Sa Sút Trí Tuệ Ngữ Nghĩa: Thách Thức Của Người Cao Tuổi

Ngôn ngữ là công cụ quan trọng giúp con người giao tiếp, thể hiện suy nghĩ và kết nối với thế giới xung quanh. Tuy nhiên, đối với những người mắc chứng sa sút trí tuệ ngữ nghĩa, khả năng hiểu và sử dụng từ ngữ dần suy giảm, khiến họ gặp khó khăn trong việc diễn đạt và tiếp nhận thông tin.

Sa sút trí tuệ ngữ nghĩa là một dạng rối loạn thần kinh hiếm gặp ở người cao tuổi nhưng có ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống. Căn bệnh này chủ yếu làm mất đi kiến thức về từ vựng và ý nghĩa của các khái niệm, đặc biệt phổ biến ở người lớn tuổi.

Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và các biện pháp quản lý căn bệnh này.

Sa Sút Trí Tuệ Ngữ Nghĩa Là Gì?

Sa sút trí tuệ ngữ nghĩa (Semantic Dementia – SD) là một trong những dạng của hội chứng thoái hóa thùy trán – thái dương (Frontotemporal Dementia – FTD), ảnh hưởng chủ yếu đến khả năng ngôn ngữ của người bệnh.

Không giống như bệnh Alzheimer – nơi trí nhớ về sự kiện và định hướng không gian bị ảnh hưởng sớm – sa sút trí tuệ ngữ nghĩa ở người cao tuổi tập trung vào sự mất dần của kiến thức về từ vựng và ý nghĩa của các khái niệm. Điều này gây ra nhiều khó khăn trong giao tiếp, làm suy giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.

>> Tham khảo: Sa Sút Trí Tuệ Ở Người Già – Nguy Cơ Và Đánh Giá

Các dấu hiệu đặc trưng của sa sút trí tuệ ngữ nghĩa

Sa sút trí tuệ ngữ nghĩa có thể biểu hiện ở một số các dấu hiệu nhận biết sau:

• Khó khăn trong việc hiểu từ ngữ và khái niệm: Người bệnh mất khả năng nhận biết nghĩa của từ vựng hoặc tên gọi của sự vật.
• Sử dụng từ ngữ không chính xác: Thường thay thế các từ không phù hợp hoặc mô tả dài dòng thay vì gọi tên đúng.
• Khả năng giao tiếp suy giảm: Mặc dù vẫn nói lưu loát, nội dung đôi khi trở nên vô nghĩa hoặc khó hiểu.

Nguyên Nhân Và Cơ Chế Bệnh Sinh

Sa sút trí tuệ ngữ nghĩa xuất phát từ sự thoái hóa tiến triển của vùng thùy thái dương, đặc biệt là khu vực phía trước và dưới của bán cầu não trái. Đây là khu vực chịu trách nhiệm chính trong việc lưu trữ và xử lý ý nghĩa từ vựng.

Khi vùng não này bị tổn thương, người bệnh dần mất khả năng hiểu và sử dụng từ ngữ. Mặc dù các chức năng nhận thức khác như trí nhớ sự kiện hay khả năng lập kế hoạch có thể vẫn còn nguyên vẹn trong giai đoạn đầu.

Nguyên nhân chính của sa sút trí tuệ ngữ nghĩa chưa được xác định rõ ràng, nhưng có liên quan đến sự tích tụ bất thường của protein TDP-43 trong não. Đây là một dạng rối loạn thần kinh thoái hóa, không phải do đột quỵ hay chấn thương, mà là kết quả của sự suy thoái dần dần của các tế bào thần kinh theo thời gian.

Triệu Chứng Của Sa Sút Trí Tuệ Ngữ Nghĩa

Triệu chứng đặc trưng của bệnh là sự mất dần kiến thức về từ ngữ và khái niệm, biểu hiện rõ nhất qua các vấn đề về ngôn ngữ. 

>> Tham khảo: Sa Sút Trí Tuệ Ở Người Già – Nhận Biết Và Ảnh Hưởng

Sa sút trí tuệ ngữ nghĩa phát triển dần dần, quá trình bệnh được chia làm 3 giai đoạn với các đặc điểm cụ thể như sau:

• Giai đoạn sớm: người bệnh gặp khó khăn trong việc tìm từ ngữ chính xác khi nói; quên tên gọi của các đồ vật thông thường; mặc dù giao tiếp còn khá trôi chảy nhưng nội dung mơ hồ.
• Giai đoạn tiến triển: ngôn ngữ của người bệnh nghèo nàn, lặp lại; người bệnh khó có thể hiểu nghĩa của nhiều từ phổ biến; gặp trở ngại trong việc nhận diện người quen.
• Giai đoạn nặng: giao tiếp của người bệnh bị hạn chế nghiêm trọng; người bệnh mất khả năng hiểu hầu hết từ ngữ; cần phụ thuộc nhiều vào người chăm sóc.

Điểm đáng chú ý là trí nhớ tường thuật (episodic memory) và chức năng vận động thường ít bị ảnh hưởng ở giai đoạn đầu.

Chẩn Đoán Và Phương Pháp Đánh Giá

Chẩn đoán sa sút trí tuệ ngữ nghĩa thường dựa trên sự kết hợp của đánh giá lâm sàng, xét nghiệm thần kinh tâm lý và chẩn đoán hình ảnh. Các bước chính trong quy trình chẩn đoán bao gồm:

• Đánh giá lâm sàng: Đánh giá khả năng gọi tên đồ vật, hiểu nghĩa từ vựng và diễn đạt suy nghĩ. Nếu bệnh nhân có biểu hiện mất dần kiến thức từ vựng mà vẫn giữ được khả năng phát âm và cú pháp, nghi ngờ về SD sẽ được đặt ra.
• Đánh giá thần kinh tâm lý: Kiểm tra trí nhớ, khả năng tư duy trừu tượng và ngôn ngữ để xác định mức độ suy giảm nhận thức.
• Chẩn đoán hình ảnh: Chụp cộng hưởng từ (MRI) giúp phát hiện sự thoái hóa của thùy thái dương. Hình ảnh não của bệnh nhân SD thường cho thấy sự teo ở vùng thùy thái dương trước, đặc biệt là bán cầu não trái.

Các Phương Pháp Quản Lý Bệnh

Hiện nay, sa sút trí tuệ ngữ nghĩa chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu để đảo ngược quá trình thoái hóa thần kinh. Tuy nhiên, một số biện pháp có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh và làm chậm quá trình suy giảm nhận thức.

>> Tham khảo: Dịch Vụ Đánh Giá Tâm Thần Kinh Chuyên Sâu Cho Người Cao Tuổi 

Liệu pháp ngôn ngữ

Một trong những phương pháp quan trọng nhất trong việc hỗ trợ bệnh nhân sa sút trí tuệ ngữ nghĩa là liệu pháp ngôn ngữ. Trong liệu pháp này, chuyên gia sẽ đánh giá mức độ suy giảm ngôn ngữ của bệnh nhân và thiết kế các bài tập phù hợp nhằm cải thiện khả năng giao tiếp. Một số biện pháp được sử dụng bao gồm:

• Sử dụng hình ảnh và cử chỉ thay thế lời nói: Khi bệnh nhân không thể gọi tên một đồ vật hoặc diễn đạt ý muốn bằng lời nói, họ có thể được hướng dẫn sử dụng hình ảnh minh họa hoặc ngôn ngữ cơ thể để truyền đạt thông tin.
• Tăng cường từ vựng và ôn tập khái niệm quen thuộc: Các bài tập tập trung vào việc lặp lại và củng cố ý nghĩa của các từ ngữ quen thuộc, giúp người bệnh kéo dài khả năng sử dụng ngôn ngữ.
• Tạo môi trường giao tiếp đơn giản, dễ hiểu: Các chuyên gia có thể hướng dẫn gia đình và người chăm sóc cách sử dụng câu ngắn gọn, từ vựng cụ thể và hình ảnh hỗ trợ để giúp bệnh nhân hiểu thông tin dễ dàng hơn.

Hỗ trợ từ gia đình và xã hội

Gia đình và môi trường xung quanh đóng vai trò quan trọng trong việc giúp người cao tuổi thích nghi với những thay đổi do sa sút trí tuệ ngữ nghĩa gây ra. Bạn có thể áp dụng các cách thức sau giúp người thân mắc SD giảm bớt cảm giác bối rối và cô lập:

• Sử dụng những từ ngữ quen thuộc và trực quan: Hạn chế dùng từ ngữ phức tạp hoặc trừu tượng, thay vào đó sử dụng các từ đơn giản, rõ ràng và dễ hiểu.
• Khuyến khích giao tiếp phi ngôn ngữ: Khi bệnh nhân gặp khó khăn trong việc diễn đạt, gia đình có thể sử dụng cử chỉ, biểu cảm khuôn mặt hoặc các công cụ hỗ trợ như hình ảnh minh họa để giao tiếp với họ.
• Duy trì sự tương tác xã hội: Khuyến khích bệnh nhân tham gia các hoạt động xã hội nhẹ nhàng như trò chuyện đơn giản, chơi trò chơi hoặc nghe nhạc có thể giúp họ giữ được sự kết nối với thế giới xung quanh và hạn chế cảm giác bị cô lập.
• Kiên nhẫn và tạo cảm giác an toàn: Người bệnh có thể cảm thấy bối rối hoặc thất vọng khi không thể tìm ra từ phù hợp để diễn đạt ý muốn. Gia đình nên kiên nhẫn, tránh gây áp lực hoặc trách móc, thay vào đó động viên và hỗ trợ họ trong quá trình giao tiếp.

Điều chỉnh hành vi

Ngoài các vấn đề về ngôn ngữ, một số bệnh nhân sa sút trí tuệ ngữ nghĩa còn có biểu hiện thay đổi hành vi, chẳng hạn như cáu gắt, mất kiên nhẫn, hoặc thực hiện các hành vi lặp đi lặp lại. 

Để kiểm soát các triệu chứng hành vi, bạn cần nhờ đến bác sĩ tâm thần để có phương pháp điều chỉnh như:

• Liệu pháp hành vi nhận thức: Một số kỹ thuật tâm lý có thể giúp bệnh nhân điều chỉnh phản ứng cảm xúc, giảm bớt lo âu hoặc kích động.
• Sử dụng thuốc điều trị triệu chứng: Nếu bệnh nhân có biểu hiện trầm cảm, lo âu hoặc kích động mạnh, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm, thuốc an thần nhẹ hoặc các loại thuốc giúp ổn định tâm lý. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần được kiểm soát chặt chẽ để tránh tác dụng phụ không mong muốn.
• Thiết lập thói quen sinh hoạt ổn định: Một lịch trình sinh hoạt cố định về giờ giấc có thể giúp bệnh nhân cảm thấy an toàn hơn, giảm bớt căng thẳng và hạn chế các hành vi bất thường.
• Xem xét các cơ sở chăm sóc chuyên biệt: Nếu gia đình không thể cung cấp đủ sự hỗ trợ, có thể cân nhắc đưa bệnh nhân đến các cơ sở chăm sóc chuyên biệt, nơi có đội ngũ y tế và chuyên gia chăm sóc người mắc chứng sa sút trí tuệ.
• Nhận biết sớm và can thiệp sớm: Điều quan trọng là bạn cần hiểu được những khó khăn mà người cao tuổi đang gặp phải, để có phương án hỗ trợ họ trong cuộc sống. Hãy gặp chuyên gia tâm lý hoặc chuyên gia về tâm lý học thần kinh để có sự chẩn đoán, đánh giá và hỗ trợ kịp thời.

>> Tham khảo: Khi Nào Người Cao Tuổi Cần Đánh Giá Và Can Thiệp Nhận Thức? 

Tầm Quan Trọng Của Nhận Thức Cộng Đồng

Sa sút trí tuệ ngữ nghĩa không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân người lớn tuổi mà còn tạo ra áp lực lớn cho gia đình và người chăm sóc. Việc hiểu biết về bệnh là yếu tố then chốt để hỗ trợ người bệnh kịp thời và hiệu quả. Mọi người cần nhận thức được rằng:

• Việc phát hiện sớm từ chuyên gia có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống của người bệnh.
• Cần xây dựng cộng đồng hỗ trợ, nơi người bệnh và gia đình được chia sẻ, động viên và tiếp cận thông tin y khoa đúng đắn.

Hãy cùng lan tỏa nhận thức về sa sút trí tuệ ngữ nghĩa để xây dựng một cộng đồng thấu hiểu và đồng hành cùng những người đang phải đối mặt với căn bệnh này.

Tham khảo

Richard L. Doty, Christopher H. Hawkes (2019),  Handbook of Clinical Neurology