Trong phần trước, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu về khái niệm sa sút trí tuệ (dementia). Cùng với đó là các dạng phổ biến ở người cao tuổi như Alzheimer, sa sút trí tuệ do thể Lewy, những triệu chứng và hệ quả nghiêm trọng mà bệnh mang lại. Những thông tin này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sa sút trí tuệ. Ta cũng có thể thấy mức độ ảnh hưởng của bệnh sa sút trí tuệ đến cá nhân, gia đình và xã hội.

>>> Tham khảo: Sa Sút Trí Tuệ Ở Người Già – Nhận Biết Và Ảnh Hưởng

Tiếp nối nội dung này, hãy cùng đi sâu vào tìm hiểu nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ dẫn đến sa sút trí tuệ hay dementia, từ đó tìm kiếm những giải pháp hiệu quả để phòng ngừa và hỗ trợ.

14 Yếu Tố Nguy Cơ Dẫn Đến Sa Sút Trí Tuệ

Sa sút trí tuệ (dementia), đặc biệt là Alzheimer, là một trong những vấn đề y tế và xã hội ngày càng phổ biến trong bối cảnh dân số già hóa. Đây không chỉ là một căn bệnh mà còn là thách thức lớn, bởi bệnh sa sút trí tuệ có thể đe dọa chất lượng cuộc sống của người mắc và cả những người thân yêu xung quanh.

Mặc dù không thể thay đổi hoàn toàn nguy cơ mắc bệnh, nhưng việc hiểu rõ các yếu tố nguy cơ là bước đầu tiên giúp chúng ta chủ động phòng ngừa. Năm 2024, tạp chí y khoa danh tiếng The Lancet đã công bố danh sách 14 yếu tố nguy cơ chính dẫn đến sa sút trí tuệ, dựa trên các nghiên cứu và phân tích sâu rộng. Đây là quyết định quan trọng liên quan đến vấn đề sức khoẻ tâm thần của người già, khi trước đây, chỉ có 12 yếu tố nguy cơ được công nhận.

Hãy cùng tìm hiểu từng yếu tố này, từ đó áp dụng các giải pháp phù hợp để bảo vệ não bộ khỏe mạnh.

1. Trình Độ Giáo Dục

Người ta nói, học tập không bao giờ là quá muộn. Điều này không chỉ đúng trong cuộc sống mà còn rất ý nghĩa đối với sức khỏe não bộ. Những người có trình độ học vấn thấp hơn (thường không hoàn thành giáo dục tiểu học hoặc trung học) có nguy cơ cao hơn mắc sa sút trí tuệ.

Lý do là khi não bộ không được “tập luyện” thông qua việc học và hoạt động trí tuệ, khả năng dự trữ nhận thức giảm. Điều này khiến não dễ bị tổn thương hơn trước các yếu tố gây hại khác.

2. Huyết Áp Cao

Tăng huyết áp được xem là “kẻ giết người thầm lặng” vì những tác động âm thầm nhưng nguy hiểm của nó. Không chỉ gây tổn hại cho tim và thận, huyết áp cao còn làm tổn thương các mạch máu nhỏ trong não, từ đó gia tăng nguy cơ đột quỵ và Alzheimer.

Điều quan trọng là kiểm tra huyết áp định kỳ, duy trì chế độ ăn uống ít muối, giàu rau quả và tập thể dục thường xuyên để giữ huyết áp ở mức ổn định.

3. Suy Giảm Thính Lực

Một yếu tố ít được chú ý nhưng có ảnh hưởng lớn đến sa sút trí tuệ là suy giảm thính lực. Những người bị mất thính lực thường rơi vào trạng thái cô lập xã hội, từ đó làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức.

Việc sử dụng các thiết bị trợ thính không chỉ giúp cải thiện giao tiếp mà còn giảm nguy cơ sa sút trí tuệ. Đừng ngần ngại kiểm tra thính lực định kỳ, đặc biệt là ở người cao tuổi.

