Suy Giảm Nhận Thức Người Cao Tuổi – Khi Nào Cần Tham Vấn Với Chuyên Gia Tâm Lý?

Suy giảm nhận thức có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như lão hóa, tổn thương não hoặc các bệnh lý liên quan. Ở người cao tuổi, suy giảm nhận thức thường diễn ra ở mức độ nhẹ và không phải lúc nào cũng dẫn đến chứng mất trí.

Vậy suy giảm nhận thức thực sự là gì, và khi nào chúng ta cần lo ngại về tình trạng này ở người cao niên?

Suy Giảm Nhận Thức Ở Người Cao Tuổi

Suy giảm nhận thức được đặc trưng bởi sự suy giảm các chức năng não bộ, đặc biệt là trí nhớ. Các triệu chứng rất đa dạng, tùy thuộc vào khu vực của não bị ảnh hưởng.

Những người bị ảnh hưởng bởi suy giảm nhận thức thường có xu hướng quên: số điện thoại của mình hoặc tên của một người; làm mất và quên đồ vật; khả năng tổ chức kém;… Những biểu hiện rối loạn này trước tiên ảnh hưởng đến tốc độ xử lý thông tin. Nói cách khác, não chúng ta phản ứng chậm hơn. Một cách vô thức, cá nhân có thể mất nhiều thời gian hơn để thực hiện một số hoạt động trong đời sống.

Sau đó, các vấn đề về trí nhớ có thể xuất hiện, chủ yếu liên quan đến việc nhớ lại các sự kiện cá nhân như địa điểm hoặc cảm xúc. Điều quan trọng là cần xác định các triệu chứng của rối loạn nhận thức nhẹ, nhằm tránh sự tiến triển thành bệnh lý.

Những Yếu Tố Nào Dẫn Đến Suy Giảm Nhận Thức?

Tổn thương não do đột quỵ hoặc chấn thương

Rối loạn nhận thức phát sinh do tổn thương não, dẫn đến các di chứng lâu dài. Chấn thương sọ não và đột quỵ là hai trong những nguyên nhân chính, khi sự lưu thông máu bị gián đoạn có thể ảnh hưởng đến một phần của não bộ.

Bệnh đa xơ cứng

Bệnh đa xơ cứng (Multiple Sclerosis – MS) có thể đi kèm với các rối loạn nhận thức: những người bị bệnh này đôi khi phàn nàn về trí nhớ của họ, hoặc gặp khó khăn trong một số hoạt động. Dù có thể là các triệu chứng liên quan đến đa xơ cứng như mệt mỏi, khuynh hướng trầm cảm,… nhưng những dấu hiệu này cũng có thể là dấu hiệu của rối loạn nhận thức.

Bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer là một trong những hội chứng sa sút trí tuệ do thoái hoá thần kinh, và rất thường gặp ở người cao tuổi. Nhìn chung, có ba giai đoạn phát triển chính:

• Giai đoạn tiền mất trí nhớ, tương ứng với sự xuất hiện của các triệu chứng đầu tiên. Người bệnh vẫn tự chủ trong cuộc sống hàng ngày, nhưng có sự suy giảm trí nhớ.
• Giai đoạn mất trí nhớ, khi khả năng tự chủ trong các hoạt động thiết yếu hàng ngày giảm rõ rệt.
• Giai đoạn mất trí nhớ và suy giảm nhận thức nặng, khi mất hoàn toàn sự tự chủ. Rối loạn nhận thức thường đi kèm với các rối loạn hành vi hoặc thần kinh.

Rối loạn ăn uống hoặc suy dinh dưỡng

Người có chứng biếng ăn, cuồng ăn – bao gồmăn quá nhiều, mất kiểm soát – hoặc suy dinh dưỡng được chứng minh là có thể gặp khó khăn trong việc ra quyết định và ghi nhớ, với các chức năng nhận thức bị suy giảm.

Trầm cảm ở người cao tuổi

Ở người cao tuổi, rối loạn nhận thức và trầm cảm thường đi đôi với nhau. Một ví dụ cụ thể là những người cao tuổi sống một mình sau khi bạn đời qua đời có nguy cơ cao mắc trầm cảm, từ đó làm suy giảm khả năng tập trung và trí nhớ. 

