Ứng Phó Rối Loạn Giấc Ngủ Ở Người Cao Tuổi Sa Sút Trí Tuệ

Ước tính có từ 25% đến 50% người cao tuổi mắc bệnh Alzheimer và các loại sa sút trí tuệ khác gặp vấn đề về rối loạn giấc ngủ. 

Rối loạn giấc ngủ ở người sa sút trí tuệ không chỉ là biểu hiện thường gặp mà còn là yếu tố góp phần làm trầm trọng thêm các triệu chứng bệnh lý. Tình trạng mất ngủ, ngủ ngày thức đêm hay hành vi kích động vào ban đêm gây áp lực lớn cho cả người bệnh lẫn người chăm sóc. 

Hiểu rõ mối liên hệ hai chiều giữa giấc ngủ và sa sút trí tuệ, cũng như các chiến lược cải thiện giấc ngủ, chính là chìa khóa quan trọng giúp nâng cao chất lượng sống và làm chậm tiến trình suy giảm nhận thức.

Vấn Đề Giấc Ngủ Ở Người Sa Sút Trí Tuệ

Các vấn đề về giấc ngủ rất phổ biến ở người người cao tuổi. Đặc biệt với người cao tuổi mắc sa sút trí tuệ, tình trạng thiếu ngủ có thể khiến các triệu chứng của bệnh trở nên trầm trọng hơn. Trên thực tế, nhiều người chăm sóc cho biết việc người bệnh ngủ không yên là một trong những điều gây căng thẳng nhất khi chăm sóc người sa sút trí tuệ. 

Vì thế, nhận biết và điều trị các rối loạn giấc ngủ là một phần vô cùng quan trọng trong quá trình chăm sóc – vừa giúp người bệnh dễ chịu hơn, vừa làm giảm áp lực cho người chăm sóc. Thậm chí, cải thiện giấc ngủ còn có thể giúp làm chậm quá trình suy giảm trí nhớ.

>> Tham khảo:

Vì Sao Người Sa Sút Trí Tuệ Ngủ Không Ngon?

Cơ thể chúng ta có một “chiếc đồng hồ sinh học” giúp điều chỉnh chu kỳ ngủ – thức. Ở người khỏe mạnh, đồng hồ này nhận tín hiệu từ ánh sáng mặt trời để biết khi nào nên tỉnh táo và khi nào nên cảm thấy buồn ngủ. 

Tuy nhiên, ở người sa sút trí tuệ – đặc biệt là Alzheimer, vùng não điều khiển đồng hồ sinh học (gọi là nhân trên giao thoa – SCN) thường bị tổn thương. Điều này khiến người bệnh không còn tuân theo chu kỳ ngủ 24 giờ bình thường, họ ngủ nhiều vào ban ngày và rất ít vào ban đêm.

Ngoài ra, cấu trúc giấc ngủ của người sa sút trí tuệ cũng bị thay đổi. Khi ngủ, cơ thể thường trải qua các giai đoạn: ngủ nông, ngủ sâu, và ngủ mơ (REM). Trong đó, giấc ngủ sâu và ngủ REM rất quan trọng để phục hồi não bộ và cơ thể. 

Nhưng người sa sút trí tuệ lại thường ngủ ít ở hai giai đoạn này, khiến họ không cảm thấy sảng khoái sau khi ngủ, đồng thời trí nhớ và tinh thần càng suy giảm thêm.

Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Giấc Ngủ Ở Người Sa Sút Trí Tuệ

Người cao tuổi mắc sa sút trí tuệ dễ gặp nhiều vấn đề về giấc ngủ hơn bình thường, bao gồm:

