Sang Chấn Liên Thế Hệ: Những Điều Cần Biết

Hiểu Về Sang Chấn Liên Thế Hệ

Sang chấn đơn giản (Simple Trauma) mô tả một sự kiện sang chấn đơn lẻ, được giới hạn (chẳng hạn như một vụ hành hung). Sang chấn phức tạp (Complex Trauma) xảy ra khi một người trải qua một loạt các sự kiện sang chấn lặp đi lặp lại hoặc khi các sự cố đau thương mới, lạ xảy ra. Sang chấn phức tạp trong giai đoạn đầu đời có thể gây tổn hại đến nhiều khía cạnh trong quá trình phát triển của trẻ. Sang chấn phức tạp có thể liên quan đến cả gia đình trong các vụ bạo lực, nghiện ngập hoặc hoàn cảnh nghèo đói.

Sang chấn lịch sử (Historical Trauma)

Sang chấn lịch sử đề cập đến những trải nghiệm hoặc sự kiện đau thương được chia sẻ bởi một nhóm người trong một xã hội, hoặc thậm chí bởi toàn bộ cộng đồng, dân tộc hoặc quốc gia. Sang chấn lịch sử đáp ứng ba tiêu chí: ảnh hưởng lan rộng, đau khổ tập thể và ý định độc hại. Phản ứng sang chấn lịch sử có thể biểu hiện qua lạm dụng chất kích thích, suy nghĩ tự tử, trầm cảm, lo âu, lòng tự trọng thấp, tức giận, bạo lực và khó điều chỉnh cảm xúc.

Sang chấn liên thế hệ (Intergenerational Trauma)

Sang chấn liên thế hệ (đôi khi được gọi là sang chấn xuyên thế hệ – transgenerational trauma – hoặc đa thế hệ – multigenerational trauma) được định nghĩa là sang chấn truyền từ những người trực tiếp trải qua một sự cố cho các thế hệ tiếp theo. Sang chấn liên thế hệ có thể bắt đầu bằng một sự kiện đau thương ảnh hưởng đến một cá nhân, các sự kiện sang chấn ảnh hưởng đến nhiều thành viên trong gia đình hoặc sang chấn tập thể ảnh hưởng đến một nhóm cộng đồng, văn hóa, chủng tộc, dân tộc lớn hơn hoặc các nhóm / quần thể khác (sang chấn lịch sử).

Sang chấn liên thế hệ lần đầu tiên được xác định ở con cái của những người sống sót sau thảm họa Holocaust, những nghiên cứu gần đây đã xác định Sang chấn liên thế hệ xuất hiện ở các nhóm khác như quần thể người bản địa ở Bắc Mỹ và Úc. Vào năm 1988, một nghiên cứu cho thấy rằng thế hệ sau của những người sống sót sau thảm họa Holocaust được chuyển đến phòng khám tâm thần hơn tới 300% so với những người khác. Các đối tượng được chọn để nghiên cứu có ít nhất một cha mẹ hoặc ông bà là người sống sót sau thảm họa.

Cách Nuôi Dạy Con Giải Thích Cho Hiện Tượng Sang Chấn Liên Thế Hệ 

Mặc dù sự tồn tại của Sang chấn liên thế hệ đã được ghi nhận rõ ràng trong nhiều nghiên cứu ở một số nền văn hóa, nhưng cơ chế lan truyền của Sang chấn liên thế hệ vẫn chưa rõ ràng.

Ảnh hưởng của sang chấn lên cha mẹ

Cha mẹ có thể truyền những tổn thương di truyền bẩm sinh do trải nghiệm đau thương của chính họ hoặc thông qua phong cách nuôi dạy con cái mà đã bị ảnh hưởng bởi sang chấn của họ. Những người bị sang chấn phải đối mặt với nhiều thách thức khi họ làm cha mẹ, bao gồm cả khó khăn trong việc gắn kết và tạo ra những gắn bó tình cảm lành mạnh với con cái của họ. Yael Danieli đã phân loại bốn phong cách thích ứng trong các gia đình của những người bị sang chấn: Tê liệt, Nạn nhân, Chiến binh và Người thành công. 

