu thường là những người khỏe mạnh.

>> Tham khảo thêm: Các Rối Loạn Thoái Hóa Thần Kinh Ở Người Cao Tuổi

Các Phân Nhánh Của Tâm Lý Thần Kinh 

Ngành tâm lý thần kinh được chia thành hai lĩnh vực chính là Tâm lý thần kinh lâm sàng và Tâm lý thần kinh nhận thức. Hai lĩnh vực trên khác nhau cơ bản về mục tiêu và cách ứng dụng kiến thức vào thực tiễn. 

Tâm lý học thần kinh lâm sàng

Tâm lý học thần kinh lâm sàng áp dụng các kiến thức của tâm lý học thần kinh vào các cá nhân trong một bối cảnh lâm sàng. Mục đích của tâm lý học thần kinh lâm sàng là để đánh giá các vấn đề và tiềm năng rối loạn thần kinh. Đồng thời, mục đích cuối cùng là xác định các phương pháp điều trị phù hợp.

Tâm lý thần kinh là việc giải thích và nghiên cứu các rối loạn, còn tâm lý học thần kinh lâm sàng là việc ứng dụng các nghiên cứu đó vào việc điều trị cho con người. Các nhà tâm lý thần kinh lâm sàng thường làm việc với bệnh nhân bị tổn thương não do bệnh tật hoặc bệnh lý, chấn thương. Sau đó, họ xây dựng các kế hoạch giúp điều trị, hỗ trợ các vấn đề này.

Theo Hiệp hội Tâm lý học Anh Quốc (British Psychological Association)¹, các nhà tâm lý học thần kinh lâm sàng có thể:

• Đánh giá bệnh nhân: Thực hiện các bài kiểm tra để đưa ra chẩn đoán và xác định kế hoạch điều trị; đánh giá tác động của các rối loạn lên hành vi.
• Điều trị bệnh nhân: Hướng dẫn, xây dựng chiến lược để khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực của tổn thương não, giúp bệnh nhân đối mặt với cảm xúc và điều chỉnh những thay đổi mà họ phải trải qua.
• Nghiên cứu: Tìm hiểu tác động và nghiên cứu ảnh hưởng của tổn thương não bộ đến các rối loạn lên bệnh nhân cũng như gia đình, xã hội.

Tâm lý học thần kinh nhận thức

Trong khi tâm lý thần kinh lâm sàng tập trung vào điều trị, tâm lý thần kinh nhận thức thiên về nghiên cứu. Tương tự như tâm lý học thần kinh, lĩnh vực này tập trung vào việc nghiên cứu não bộ và cách các quá trình sinh lý trong hệ thần kinh ảnh hưởng đến hành vi và nhận thức, đặc biệt nhấn mạnh đến các tác động của các rối loạn. Tuy nhiên, lĩnh vực này tìm hiểu cách các cơ chế sinh lý trong hệ thần kinh ảnh hưởng đến nhận thức và hành vi, đồng thời nghiên cứu sâu hơn về các tác động của rối loạn lên chức năng não bộ.

Khác với tâm lý học thần kinh lâm sàng, tâm lý học thần kinh nhận thức chú trọng nhiều hơn vào việc tìm kiếm thông tin thông qua nghiên cứu trên bệnh nhân thay vì cung cấp các hướng điều trị hoặc đánh giá nhu cầu y tế. Vì vậy, tâm lý học thần kinh nhận thức có thể được coi là một trong những nhánh khoa học mang tính thực nghiệm cao nhất của tâm lý học. 

Ngoài hai phân nhánh trên, tâm lý thần kinh còn được chia nhỏ dựa theo nhóm đối tượng (trẻ em, người lớn, người cao tuổi) hoặc các hội chứng thần kinh cụ thể như rối loạn thần kinh phát triển, chấn thương sọ não, hay hội chứng thoái hóa thần kinh.

Tâm Lý Học Thần Kinh Người Cao Tuổi 

Tâm lý thần kinh người cao tuổi là một nhánh chuyên sâu trong lĩnh vực tâm lý thần kinh, nghiên cứu các thay đổi về nhận thức, hành vi và chức năng thần kinh ở người cao tuổi. Khi tuổi tác gia tăng, não bộ và hệ thần kinh cũng trải qua những thay đổi đáng kể.

Những thay đổi này có thể là bình thường. Nhưng đôi khi, các quá trình sinh lý và nhận thức tự nhiên bắt đầu suy giảm, trở thành dấu hiệu của các rối loạn thoái hoá thần kinh nghiệm trọng như sa sút trí tuệ hoặc Alzheimer. Những rối loạn này có thể dẫn đến suy giảm trí nhớ, khó tập trung, hay mất khả năng ngôn ngữ. Điều này tạo ra nhiều thách thức, không chỉ đối với cá nhân người cao tuổi mà còn đối với gia đình, bạn bè và xã hội.

Một trong những mục tiêu quan trọng của tâm lý học thần kinh người cao tuổi là tìm hiểu cách tuổi tác ảnh hưởng đến các khía cạnh nhận thức như trí nhớ, khả năng tập trung, ngôn ngữ, và tư duy logic. Phân biệt giữa sự suy giảm nhận thức bình thường và bệnh lý là bước đầu tiên để đảm bảo người cao tuổi nhận được sự hỗ trợ phù hợp. 