>> Xem thêm: Trầm Cảm Ở Người Cao Tuổi: Nguyên Nhân, Dấu Hiệu Và Giải Pháp

Phân Biệt Suy Giảm Nhận Thức Thông Thường Và Bệnh Lý

Khi già đi, cơ thể hoạt động kém hiệu quả hơn vì các tế bào không còn tái tạo nhanh và liên tục như trước. Người cao tuổi thường nhận thấy sự chậm chạp về tâm lý và vận động, chẳng hạn như có các chuyển động chậm chạp hơn, ít linh hoạt hơn.

Tương tự đối với não bộ, việc thực hiện các nhiệm vụ phức tạp sẽ trở nên khó khăn hơn. Tất cả những dấu hiệu này là bình thường và không cần quá lo lắng. Tuy nhiên, chúng ta cần lưu ý quan sát kỹ hơn để có phân biệt và phát hiện dấu hiệu suy giảm nhận thức sớm.

Suy giảm nhận thức do lão hóa tự nhiên: Người cao tuổi có thể quên tên người quen, để quên đồ vật, hoặc mất một lúc để nhớ lại thông tin. Rối loạn nhận thức nhẹ biểu hiện qua sự giảm trí nhớ, nhưng người cao tuổi vẫn hoàn toàn tự chủ trong cuộc sống hàng ngày.

Suy giảm nhận thức bệnh lý: Người bệnh sẽ có dấu hiệu quên thông tin quan trọng, lặp lại câu hỏi nhiều lần, không nhớ những sự kiện gần đây, gặp khó khăn trong việc thực hiện các công việc quen thuộc. Những rối loạn này thường đi kèm với các rối loạn tâm lý, trước hết là trầm cảm.

Những người bị suy giảm nhận thức nhẹ có nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer cao hơn – tức một dạng rối loạn suy giảm trí nhớ phổ biến nhất trong xã hội của chúng ta. Hội chứng này xuất hiện dần dần, làm suy giảm trí nhớ và hành vi chung. 

Tóm lại, chúng ta không nên nhầm lẫn giữa các trạng thái suy giảm trí nhớ hay nhận thức. Mặc dù người cao tuổi thường lo lắng về sức khỏe của mình, nhưng cần nhớ rằng việc quên là bình thường, bất kể độ tuổi. Tuy nhiên, ta cần chú ý nếu chúng trở nên quá thường xuyên và bắt đầu ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống hàng ngày.

Khi Nào Nên Có Tham Vấn Từ Chuyên Gia?

Việc xác định thời điểm cần tham vấn chuyên gia là rất quan trọng trong việc phát hiện sớm và can thiệp kịp thời đối với các vấn đề suy giảm nhận thức. Dưới đây là những dấu hiệu cho thấy cần có sự hỗ trợ từ bác sĩ chuyên khoa thần kinh hoặc chuyên gia tâm lý:

Có dấu hiệu giảm trí nhớ mà không rõ nguyên nhân: Nếu quên không chỉ là những điều nhỏ nhặt trong cuộc sống mà bắt đầu ảnh hưởng đến khả năng thực hiện công việc hàng ngày, điều này có thể là một dấu hiệu của rối loạn nhận thức. Ví dụ, bệnh nhân không nhớ cách thực hiện những nhiệm vụ quen thuộc như nấu ăn, sử dụng điện thoại hoặc không nhớ đường về nhà.

Suy giảm ngôn ngữ: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc tìm từ phù hợp khi nói chuyện, sử dụng từ ngữ sai hoặc thậm chí mất khả năng diễn đạt suy nghĩ một cách mạch lạc. Đôi khi họ có thể lặp đi lặp lại một câu hoặc một ý tưởng mà không nhận thức được.

>> Xem thêm: Sa Sút Trí Tuệ Ngữ Nghĩa: Thách Thức Của Người Cao Tuổi 

Khó khăn trong lập kế hoạch và giải quyết vấn đề: Khi một người bắt đầu gặp khó khăn trong việc quản lý tài chính cá nhân, tính toán đơn giản hoặc lập kế hoạch cho các công việc hàng ngày, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm của rối loạn nhận thức.

Lạc lối hoặc mất phương hướng: Một dấu hiệu nguy hiểm khác là mất định hướng về thời gian và không gian. Người cao tuổi có thể quên ngày tháng, mùa trong năm hoặc thậm chí không nhớ họ đang ở đâu và tại sao lại ở đó.

Suy giảm khả năng phán đoán và đưa ra quyết định: Người bệnh có thể đưa ra những quyết định bất thường, chẳng hạn như chi tiêu số tiền lớn một cách không hợp lý hoặc mặc quần áo không phù hợp với thời tiết.

Thay đổi tính cách và tâm trạng: Nếu một người cao tuổi đột nhiên trở nên cáu kỉnh, buồn bã, lo lắng quá mức hoặc có các hành vi không phù hợp với hoàn cảnh, có thể họ đang trải qua những thay đổi bất thường trong não bộ.

Giảm khả năng tham gia vào các hoạt động xã hội: Khi một người cao tuổi dần mất hứng thú với các hoạt động trước đây họ yêu thích, ngại giao tiếp hoặc tự cô lập bản thân, đây có thể là dấu hiệu suy giảm nhận thức.

Lặp lại hành vi hoặc câu hỏi: Nếu một người liên tục lặp lại câu hỏi trong khoảng thời gian ngắn hoặc làm đi làm lại một hành động mà không nhận thức được điều đó, điều này có thể cho thấy sự suy giảm trong quá trình ghi nhớ và xử lý thông tin.

Gặp khó khăn trong phối hợp vận động: Khi một người gặp vấn đề trong việc giữ thăng bằng, phối hợp động tác hoặc gặp khó khăn trong việc điều khiển các hoạt động quen thuộc như viết, cầm nắm đồ vật, đây cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo suy giảm nhận thức.

Nếu có một hoặc nhiều dấu hiệu trên xuất hiện một cách rõ ràng và kéo dài, việc tìm đến chuyên gia y tế là rất cần thiết để đánh giá tình trạng nhận thức và có biện pháp can thiệp phù hợp. Can thiệp kịp thời không chỉ giúp làm chậm quá trình suy giảm mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi.

Phòng Ngừa Suy Giảm Nhận Thức

Suy giảm nhận thức không chỉ là một phần tự nhiên của quá trình lão hóa mà còn có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác như bệnh lý, thói quen sinh hoạt, hoặc tác động từ môi trường sống. Việc phòng ngừa và quản lý suy giảm nhận thức từ sớm giúp người cao tuổi duy trì chức năng não bộ và kéo dài thời gian độc lập trong cuộc sống.

Dưới đây là một số giải pháp quan trọng giúp phòng ngừa và kiểm soát rối loạn nhận thức hiệu quả.

Duy trì chế độ dinh dưỡng lành mạnh

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe não bộ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải hoặc chế độ ăn MIND (kết hợp giữa Địa Trung Hải và DASH) có nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ thấp hơn.

Các thực phẩm giúp tăng cường trí nhớ và bảo vệ não bộ:

• Chất béo lành mạnh: Dầu ô liu, quả bơ, hạt óc chó, hạt chia giúp giảm viêm và cải thiện chức năng não.
• Cá béo: Cá hồi, cá mòi, cá thu giàu axit béo omega-3 giúp bảo vệ tế bào thần kinh.
• Trái cây và rau xanh: Các loại rau lá xanh như cải bó xôi, bông cải xanh giúp cung cấp vitamin K, B9 (folate), và chất chống oxy hóa.
• Ngũ cốc nguyên hạt: Yến mạch, gạo lứt giúp cung cấp năng lượng ổn định cho não.
• Thực phẩm chứa polyphenol: Trà xanh, ca cao, việt quất giúp bảo vệ tế bào não khỏi tác động của lão hóa.

>> Xem thêm: Tâm Lý Và Dinh Dưỡng Có Mối Quan Hệ Như Thế Nào? 

Ngoài ra, việc giảm tiêu thụ thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhiều đường và chất béo bão hòa cũng giúp giảm nguy cơ suy giảm nhận thức. 

Hoạt động thể chất để kích thích não bộ

Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện lưu thông máu lên não, tăng cường khả năng tập trung và trí nhớ. Các bài tập thể chất giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh như tiểu đường, huyết áp cao – những yếu tố có liên quan đến suy giảm nhận thức.

Những bài tập có lợi cho trí não:

• Đi bộ nhanh: Duy trì thói quen đi bộ ít nhất 30 phút mỗi ngày giúp tăng cường sức khỏe tim mạch và tuần hoàn não.
• Tập yoga hoặc thiền: Giúp giảm căng thẳng, cải thiện sự tập trung và duy trì tâm lý ổn định.
• Tập thể dục nhịp điệu: Bơi lội, đạp xe giúp cải thiện khả năng phối hợp và phản xạ.
• Bài tập rèn luyện trí não: Tập khiêu vũ, chơi cờ vua hoặc giải ô chữ giúp kích thích tư duy và ngăn ngừa suy giảm nhận thức.

>> Xem thêm: Hoạt Động Thể Chất Và Sức Khỏe Tinh Thần

Duy trì sự kích thích nhận thức

Não bộ cần được hoạt động thường xuyên để duy trì sự linh hoạt và hạn chế suy giảm trí nhớ.

Các hoạt động giúp duy trì trí nhớ và tư duy:

• Đọc sách, viết nhật ký mỗi ngày.
• Học một kỹ năng mới như chơi nhạc cụ, học ngoại ngữ.
• Chơi các trò chơi trí tuệ như sudoku, ghép hình, hoặc cờ vua.
• Tham gia các câu lạc bộ xã hội, lớp học hoặc các hội nhóm để giao tiếp thường xuyên.

Tránh các kích thích có hại như hút thuốc và uống rượu quá mức có thể làm tổn thương các tế bào thần kinh, gây viêm nhiễm và làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Vì vậy, người cao tuổi nên hạn chế tối đa rượu bia và ngừng hút thuốc để bảo vệ sức khỏe não bộ.

Ngủ đủ giấc và đúng giờ

Giấc ngủ rất quan trọng đối với sự phục hồi và phát triển não bộ. Người cao tuổi cần ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm để giúp tăng cường trí nhớ và cải thiện tâm trạng.

Những thói quen hỗ trợ ngủ ngon hơn:

• Đi ngủ và thức dậy vào cùng một khung giờ mỗi ngày.
• Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước khi đi ngủ.
• Tránh caffeine và rượu bia vào buổi tối.
• Tạo môi trường ngủ thoải mái, yên tĩnh và mát mẻ.

Kiểm soát căng thẳng và cảm xúc

Căng thẳng kéo dài có thể làm suy giảm chức năng não và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh thần kinh. Việc kiểm soát căng thẳng giúp cải thiện tâm trạng và ngăn chặn sự suy giảm nhận thức.

Các phương pháp giúp giảm căng thẳng:

• Thiền định, hít thở sâu để giảm lo lắng.
• Nghe nhạc thư giãn hoặc tham gia các hoạt động giải trí.
• Duy trì các mối quan hệ xã hội, tránh cảm giác cô đơn.
• Tập trung vào những điều tích cực trong cuộc sống, thực hành lòng biết ơn.

Hỗ trợ từ gia đình và xã hội

Những người có sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè thường có sức khỏe tinh thần tốt hơn và giảm nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ.

Những cách hỗ trợ người cao tuổi:

• Trò chuyện thường xuyên, khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động xã hội.
• Giúp họ tiếp cận công nghệ như điện thoại thông minh, video call để kết nối với người thân.
• Tạo môi trường sống an toàn, tránh nguy cơ té ngã hoặc mất phương hướng.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Người cao tuổi nên đi khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề có thể ảnh hưởng đến nhận thức như tiểu đường, huyết áp cao, bệnh tim mạch, hoặc thiếu hụt vitamin.

Các xét nghiệm cần thực hiện bao gồm chẩn đoán hình ảnh để sàng lọc những dấu hiệu bất thường. Ngoài ra, bạn có thể lựa chọn kiểm tra bằng phương pháp Tâm – Thần kinh từ các chuyên gia lâm sàng để tầm soát các chứng suy giảm nhận thức.

>> Tham khảo: Dịch Vụ Đánh Giá Tâm Thần Kinh Chuyên Sâu Cho Người Cao Tuổi 

Kết Luận

Suy giảm nhận thức ở người cao tuổi là một vấn đề quan trọng cần được quan tâm đúng mức. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu và tham vấn chuyên gia khi cần thiết có thể giúp ngăn chặn sự tiến triển của bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Bên cạnh đó, việc duy trì lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống khoa học, các hoạt động kích thích trí tuệ và chăm sóc tinh thần đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe não bộ. Gia đình và xã hội cần đóng vai trò hỗ trợ để giúp người cao tuổi duy trì sự tự chủ và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Nguồn tham khảo:

Amelis, É. (2024, July 29). Troubles cognitifs chez le senior : de quoi s’agit-il et quelles solutions ? Institut Amelis. 

Stirn, S. (2018). L’évaluation neuropsychologique en clinique adulte. Dunod.