• Hội chứng chân không yên (RLS): Người bệnh cảm thấy bứt rứt, muốn cử động chân liên tục, nhất là vào ban đêm. Thường gặp ở người bị sa sút trí tuệ thể Lewy.
• Rối loạn cử động tay chân theo chu kỳ (PLMD): Tay hoặc chân người bệnh cử động không kiểm soát được khi đang ngủ. Nhiều người vừa bị PLMD vừa bị RLS.
• Ngưng thở khi ngủ (OSA): Đường thở bị chặn tạm thời khi ngủ, khiến người bệnh ngưng thở, ngáy to, hay giật mình tỉnh dậy. Tình trạng này gặp ở khoảng 40% người Alzheimer.
• Rối loạn hành vi trong giấc ngủ REM: Người bệnh hành động theo nội dung giấc mơ – như nói lớn, vung tay, thậm chí có hành động nguy hiểm khi đang ngủ. Rất phổ biến ở người bị sa sút trí tuệ thể Lewy.
• Trầm cảm: Trầm cảm cũng gây mất ngủ và thường gặp ở người sa sút trí tuệ, đặc biệt khi bệnh nặng dần lên.
• Tình trạng bệnh lý liên quan: Trầm cảm, suy tim, bệnh phổi, mê sảng, đau, trào ngược dạ dày, béo phì.
• Các thuốc đang dùng ảnh hưởng đến giấc ngủ: Gồm thuốc kích thần kinh trung ương, chống trầm cảm kích thích, thuốc hạ huyết áp, thuốc hen suyễn, thuốc giảm đau, thuốc kháng histamine, v.v.

Hội chứng Sundowner

Nhiều người sa sút trí tuệ trở nên kích động hơn vào chiều tối. Họ có thể lo âu, cáu gắt, la hét, đi lang thang, thậm chí không nhận biết rõ xung quanh. Những biểu hiện này có thể kéo dài đến ban đêm và khiến người bệnh khó ngủ. Nguyên nhân có thể do thay đổi đồng hồ sinh học, mệt mỏi, trầm cảm, đau đớn, hoặc thiếu tiếp xúc với ánh sáng ban ngày.

Một số người bệnh có thể la hét, nói mớ, hoặc khóc vào ban đêm do không thể ngủ. Tình trạng đi lang thang vào ban đêm cũng rất nguy hiểm, nhất là khi không có ai trông coi.

Giấc Ngủ Có Ảnh Hưởng Gì Đến Sa Sút Trí Tuệ Không?

Các nhà khoa học tin rằng giấc ngủ và sa sút trí tuệ có mối quan hệ hai chiều. Nghĩa là mất ngủ không chỉ là hậu quả của bệnh mà còn có thể góp phần làm tăng nguy cơ hoặc làm bệnh nặng hơn. Một trong những dấu hiệu sớm của Alzheimer là sự tích tụ của chất amyloid-beta trong não – và các nghiên cứu cho thấy thiếu ngủ có thể làm chất này tích tụ nhanh hơn. Ngược lại, những người đã có mảng amyloid trong não thường ngủ rất kém.

Giấc ngủ còn rất quan trọng cho việc hình thành trí nhớ và khả năng tư duy. Dù chưa thể khẳng định chắc chắn mất ngủ gây ra sa sút trí tuệ, nhưng các nghiên cứu đều cho thấy rằng ngủ không đủ có liên quan đến suy giảm trí nhớ theo thời gian.

Dấu Hiệu Cảnh Báo Rối Loạn Giấc Ngủ Ở Người Sa Sút Trí Tuệ

Rối loạn giấc ngủ ở người cao tuổi bị sa sút trí tuệ có thể biểu hiện rõ cả ban đêm lẫn ban ngày. Ban đêm, bạn có thể nhận thấy người thân có các biểu hiện như: ngưng thở khi ngủ (thường ngủ ngáy to, thở gián đoạn), thức giấc nhiều lần giữa đêm mà không ngủ lại được, nói mơ, la hét, có hành vi đi lại lang thang trong nhà – thậm chí đi ra ngoài khiến người thân rất lo lắng. Một số người có thể bị té ngã trong lúc đi lại ban đêm hoặc cử động chân tay liên tục khi đang ngủ – dấu hiệu của rối loạn vận động giấc ngủ.