4. Hút Thuốc

Hút thuốc lá không chỉ hủy hoại phổi và tim mà còn có tác động nghiêm trọng đến sức khỏe não bộ. Các chất độc trong khói thuốc làm tổn thương mạch máu và các tế bào thần kinh. Từ đó, các tổn thương này làm gia tăng nguy cơ sa sút trí tuệ hoặc suy giảm trí nhớ, suy nghĩ.

>>> Tham khảo: Nicotine Là Gì Và Ảnh Hưởng Của Việc Hút Thuốc Đối Với Não Bộ?

Tin tốt là khi ngừng hút thuốc, cơ thể chúng ta sẽ bắt đầu hồi phục. Sau đó, nguy cơ mắc các bệnh liên quan cũng giảm đáng kể theo thời gian.

5. Béo Phì

Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình. Béo phì còn là yếu tố nguy cơ dẫn đến hàng loạt vấn đề sức khỏe, bao gồm sa sút trí tuệ. Thừa cân, đặc biệt là ở vùng bụng, có liên quan mật thiết đến viêm mãn tính và các bệnh lý chuyển hóa như tiểu đường và bệnh tim mạch. Cả hai đều là nguyên nhân gián tiếp gây tổn thương não.

Hãy xây dựng chế độ ăn uống cân bằng, giảm thiểu thực phẩm chế biến sẵn. Đồng thời, duy trì hoạt động thể chất thường xuyên để kiểm soát cân nặng hiệu quả.

6. Trầm Cảm

Trầm cảm không chỉ là một vấn đề tâm lý mà còn là yếu tố nguy cơ tiềm tàng dẫn đến sa sút trí tuệ. Những người từng trải qua trầm cảm nặng trước 60 tuổi có khả năng gặp phải các vấn đề nhận thức trong tương lai cao hơn.

Việc nhận biết sớm và điều trị trầm cảm thông qua liệu pháp tâm lý hoặc thuốc là cách quan trọng để bảo vệ cả sức khỏe tinh thần lẫn thể chất.

7. Thiếu Vận Động Thể Chất

Ít vận động không chỉ khiến cơ thể yếu đi mà còn làm giảm lưu thông máu lên não, từ đó làm suy giảm chức năng nhận thức. Hoạt động thể chất không cần phải quá phức tạp như bạn nghĩ. Đi bộ 30 phút mỗi ngày, chơi một môn thể thao yêu thích, hoặc thậm chí là làm vườn cũng sẽ giúp ích rất nhiều.

8. Tiểu Đường

Lượng đường trong máu không được kiểm soát có thể gây tổn thương mạch máu và hệ thần kinh. Điều này có thể làm tăng nguy cơ mắc Alzheimer hoặc suy giảm trí nhớ.

Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, duy trì chế độ ăn uống hợp lý là cách tốt nhất để phòng ngừa tiểu đường và các biến chứng nguy hiểm khác.

9. Cô Lập Xã Hội

Cô đơn không chỉ khiến tâm trạng trở nên tồi tệ mà còn có tác động tiêu cực đến não bộ. Khi mất đi sự kết nối xã hội, não không được kích thích, từ đó dẫn đến suy giảm nhận thức.

Duy trì các mối quan hệ tích cực, tham gia các hoạt động cộng đồng hoặc đơn giản là dành thời gian với gia đình, bạn bè,… sẽ giúp bạn giữ được tinh thần minh mẫn.

10. Tiêu Thụ Rượu Quá Mức

Rượu không chỉ gây hại cho gan mà còn làm tổn thương não bộ. Tiêu thụ rượu ở mức độ vừa phải có thể không ảnh hưởng nhiều. Nhưng uống quá nhiều và thường xuyên sẽ làm tăng nguy cơ thoái hóa thần kinh.

>>> Tham khảo: Rối Loạn Sử Dụng Chất Gây Nghiện Và Những Hệ Quả Khó Lường

11. Chấn Thương Não

Các chấn động hoặc chấn thương vùng đầu, dù nhẹ hay nặng, đều có thể gây tổn thương lâu dài cho não. Việc bảo vệ đầu bằng cách sử dụng mũ bảo hiểm khi đi xe máy hoặc tham gia thể thao là cách hữu hiệu để phòng ngừa.

12. Ô Nhiễm Không Khí

Không khí ô nhiễm, đặc biệt là bụi mịn và khí thải độc hại, có thể gây viêm và tổn thương các tế bào não. Việc cải thiện môi trường sống hoặc hạn chế tiếp xúc với các khu vực ô nhiễm là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe.

13. Cholesterol LDL Cao

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng mức cholesterol LDL cao trong độ tuổi trung niên có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh sa sút trí tuệ. Cholesterol dư thừa trong não có thể dẫn đến nguy cơ đột quỵ và các bệnh lý liên quan đến Alzheimer (như amyloid và tau).

Ngược lại, những người sử dụng thuốc hạ lipid không có nguy cơ cao mắc bệnh sa sút trí tuệ. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc điều trị cholesterol LDL cao, không chỉ để bảo vệ sức khỏe tim mạch mà còn cho sức khỏe não bộ.

14. Suy Giảm Thị Lực

Bắt đầu từ năm nay, chỉ số LDL cholesterol và suy giảm thị lực được coi là nguy cơ gây bệnh sa sút trí tuệ. Nhiều nghiên cứu cho thấy suy giảm thị lực có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh sa sút trí tuệ và suy giảm nhận thức.

Những mối liên hệ này có thể liên quan đến các bệnh lý nền, chẳng hạn như bệnh tiểu đường, là yếu tố nguy cơ của cả bệnh sa sút trí tuệ và mất thị lực.

Một nghiên cứu tại Mỹ cho thấy những người bị đục thủy tinh thể và đã phẫu thuật cắt đục thủy tinh thể có nguy cơ mắc bệnh sa sút trí tuệ thấp hơn đáng kể so với những người không phẫu thuật. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc điều trị suy giảm thị lực.

Không có từ “quá muộn” trong việc bảo vệ sức khỏe não bộ. Hãy bắt đầu bằng những thay đổi nhỏ. Chúng ta có thể kiểm soát cân nặng, tập thể dục, duy trì kết nối xã hội và thường xuyên kiểm tra sức khỏe. Những hoạt động này không chỉ giúp bạn sống khỏe mạnh hơn mà còn tạo nền tảng vững chắc cho một tương lai minh mẫn, hạnh phúc.

Đánh Giá Sa Sút Trí Tuệ

Sa sút trí tuệ, đặc biệt là Alzheimer, luôn là một trong những nỗi lo lắng lớn của người lớn tuổi và gia đình họ. Ngay cả trên thế giới, thuật ngữ “sa sút trí tuệ” (hay “dementia”) thường mang theo sự e dè và sợ hãi.

>>> Tham khảo: Sa Sút Trí Tuệ (Dementia) & Bệnh Alzheimer

Tuy nhiên, nhận thức đúng đắn và thực hiện sàng lọc sớm chính là chìa khóa để đối mặt với tình trạng này một cách hiệu quả. Việc sàng lọc sa sút trí tuệ không chỉ giúp hiểu rõ hơn về sức khỏe nhận thức. Đây còn là bước đầu để lên kế hoạch phòng ngừa và can thiệp sớm. Từ đó, chúng ta có thể cải thiện chất lượng cuộc sống lâu dài.

Ở các quốc gia phát triển, việc đánh giá nhận thức thường được thực hiện bởi đội ngũ chuyên gia y tế. Đội ngũ này gồm bác sĩ, chuyên gia tâm lý thần kinh, chuyên gia vật lý trị liệu và các kỹ thuật viên. Quy trình đánh giá này bao gồm các bước cụ thể và chi tiết. Quá trình này nhằm xác định tình trạng nhận thức của cá nhân một cách toàn diện.

Bước 1: Phỏng Vấn và Thu Thập Thông Tin Y Khoa

Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng cách đặt các câu hỏi liên quan đến chức năng nhận thức của bệnh nhân. Những yếu tố này bao gồm trí nhớ, khả năng ngôn ngữ, định hướng không gian và thời gian, khả năng tổ chức, lập kế hoạch, cũng như các thay đổi trong hành vi. Những câu hỏi này không chỉ dành cho người bệnh mà còn cho người thân đi cùng để có cái nhìn toàn diện hơn.

Điều này giúp bác sĩ đánh giá được mức độ thay đổi của chức năng nhận thức trong thời gian gần đây, thay vì chỉ tập trung vào những khó khăn đã có từ trước. Thêm vào đó, bác sĩ sẽ kiểm tra các yếu tố khác như triệu chứng liên quan đến hệ thần kinh, các bệnh lý khác và loại thuốc bệnh nhân đang sử dụng.

Bước 2: Kiểm Tra Thể Chất và Thần Kinh

Sau khi hoàn thành phỏng vấn, bác sĩ sẽ tiếp tục kiểm tra thể chất và thần kinh của bệnh nhân để tìm kiếm các dấu hiệu có thể gây ra suy giảm nhận thức. Bác sĩ sẽ đặc biệt chú trọng vào việc đánh giá sức mạnh cơ bắp, phản xạ, trương lực cơ và dáng đi của người bệnh, vì những yếu tố này có thể phản ánh tình trạng sức khỏe thần kinh và thể chất chung.

Bước 3: Thực Hiện Bài Kiểm Tra Nhận Thức

Bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân làm các bài kiểm tra tiêu chuẩn. Những bài kiểm tra này giúp đánh giá khả năng nhận thức. Ví dụ, có MMSE (Kiểm tra Tình trạng Tinh thần Mini) và MoCA (Đánh giá Nhận thức Montreal).

Những bài kiểm tra này có điểm tối đa là 30. Chúng đánh giá trí nhớ, tính toán và khả năng định hướng. Nếu cần, bác sĩ có thể yêu cầu các bài kiểm tra tâm lý để hiểu rõ hơn về nhận thức của bệnh nhân.

>>> Tham khảo: Kiểm Tra Và Đánh Giá Tâm Lý

Bước 4: Xét Nghiệm Cận Lâm Sàng

Sau khi thực hiện các bài kiểm tra, bác sĩ sẽ yêu cầu làm xét nghiệm máu để kiểm tra các vấn đề tiềm ẩn như rối loạn tuyến giáp hoặc thận, vì các bệnh lý này cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng nhận thức.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể chỉ định các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như chụp CT hoặc MRI não để đánh giá cấu trúc và sự thay đổi của não bộ.

Bước 5: Đánh Giá Bổ Sung (Nếu Cần)

Trong trường hợp bác sĩ cần làm rõ hơn tình trạng của bệnh nhân, các xét nghiệm bổ sung có thể được yêu cầu. Điều này bao gồm đánh giá tâm lý thần kinh toàn diện hoặc các phương pháp hình ảnh tiên tiến như PET-scan (chụp cắt lớp phát xạ positron). Những phương pháp này giúp bác sĩ có thêm thông tin để đưa ra kết luận chính xác và phù hợp nhất.

Việc đánh giá nhận thức và chức năng não bộ là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự hợp tác của các chuyên gia đa lĩnh vực. Bác sĩ thần kinh, bác sĩ lão khoa, chuyên gia tâm lý thần kinh và các chuyên gia khác cần làm việc cùng nhau để đưa ra kết luận chính xác và toàn diện.

Tại Việt Nam, khác với các nước phát triển, hoạt động đánh giá nhận thức chủ yếu chỉ dừng lại ở việc sàng lọc nhanh. Các chẩn đoán cơ bản vẫn được sử dụng, nhưng chưa có các phương pháp đánh giá chuyên sâu.

Tại Sao Cần Sàng Lọc Sớm?

Việc thực hiện sàng lọc sớm không chỉ giúp cá nhân và gia đình hiểu rõ hơn về tình trạng sức khỏe nhận thức, mà còn tạo cơ hội để lên kế hoạch can thiệp kịp thời.

Đây là cách thức tốt nhất để bảo vệ trí nhớ, sự độc lập và niềm vui trong cuộc sống của người cao tuổi. Việc sàng lọc nhận thức sớm sẽ giúp gia đình và các bác sĩ đưa ra các chiến lược chăm sóc phù hợp. Từ đó, quá trình này góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống của người cao tuổi, giảm bớt lo âu cho người thân.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc đánh giá chuyên sâu, Viện Tâm lý Việt – Pháp đã phát triển dịch vụ đánh giá tâm thần kinh cho người cao tuổi. Mục tiêu không phải là đưa ra chẩn đoán cuối cùng về các bệnh thoái hóa thần kinh mà là cung cấp một cái nhìn toàn diện về tình trạng nhận thức hiện tại.

Qua đó, Viện có thể đưa ra những đề xuất can thiệp cụ thể để cải thiện chức năng nhận thức và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi.

Nếu bạn cảm thấy người thân có những triệu chứng của sa sút trí tuệ, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời. Liên hệ Viện Tâm lý Việt – Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Tham khảo:

[1] Dementia prevention, intervention, and care: 2024 report of the Lancet Standing Commission Livingston, Gill et al. The Lancet, Volume 404, Issue 10452, 572 – 628.

[2] Đơn vị sa sút trí tuệ tại bệnh viện đa khoa – Hội Thần Kinh Học Việt Nam. (s. d.). https://hoithankinhhocvietnam.com.vn/don-vi-sa-sut-tri-tue-tai-benh-vien-da-khoa/#:~:text=Hi%E1%BB%87n%20nay%2C%20t%E1%BA%A1i%20Vi%E1%BB%87t%20Nam,quan%20tr%E1%BB%8Dng%20v%C3%A0%20c%E1%BA%A7n%20thi%E1%BA%BFt.

[3] Larochelle, V. (2020, 2 mars). Comment diagnostique-t-on une démence ? – Eugeria. https://info.eugeria.ca/comment-diagnostique-t-on-une-demence/

[4] Lee CS, Gibbons LE, Lee AY et al. (2022) Association Between Cataract Extraction and Development of Dementia. JAMA Internal Medicine, 182, 134-141.

[5] Tabuenca, C., & Tabuenca, C. (2023b, novembre 13). Les facteurs de risque. Fondation Médéric Alzheimer. https://www.fondation-mederic-alzheimer.org/les-facteurs-de-risque/?gad_source=1&gclid=CjwKCAiAjeW6BhBAEiwAdKltMkY0TOPmIUKuUVUmGpPPDNtEis5Sa3Of3E2QEfxz_hPgP_c0yiCynxoCxIgQAvD_BwE

[6] Tâm M. (2023, 12 novembre). Sa sút trí tuệ đang “trẻ hóa”. Báo Nhân Dân Điện Tử. https://nhandan.vn/sa-sut-tri-tue-dang-tre-hoa-post782228.html#:~:text=T%E1%BA%A1i%20Vi%E1%BB%87t%20Nam%2C%20n%C4%83m%202019,tr%C3%AD%20tu%E1%BB%87%20d%C6%B0%E1%BB%9Bi%2050%20tu%E1%BB%95i.

[7] World Health Organization: WHO & World Health Organization: WHO. (2023a, mars 15). Démence. https://www.who.int/fr/news-room/fact-sheets/detail/dementia?gad_source=1&gclid=CjwKCAiAjeW6BhBAEiwAdKltMjFOEKwl0g-S5kFqQYW4c1WKGdAZ3Q4GBujmqQzz7cS40EKPWUJ-TxoCRbYQAvD_BwE

—————————–

Viện Tâm lý Việt – Pháp

Trụ sở chính & Trung tâm trị liệu tại Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội

Trung tâm trị liệu tại TP.HCM: Landmark 81 & Landmark Plus, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P. 22, Q. Bình Thạnh, TP. HCM

Hotline: 0977.729.396 (Zalo, 24/7)

Email: info@tamlyvietphap.vn

Facebook: https://www.facebook.com/tamlyvietphap.vn

Source link

Tâm lý người cao tuổi

Sa Sút Trí Tuệ Ở Người Già – Nguy Cơ Và Đánh Giá