• Những người bị sang chấn mà trở nên “tê liệt” tìm kiếm sự im lặng bằng cách tự cô lập, có khả năng chịu đựng rất thấp đối với bất kỳ hình thức kích thích nào và ít tham gia vào việc nuôi dạy con cái. 

• Các “nạn nhân” sợ hãi và không tin tưởng vào thế giới bên ngoài, cố gắng sống kín đáo và thường xuyên buồn phiền và hay gây gổ. 

• Các “chiến binh” tập trung vào việc thành công bằng mọi giá và duy trì một lớp áo giáp sức mạnh, khiến họ không thể dung thứ cho sự yếu đuối hoặc tự thương hại. 

• Những “người thành công” có đặc điểm là họ theo đuổi thành công về kinh tế xã hội bằng cách cố ý tách mình khỏi trải nghiệm sang chấn và với những người bị sang chấn khác.

Ảnh hưởng lên trẻ

Trẻ em trải nghiệm và hiểu thế giới chủ yếu thông qua những người chăm sóc trực tiếp và do đó, bị ảnh hưởng sâu sắc bởi những tấm gương từ cha mẹ. Trẻ vừa bắt chước hành vi của cha mẹ vừa học cách điều hướng các mối quan hệ trong tương lai dựa trên mối quan hệ với cha mẹ. Cơ chế ứng phó bền bỉ có thể được tạo ra nhờ nỗ lực tránh và / hoặc “sửa chữa” hành vi ngược đãi, tức giận, trầm cảm, bỏ bê hoặc các hành vi có vấn đề khác của cha mẹ.

Nạn Đói 1932-1933 ở Ukraine Và Sang Chấn Liên Thế Hệ

Holodomor (bắt nguồn từ cụm “bị bỏ đói đến chết” trong tiếng Ukraine) còn được gọi là Nạn đói-diệt chủng ở Ukraine, Nạn đói-Khủng bố, Nạn đói lớn, hoặc Cuộc diệt chủng Ukraine năm 1932–33. Đó là kết quả của những hành động có chủ ý của một bộ phận chính quyền ở Ukraine thuộc Liên Xô – những người, dưới sự chỉ đạo của Joseph Stalin, đã tìm cách ép buộc việc tập thể hóa các nông dân Ukraine. Điều này dẫn đến cái chết của hàng triệu người.

Năm 2010, Brent Bezo đã thực hiện một nghiên cứu thử nghiệm để tìm hiểu tác động thế hệ của Holodomor. Bezo đã phỏng vấn 45 người thuộc ba thế hệ trong 15 gia đình Ukraine. Thế hệ đầu tiên sống sót qua Holodomor, thế hệ thứ hai và thứ ba là con cháu của họ.

Nghiên cứu tiết lộ rằng các cơ chế đối phó mà những người sống sót trực tiếp đã phát triển trong cuộc diệt chủng được giữ lại trong hệ thống gia đình và truyền lại cho con cháu của họ. Những người này được mô tả là sống trong “chế độ sinh tồn”, bao gồm khó tin tưởng mọi người, tâm lý khan hiếm thực phẩm, giá trị bản thân thấp, tích trữ, thù địch xã hội và các hành vi có nguy cơ gây hại cho sức khỏe.

Các Cộng Đồng Bản Địa Tại Canada Và Sang Chấn Liên Thế Hệ

Các cộng đồng bản địa ở Canada phải chịu đựng những sang chấn liên tục. Trong nhiều thế hệ, Canada đã cố gắng đồng hóa một cách cưỡng bức người bản địa bằng cách đưa họ vào các trường học dân cư, tách biệt trẻ em khỏi gia đình của chúng, và nhìn chung là cố gắng xóa bỏ văn hóa và truyền thống của họ.

Những ảnh hưởng của sang chấn kéo dài này đã tác động đến các nhóm First Nations – một trong số các nhóm người bản địa – ở cấp độ cá nhân và tập thể, bao gồm tỷ lệ trầm cảm và các hành vi tự hủy hoại bản thân cao rõ rệt so với những người không phải là bản địa. Một trong những thách thức đối với các chuyên gia sức khỏe tâm thần khi làm việc với các thành viên cộng đồng là hiểu được những tác động của Sang chấn liên thế hệ đối với khách hàng của họ, bao gồm cả việc ngờ vực sự hỗ trợ từ người ngoài cuộc.