Ban ngày, người bệnh thường có biểu hiện buồn ngủ quá mức, dễ ngủ gật bất cứ lúc nào kể cả khi đang ngồi hoặc ăn. Họ cũng có thể trở nên kích động, dễ cáu gắt, phản ứng mạnh với những chuyện nhỏ. Ngoài ra, bạn sẽ thấy họ giảm hẳn khả năng nhận thức – ví dụ như khó tập trung, trả lời chậm, hay quên, khó theo kịp cuộc trò chuyện. Người bệnh thường ít tham gia các hoạt động, trở nên thờ ơ, lười vận động, điều này làm tình trạng sức khỏe ngày càng yếu đi.

Làm Thế Nào Để Người Sa Sút Trí Tuệ Ngủ Ngon Hơn?

Các biện pháp hỗ trợ giấc ngủ được gọi là “vệ sinh giấc ngủ”, bao gồm những thói quen và điều kiện giúp ngủ ngon hơn:

• Giữ giờ giấc ổn định: Cố gắng để người bệnh thức dậy và đi ngủ vào cùng một khung giờ mỗi ngày. Trước khi ngủ nên thực hiện các hoạt động nhẹ nhàng như nghe nhạc dịu, đọc sách, tránh xem tivi hoặc điện thoại.
• Hạn chế ngủ ngày: Nên tránh để người bệnh ngủ trưa quá nhiều. Nếu cần, chỉ nên chợp mắt khoảng 30 phút vào đầu giờ chiều.
• Vận động nhẹ ban ngày: Tập thể dục buổi sáng hoặc đi dạo nhẹ nhàng giúp người bệnh ngủ tốt hơn ban đêm. Tuy nhiên, tránh tập luyện sát giờ ngủ.
• Tăng hoạt động xã hội: Dành 1-2 giờ mỗi ngày để người bệnh giao tiếp với người thân, bạn bè hoặc tham gia sinh hoạt nhẹ nhàng giúp họ ngủ ngon hơn.
• Tăng tiếp xúc ánh sáng tự nhiên: Mở cửa sổ, cho người bệnh ra ngoài trời buổi sáng để đồng hồ sinh học hoạt động tốt hơn. Nếu không có ánh sáng tự nhiên, có thể dùng đèn sáng nhân tạo theo chỉ định.
• Tránh chất kích thích: Cà phê, rượu, thuốc lá có thể làm mất ngủ – nên tránh nếu có thể. Hỏi ý kiến bác sĩ nếu thuốc đang dùng ảnh hưởng đến giấc ngủ.
• Xử lý đau hoặc bệnh lý liên quan: Nếu người bệnh bị đau, trầm cảm hoặc rối loạn giấc ngủ khác, cần điều trị song song để cải thiện giấc ngủ.
• Chuẩn bị phòng ngủ dễ chịu: Phòng ngủ nên yên tĩnh, tối và thoải mái. Nếu người bệnh sợ bóng tối, có thể bật đèn ngủ nhẹ hoặc để vài vật dụng quen thuộc bên cạnh để họ cảm thấy an tâm.
  

Tất nhiên, không phải tất cả các biện pháp đều dễ dàng áp dụng cùng lúc và mang lại hiệu quả tức thì. Trong trường hợp đó, hãy linh hoạt – ví dụ dùng máy tạo tiếng êm dịu (white noise) để giảm ồn, hoặc giữ giờ thức dậy ổn định dù giờ đi ngủ có thể thay đổi cho người cao tuổi. Tốt nhất, hãy hỏi ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia tâm thần kinh để có hướng chăm sóc phù hợp với từng người bệnh.

Kết Luận

Rối loạn giấc ngủ rất phổ biến ở người sa sút trí tuệ và thường nặng hơn theo tiến triển bệnh. Nguyên nhân bao gồm thay đổi sinh lý não bộ và tuổi già. Người thân, người chăm sóc bệnh nhân sa sút trí tuệ có thể thực hiện nhiều biện pháp không dùng thuốc để hỗ trợ như: cải thiện “vệ sinh” giấc ngủ, tăng cường hoạt động ban ngày, tăng tiếp xúc ánh sáng, và điều chỉnh thuốc dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa.