Rối loạn nhân cách phụ thuộc (DPD) thuộc nhóm các rối loạn nhân cách trong “Cụm C”, thường gắn liền với cảm giác lo lắng và sợ hãi. Điều đáng chú ý là những hành vi này thường bắt đầu từ thời thơ ấu hoặc tuổi vị thành niên và kéo dài suốt cuộc đời nếu không được hỗ trợ và điều trị.

Rối Loạn Nhân Cách Phụ Thuộc (DPD) Là Gì?

Bạn đã bao giờ nghe đến thuật ngữ “rối loạn nhân cách phụ thuộc” chưa? Để dễ hình dung, hãy tưởng tượng việc bạn cảm thấy không thể ra quyết định hay làm bất cứ điều gì mà không có sự hỗ trợ từ người khác. Đó chính là cảm giác mà người mắc rối loạn nhân cách phụ thuộc (Dependent Personality Disorder – DPD) phải đối mặt mỗi ngày.

Những người mắc rối loạn này thường bị gắn mác là “quá phụ thuộc” hay “bám víu”. Họ luôn cần ai đó bên cạnh để đáp ứng nhu cầu cảm xúc hoặc thể chất. Chẳng hạn, họ có thể không dám tự mình quyết định nên mặc gì hôm nay hay chọn món ăn nào mà không có sự xác nhận của người khác.

Điều quan trọng cần nhớ là những người mắc DPD không cố ý gây khó khăn hay làm phiền ai. Họ thực sự cảm thấy bất lực và tin rằng họ không thể tự mình làm mọi thứ. Điều này gây ra nhiều căng thẳng cho họ cũng như những người xung quanh.

>>> Tham khảo: Tổng Quan Các Rối Loạn Nhân Cách

Dấu Hiệu Và Triệu Chứng

Rối loạn nhân cách phụ thuộc (DPD) đặc trưng bởi nhu cầu quá mức và dai dẳng cần được chăm sóc, dẫn đến hành vi phụ thuộc, bám dính và nỗi sợ bị chia tách. Người mắc rối loạn này nhạy cảm với phản ứng của người khác, luôn cảm thấy mình không đủ tốt và luôn thường trực nỗi sợ bị người khác từ chối. Chính vì vậy, họ tìm mọi cách để bám dính lấy mối quan hệ, ngay cả khi họ nhận thức được mối quan hệ đó là độc hại.

>>> Tham khảo: Thế Nào Là Một Mối Quan Hệ Độc Hại?

Người mắc DPD thường xuyên có các hành vi phụ thuộc, bị động, không sẵn sàng nói ra ý kiến của mình, hoặc luôn đồng tình với mọi người (mặc dù họ không cảm thấy như vậy). Điều này có thể ngày càng củng cố thêm suy nghĩ rằng họ vô dụng, không thể tự lo hay tự quyết định cho bản thân. Họ bỏ qua nhu cầu của mình và tuân thủ nhu cầu của người khác, do đó, những người này có xu hướng để bạn đời lạm dụng/xâm hại mà không phản kháng, vì họ sợ người đó sẽ bỏ rơi mình. Có những người mắc DPD đã rơi vào tình trạng trầm uất, sống trong căng thẳng và chịu đựng, hoặc cảm thấy tức giận âm ỉ, kìm nén với những người mà họ phụ thuộc vào.

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Ấn bản lần thứ Năm (DSM-5 TR), cá nhân có thể được chẩn đoán mắc rối loạn nhân cách phụ thuộc nếu người đó có nhu cầu quá mức và dai dẳng cần được chăm sóc, dẫn đến hành vi phụ thuộc, bám dính và nỗi sợ bị chia tách; khởi phát từ giai đoạn đầu trưởng thành và thể hiện trong các bối cảnh khác nhau qua năm (hoặc nhiều hơn) trong số các biểu hiện sau:

1. Gặp khó khăn trong việc đưa ra các quyết định trong cuộc sống thường ngày nếu như không có lời khuyên hoặc sự trấn an quá mức từ người khác.

2. Cần người khác nhận trách nhiệm cho hầu hết các lĩnh vực chính trong cuộc sống của mình.

3. Gặp khó khăn trong việc thể hiện ý kiến bất đồng với những người khác vì sự mất đi sự ủng hộ hay chấp thuận của họ (Lưu ý: Không bao gồm những nỗi sợ bị trừng phạt có thực).

>>> Tham khảo: Làm Thế Nào Để Vượt Qua Nỗi Sợ Bị Từ Chối?

4. Gặp khó khăn trong việc khởi xướng các ý tưởng hoặc tự mình thực hiện các công việc (bởi thiếu tự tin vào khả năng đánh giá và năng lực của bản thân, chứ không phải vì thiếu động cơ hay năng lượng).