Khi Sang Chấn Không Được Nhìn Nhận – Bài Học Từ Cuộc Diệt Chủng Người Armenia 

Các chuyên gia sức khỏe tâm thần thường khó mà biết được lịch sử của thân chủ. Các sự kiện sang chấn không được biết đến và do đó, không được công nhận sẽ tiếp tục đặt ra những thách thức riêng cho cả thân chủ và nhà tâm lý.

Sang chấn bị phủ nhận

Cuộc diệt chủng Armenia, trong đó Đế chế Thổ Nhĩ Kỳ Ottoman đã tàn sát 1,5 triệu người Armenia vào năm 1915, là một ví dụ về sang chấn lịch sử thường bị nói giảm hoặc bị phủ nhận hoàn toàn. Trên thực tế, vụ giết người hàng loạt đối với người Armenia, Assyria, Hy Lạp và các nhóm thiểu số theo đạo Thiên chúa và tôn giáo khác của Đế chế Ottoman từ năm 1914 đến năm 1923 vẫn chưa được chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ thừa nhận là một tội ác diệt chủng. Bạn có thể cảm thấy đặc biệt khó khăn khi phải đương đầu với một sang chấn trong khi bạn vẫn đang chiến đấu cho sự thừa nhận của nó một thế kỷ sau sự kiện đó. Ngoài ra, do sự thiếu công nhận chính thức này, những người Armenia sống sót khó có thể tin tưởng các chuyên gia sức khỏe tâm thần không phải người Armenia khi nói về tiền sử và nỗi đau của họ.

Đối phó: Mức độ thân thiết trong gia đình

Dagirmanjian đề xuất liệu pháp tường thuật như một phương pháp điều trị với người Armenia. Liệu pháp tường thuật cho phép những người bị sang chấn thể hiện và hòa nhập vào nhận thức và cách nhìn của họ về bản thân. Một yếu tố quan trọng khác để làm việc với người Armenia là hiểu cách người Armenia đánh giá cao sự thân thiết trong gia đình. Đặc điểm này đôi khi bị các bác sĩ phương Tây, những người đã được đào tạo để tiếp cận liệu pháp gia đình với mục tiêu thúc đẩy cá nhân, hiểu sai và thậm chí coi là không lành mạnh. Nói chung, điều quan trọng là chuyên gia sức khỏe tâm thần phải hiểu bối cảnh văn hóa của người bị sang chấn, bao gồm cả sang chấn liên thế hệ, để đưa ra phương pháp điều trị nhạy cảm và hiệu quả nhất.

Khi Sang Chấn Tấn Công Vào Cốt Lõi Nhân Dạng Của Một Người 

Các cuộc tấn công có hệ thống vào bản dạng của một người hoặc nhóm, chẳng hạn như Holocaust hoặc trải nghiệm của thổ dân, đặc biệt gây tổn hại vì bản sắc và truyền thống là điều cần thiết để nhận thức ý nghĩa trong cuộc sống. Victor Frankl, trong cuốn sách Hành trình tìm kiếm ý nghĩa (Man’s Search for Meaning), mô tả những điều cần thiết để mọi người cảm thấy được kết nối một cách an toàn với ý nghĩa trong cuộc sống của họ: nếu không có ý nghĩa cụ thể thì ta sẽ không thể sống.

Khi tiếp cận những người sống sót sau sang chấn lịch sử – những sự kiện không chỉ là gây đau đớn hoặc giết người mà còn hạ thấp bản dạng và cuối cùng là xóa bỏ danh tính của cả một dân tộc, nhà trị liệu phải nhận thức được rằng việc phục hồi đòi hỏi phải khôi phục lại tinh thần, danh tính và mục đích.

Các can thiệp chánh niệm mang tính văn hóa

Trong các cộng đồng thổ dân ở Canada, việc điều trị Sang chấn liên thế hệ rất phức tạp do liều lượng sử dụng chất kích thích cao (bản thân nó có thể là di chứng của sang chấn lịch sử). Một nghiên cứu năm 2015 đã chứng minh tầm quan trọng của việc kết hợp các phương pháp chữa bệnh của người bản địa và phương Tây để điều trị Sang chấn liên thế hệ khi nó có liên quan đến rối loạn sử dụng chất gây nghiện ở người bản địa Canada. Một yếu tố quan trọng trong cách tiếp cận này là cải tạo và khôi phục bản sắc thổ dân, bao gồm truyền thống, triết lý và thực hành, đồng thời điều chỉnh chúng cho phù hợp với hoàn cảnh và nhu cầu hiện tại. Các chương trình nâng cao bản sắc thông qua liên kết văn hóa, nâng cao nhận thức văn hóa thông qua các vòng kết nối chữa bệnh và sự tham gia của gia đình, và chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của tâm linh thổ dân truyền thống đã góp phần đáng kể vào việc giảm sử dụng chất kích thích, bạo lực gia đình (thường liên quan đến sử dụng chất kích thích) và tăng mức độ chữa lành cá nhân và cộng đồng một cách tổng thể.

Vai Trò Của Di Truyền Học Biểu Sinh Trong Sự Lan Truyền Sang Chấn Liên Thế Hệ 

Căng thẳng và sang chấn ở người mẹ có liên quan đến các hậu quả về sức khỏe cho cả mẹ và con, bao gồm cả trẻ sơ sinh nhẹ cân, thai nhi phát triển yếu và sinh non. Ảnh hưởng của căng thẳng ở người mẹ và sang chấn dẫn đến những rủi ro sức khỏe khác cho trẻ trong cuộc sống sau này, bao gồm huyết áp cao, bệnh tim, tiểu đường loại II và thậm chí là ung thư.

Di truyền học biểu sinh đề cập đến việc nghiên cứu những thay đổi di truyền trong biểu hiện gen để đáp ứng với các yếu tố hành vi và môi trường mà không làm thay đổi trình tự DNA cơ bản. Nói cách khác, di truyền biểu sinh là nghiên cứu về những thay đổi được di truyền trong các đặc tính kiểu hình mà không có sự khác biệt trong cấu trúc di truyền được thừa hưởng. Các nghiên cứu gần đây chứng minh rằng các sự kiện sang chấn có thể gây ra những thay đổi di truyền ở cha mẹ, sau đó có thể truyền sang con cái của họ với những tác động xấu.

Vào năm 2005, một nghiên cứu được tiến hành để hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa các triệu chứng PTSD của những người phụ nữ tiếp xúc với sự kiện 11/09 năm 2001 và mức độ cortisol của trẻ sơ sinh của họ cho thấy mức độ cortisol thấp hơn ở cả bà mẹ và con của họ. Cortisol là một loại hormone được giải phóng thông qua tuyến thượng thận, giúp điều chỉnh phản ứng căng thẳng. Những phát hiện này nói lên tầm quan trọng của việc bao hàm yếu tố hiệu ứng biểu sinh vào sự hiểu biết ngày càng tăng của chúng ta về các tác động khi sang chấn có thể được truyền qua các thế hệ.

Bài Học Về Điều Trị Sang Chấn Liên Thế Hệ 

Sang chấn liên thế hệ có thể lây truyền qua các hành vi nuôi dạy con cái, những thay đổi trong biểu hiện gen và / hoặc các con đường khác mà chúng ta vẫn chưa có hiểu biết đầy đủ. Đây có thể là yếu tố sinh học, xã hội, tâm lý và / hoặc hỗn hợp của cả ba. Khi chúng ta theo dõi các phương thức lây truyền này, các chuyên gia sẽ có thể sắp xếp tốt hơn các biện pháp can thiệp ứng với các yếu tố cụ thể gây sang chấn hoặc giảm nhẹ sự lây truyền của chúng. 

Các nguồn sang chấn liên thế hệ khác nhau có thể sẽ yêu cầu các cách tiếp cận khác nhau. Các phương pháp điều trị sáng tạo cho sang chấn đa thế hệ như: vay mượn từ các nền văn hóa bản địa, thừa nhận sang chấn lịch sử, kết nối với bản sắc nhóm và hỗ trợ những người bị sang chấn trong việc tìm kiếm ý nghĩa và mục đích trong trải nghiệm của họ cũng như gia đình và những người xung quanh họ, đã và đang cung cấp các công cụ thiết thực cho các chuyên gia và chỉ ra con đường hướng tới tiến bộ trong tương lai.

Nguồn: Understanding Intergenerational Trauma: An Introduction for Clinicians. Good Therapy (2021)