>> Tham khảo thêm: Dịch Vụ Đánh Giá Tâm Thần Kinh Chuyên Sâu Cho Người Cao Tuổi: Phát Hiện Sớm – Can Thiệp Hiệu Quả

Vai Trò Của Một Chuyên Gia Tâm Lý Thần Kinh Lão Khoa

Nhà tâm lý học thần kinh chuyên về lĩnh vực lão khoa tập trung vào việc nghiên cứu, đánh giá và điều trị các chức năng nhận thức, cảm xúc và hành vi ở người cao tuổi. Công việc của họ nhằm hiểu rõ các tác động của quá trình lão hóa lên não bộ và hỗ trợ người cao tuổi duy trì chất lượng cuộc sống, bất chấp những thách thức liên quan đến tuổi tác.

Nhiệm vụ chính của một nhà thần kinh tâm lý trong lão khoa:

Đánh giá các chức năng nhận thức

Nhà thần kinh tâm lý sử dụng các bài kiểm tra thần kinh tâm lý chuẩn hóa chuyên sâu để:

• Phát hiện sớm các bệnh lý hoặc rối loạn thoái hoá thần kinh như Alzheimer, sa sút trí tuệ thùy trán – thái dương.
• Phân biệt giữa lão hóa nhận thức bình thường như mất trí nhớ với các bệnh lý, rối loạn nghiêm trọng.

>> Tham khảo thêm: Sa Sút Trí Tuệ (Dementia) & Bệnh Alzheimer

Hỗ trợ và can thiệp

Sau khi xác định các vấn đề, nhà thần kinh tâm lý đưa ra các biện pháp can thiệp phù hợp:

• Phục hồi nhận thức: Xây dựng chương trình duy trì và cải thiện các chức năng nhận thức còn lại.
• Hỗ trợ tâm lý: Giúp người cao tuổi thích nghi với những thay đổi về tâm lý và nhận thức liên quan đến tuổi tác.
• Chiến lược thích nghi: Hướng dẫn các phương pháp bù đắp, hỗ trợ, chẳng hạn như thiết bị ghi nhớ hoặc các phương pháp để đơn giản hóa công việc hàng ngày.

Hỗ trợ người chăm sóc và gia đình

• Cung cấp thông tin về các rối loạn nhận thức, tác động của chúng và lời khuyên để quản lý tốt hơn các hành vi gây khó khăn cho bệnh nhân.
• Nâng cao nhận thức và hỗ trợ tinh thần cho người chăm sóc, giúp họ giảm căng thẳng và áp lực trong quá trình đồng hành cùng người bệnh.

Phòng ngừa và giáo dục

Nhà thần kinh tâm lý cũng tham gia vào các chương trình phòng ngừa như:

• Khuyến khích các hoạt động kích thích chức năng nhận thức như đọc sách, trò chơi, hoạt động xã hội.
• Tư vấn về lối sống lành mạnh: bao gồm chế độ ăn uống, tập thể dục và quản lý căng thẳng nhằm giảm thiểu tác động của lão hóa lên não bộ.

Nghiên cứu trong lĩnh vực lão khoa

• Nghiên cứu cơ chế của lão hóa nhận thức.
• Đánh giá hiệu quả của các phương pháp can thiệp, điều trị.
• Góp phần phát triển các phương pháp mới để điều trị hoặc ngăn ngừa các rối loạn nhận thức liên quan đến tuổi tác.

Làm Thế Nào Để Trở Thành Chuyên Gia Về Tâm Lý Thần Kinh Lão Khoa? 

Để trở thành một chuyên gia trong lĩnh vực này, cần trải qua nhiều năm đào tạo chuyên sâu. Tại Pháp, hành trình này kéo dài ít nhất 5 năm, bao gồm 3 năm Cử nhân ngành tâm lý và 2 năm Thạc sĩ chuyên ngành tâm lý thần kinh.

Một số quốc gia yêu cầu học lên bậc tiến sĩ và có tối thiểu 500 giờ thực hành lâm sàng có giám sát trong các cơ sở y tế với người cao tuổi. Với một số quốc gia, số giờ thực hành có thể nhiều hơn.

Lĩnh vực này hiện tại chưa được đào tạo tại Việt Nam. Tuy nhiên, Tâm lý Thần kinh Lão khoa hiện có tiềm năng phát triển trong tương lai do nhu cầu và sự tiến bộ của xã hội. 

Kết Luận

Tâm lý thần kinh người cao tuổi không chỉ là một nhánh khoa học mang tính nghiên cứu, mà còn đóng vai trò thiết yếu trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người cao tuổi và giảm gánh nặng cho gia đình, xã hội. Với sự tiến bộ của khoa học và y tế, lĩnh vực này đang mở ra nhiều cơ hội mới, đồng thời mang lại hy vọng cho việc cải thiện sức khỏe tâm lý và thần kinh cho người già trong thời gian tới.

Tham khảo

Boller, F., Barba, G. D., & Traykov, L. (2005). La neuropsychologie du vieillissement normal. Dans Les Presses de l’Université de Montréal eBooks (p. 657‑675). https://doi.org/10.1515/9782760640061-046 

Eustache, F., Faure, S., & Desgranges, B. (2018). Manuel de neuropsychologie. https://doi.org/10.3917/dunod.eusta.2018.01 

Nếu bạn cảm thấy mình hoặc người cao tuổi trong gia đình có các dấu hiệu rối loạn thần kinh, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và hỗ trợ kịp thời, hoặc liên hệ Viện Tâm lý Việt – Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Phát hiện và can thiệp sớm là chìa khoá để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người già và cả gia đình.