5. Nỗ lực hết mình để có được sự chăm sóc và hỗ trợ của những người khác, tới mức tự nguyện làm những việc mà bản thân cảm thấy không thoải mái.

6. Cảm thấy không thoái mái hoặc cảm thấy bản thân vô dụng khi ở một mình vì quá sợ hãi rằng mình không thể tự chăm sóc bản thân.

7. Khi một mối quan hệ thân mật kết thúc, ngay lập tức tìm kiếm mối quan hệ khác để làm nguồn chăm sóc và hỗ trợ.

8. Bận tâm một cách không thực tế về nỗi sợ bị bỏ lại, phải tự chăm sóc bản thân mình.

LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mắc rối loạn nhân cách phụ thuộc, hãy tìm gặp nhà tâm lý tại các cơ sở đánh giá & điều trị tâm lý/tâm thần uy tín để có kết luận chính xác.

Phân Biệt Rối Loạn Nhân Cách Phụ Thuộc Và Rối Loạn Nhân Cách Ranh Giới

Rối loạn nhân cách phụ thuộc (DPD) và rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) đều có liên quan đến các vấn đề trong mối quan hệ và nỗi sợ bị bỏ rơi, nhưng cách chúng biểu hiện lại hoàn toàn khác nhau.

Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) thường nổi bật với những biến đổi cảm xúc cực đoan. Bạn có thể hình dung rối loạn nhân cách ranh giới giống như một tàu lượn siêu tốc cảm xúc – tâm trạng dao động không kiểm soát, sự bất ổn trong các mối quan hệ và hành vi bốc đồng. Người mắc rối loạn nhân cách ranh giới luôn sống trong nỗi sợ bị bỏ rơi và khó kiểm soát cảm xúc, đặc biệt là cơn giận.

Ngược lại, rối loạn nhân cách phụ thuộc (DPD) là một “câu chuyện” hoàn toàn khác. Người mắc rối loạn nhân cách phụ thuộc thường không có những cơn dao động cảm xúc như rối loạn nhân cách ranh giới. Thay vào đó, họ sống với sự thụ động và phục tùng, luôn sợ làm phật lòng người khác. Tất cả chỉ vì họ không muốn tạo ra bất kỳ xung đột nào, họ cần cảm giác an toàn từ người khác để cảm thấy ổn định.

Như vậy, rối loạn nhân cách ranh giới có vẻ kịch tính hơn với sự xung đột và cảm xúc mãnh liệt, rối loạn nhân cách phụ thuộc lại thể hiện ở sự lặng lẽ và phụ thuộc trong mối quan hệ. Mỗi loại rối loạn đều cần sự hỗ trợ và thấu hiểu, vì vậy việc nhận biết và phân biệt là bước đầu quan trọng để giúp đỡ những người mắc phải.

Nguyên Nhân Dẫn Đến Rối Loạn Nhân Cách Phụ Thuộc

Rối loạn nhân cách phụ thuộc (DPD) có thể nghe khá xa lạ, nhưng những nguyên nhân gây ra nó lại xuất phát từ những trải nghiệm mà có lẽ nhiều người từng gặp phải. Mặc dù không có nguyên nhân cụ thể nào được xác định, nhưng có một số yếu tố quan trọng có thể dẫn đến sự phát triển của tình trạng này.

Mối quan hệ không lành mạnh: Nếu bạn từng nghe câu chuyện về những mối quan hệ không lành mạnh, thì bạn sẽ hiểu tại sao những người trải qua lạm dụng lại dễ rơi vào DPD. “Nạn nhân” thường sống trong sự kiểm soát và cảm giác bất lực, dẫn đến việc phát triển sự phụ thuộc vào người khác. Một nghiên cứu năm 2017 thậm chí cho thấy rằng, người mắc DPD có xu hướng dễ mắc vào các mối quan hệ không lành mạnh, như lạm dụng thể chất hay sự không chung thủy.

>>> Tham khảo: Bạn Có Đang Ở Trong Một Mối Quan Hệ Lành Mạnh?

Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu: Những biến cố trong quá khứ có thể để lại dấu ấn sâu đậm. Những người từng mắc bệnh hiểm nghèo khi còn nhỏ, bị bỏ rơi hoặc lạm dụng thể chất, tình dục hay cảm xúc, có nguy cơ cao phát triển DPD. Những trải nghiệm đau thương này khiến họ cảm thấy cần dựa dẫm vào người khác để cảm thấy an toàn.

Yếu tố di truyền: Di truyền cũng có thể là một phần của vấn đề. Nếu trong gia đình có người mắc rối loạn nhân cách phụ thuộc hoặc các rối loạn lo âu, nguy cơ mắc tình trạng này của cá nhân sẽ cao hơn. Những tính cách như dễ chịu, không thích rủi ro – những yếu tố điển hình của DPD – thường mang tính di truyền.
Yếu tố văn hóa: Một số tôn giáo hay văn hóa nhấn mạnh sự phục tùng và dựa dẫm vào quyền lực. Tuy nhiên, cần nhớ rằng, chỉ sự thụ động hay lịch sự không phải là dấu hiệu của rối loạn nhân cách phụ thuộc.

Việc nhận biết và thấu hiểu các nguyên nhân giúp chúng ta không chỉ tránh xa những tình huống tiềm ẩn nguy cơ mà còn biết cách chăm sóc sức khỏe tâm thần cho chính mình.

Điều Trị Rối Loạn Nhân Cách Phụ Thuộc

Việc điều trị rối loạn nhân cách phụ thuộc đòi hỏi thời gian và sự kiên nhẫn, nhưng đừng lo lắng. Với sự hỗ trợ đúng đắn từ các chuyên gia tâm lý, cá nhân hoàn toàn có thể học cách sống độc lập hơn và kiểm soát cuộc sống của mình tốt hơn.

Trị Liệu Tâm Lý

Trị liệu tâm lý là phương pháp điều trị chính cho DPD. Qua các buổi trò chuyện với nhà trị liệu, người mắc DPD sẽ dần học cách trở nên tự tin hơn trong việc đưa ra quyết định và xây dựng mối quan hệ lành mạnh mà không cần phụ thuộc quá mức vào người khác.

Có thể bạn sẽ nghe nói đến liệu pháp Nhận thức Hành vi (CBT) – một trong những phương pháp phổ biến và hiệu quả nhất. CBT giúp thay đổi suy nghĩ tiêu cực, tự ti của bạn về bản thân và dạy bạn cách nhận thức rõ hơn về các mối quan hệ xung quanh. Bên cạnh đó, đào tạo kỹ năng khẳng định bản thân cũng là một phần quan trọng của liệu pháp, giúp bạn tự tin hơn trong việc nói lên suy nghĩ và cảm xúc của mình, thay vì chỉ tuân theo ý người khác.

Nếu bạn muốn đi sâu hơn vào nguyên nhân sâu xa của DPD, liệu pháp phân tâm hoặc trị liệu tâm động học sẽ là lựa chọn hợp lý. Những liệu pháp này giúp bạn khám phá các trải nghiệm từ thời thơ ấu có thể đã hình thành nên lối sống và mô hình gắn bó của bạn trong mối quan hệ hiện tại.

Sử Dụng Thuốc

Mặc dù trị liệu tâm lý là phương pháp chính, nhưng thuốc cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ điều trị những triệu chứng như trầm cảm hay lo âu, thường đi kèm với DPD. Điều quan trọng là, thuốc chỉ giúp giảm bớt các triệu chứng liên quan, chứ không thể giải quyết tận gốc rối loạn nhân cách phụ thuộc. Việc sử dụng thuốc cần được kiểm soát chặt chẽ, vì những người mắc DPD dễ có xu hướng phụ thuộc vào thuốc hoặc lạm dụng các loại thuốc kê đơn.

LƯU Ý: Cần hết sức thận trọng khi sử dụng thuốc và chỉ được dùng thuốc khi có sự tư vấn và kê đơn của bác sĩ lâm sàng.

Nếu bạn cảm thấy mình đang có những triệu chứng của rối loạn nhân cách phụ thuộc, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời, hoặc liên hệ Viện Tâm lý Việt – Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Tham khảo:

[1] Tâm bệnh học. Đặng Hoàng Minh (chủ biên)

[2] Diagnostic and statistical manual of mental disorders _ DSM-5-TR.

[3] Dependent Personality Disorder. https://www.webmd.com/anxiety-panic/dependent-personality-disorder

[4] Dependent Personality Disorder Signs and Symptoms. https://www.verywellmind.com/dependent-personality-disorder-symptoms-causes-and-treatment-6544787#toc-causes-of-dependent-personality-disorder

[5] Dependent Personality Disorder. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9783-dependent-personality-disorder

—————————–

Viện Tâm lý Việt – Pháp

Trụ sở chính & Trung tâm trị liệu tại Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội

Trung tâm trị liệu tại TP.HCM: Toà Landmark Plus, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P. 22, Q. Bình Thạnh, TP. HCM

Hotline: 0977.729.396 (Zalo, 24/7)

Email: info@tamlyvietphap.vn