Quản Lý Lo Âu Và Căng Thẳng Ở Thanh Thiếu Niên Tự Kỷ: Nguyên Nhân Và Giải Pháp

Lo âu và căng thẳng là những vấn đề phổ biến ở thanh thiếu niên mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD – Autism Spectrum Disorder). Theo nghiên cứu, khoảng 40-50% thanh thiếu niên tự kỷ có triệu chứng lo âu nghiêm trọng, cao hơn nhiều so với trẻ phát triển bình thường (White et al., 2009). 

Mức độ lo âu này có thể ảnh hưởng đến khả năng học tập, hòa nhập xã hội và sức khỏe tinh thần tổng thể của trẻ tự kỷ. Do đó, việc tìm hiểu nguyên nhân và áp dụng các phương pháp hỗ trợ phù hợp là điều cần thiết để giúp trẻ kiểm soát căng thẳng và tự tin hòa nhập với cộng đồng.

Nguyên Nhân Gây Lo Âu Và Căng Thẳng Ở Thanh Thiếu Niên Tự Kỷ

Quá mẫn cảm với kích thích từ môi trường

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ tự kỷ thường có hệ thần kinh nhạy cảm quá mức với các kích thích từ môi trường xung quanh, chẳng hạn như âm thanh, ánh sáng hoặc kết cấu vật liệu (Bogdashina, 2003).

Hệ thống xử lý cảm giác của trẻ có thể hoạt động không đồng đều, dẫn đến việc não bộ gặp khó khăn trong việc lọc bỏ thông tin không cần thiết. Khi trẻ phải tiếp xúc với môi trường có nhiều yếu tố kích thích mạnh hoặc không thể đoán trước, hệ thần kinh dễ bị quá tải, gây ra phản ứng căng thẳng.

Sự quá mẫn cảm này có thể làm giảm khả năng tập trung, gây ra trạng thái căng thẳng kéo dài, ảnh hưởng đến cả sức khỏe thể chất và tinh thần. Nhiều trẻ phản ứng bằng cách tự cô lập, bịt tai, nhắm mắt hoặc có những hành vi tự kích thích (stimming) như lắc lư, vỗ tay để giảm bớt căng thẳng.

Khó khăn trong giao tiếp xã hội

Một trong những đặc điểm chính của chứng tự kỷ là hạn chế về kỹ năng giao tiếp xã hội. Thanh thiếu niên tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc hiểu và sử dụng các tín hiệu phi ngôn ngữ, như biểu cảm khuôn mặt, ngữ điệu hay ngôn ngữ cơ thể (Bellini, 2006). Việc không thể hiểu rõ ý định và cảm xúc của người khác khiến trẻ dễ bị hiểu lầm và gặp nhiều thách thức trong các mối quan hệ xã hội.

Ngoài ra, trẻ tự kỷ cũng có thể gặp khó khăn trong việc duy trì hội thoại hoặc thể hiện suy nghĩ một cách rõ ràng. Điều này có thể dẫn đến cảm giác cô lập, tự ti và lo lắng khi phải tham gia các tình huống xã hội. Một số trẻ có thể phát triển hội chứng lo âu xã hội do những trải nghiệm tiêu cực khi giao tiếp, làm gia tăng mức độ căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày.

Áp lực học tập và kỳ vọng xã hội

Môi trường học tập có thể là một nguồn căng thẳng lớn đối với thanh thiếu niên tự kỷ. Theo nghiên cứu của Ashburner et al. (2010), trẻ mắc tự kỷ thường gặp nhiều khó khăn trong môi trường học tập do yêu cầu cao về khả năng tập trung, ghi nhớ và xử lý thông tin. 

Các phương pháp giảng dạy truyền thống có thể không phù hợp với cách tiếp nhận kiến thức của trẻ, dẫn đến tình trạng căng thẳng và lo lắng kéo dài, đặc biệt khi chúng gặp khó khăn trong việc theo kịp tốc độ học tập của bạn bè. 

Bên cạnh đó, nhiều bậc cha mẹ mong muốn con cái đạt được những tiêu chuẩn học tập và hành vi nhất định, trong khi trẻ tự kỷ có cách tiếp cận và phát triển khác biệt. Việc so sánh với bạn bè đồng trang lứa hoặc bị đặt dưới áp lực phải tuân thủ các chuẩn mực xã hội có thể khiến trẻ cảm thấy tự ti và bị cô lập.

Sự thay đổi trong thói quen và lịch trình

Trẻ tự kỷ thường dựa vào thói quen và sự nhất quán để cảm thấy an toàn. Theo nghiên cứu của South et al. (2005), việc thay đổi môi trường hoặc lịch trình hàng ngày có thể là một nguồn gây căng thẳng lớn đối với trẻ. 

Những sự thay đổi đột ngột, như thay giáo viên, chuyển lớp học hoặc thậm chí thay đổi thực đơn bữa ăn, có thể khiến trẻ cảm thấy bất an, lo lắng và mất kiểm soát. Việc không thể đoán trước những gì sắp xảy ra có thể làm trẻ rơi vào trạng thái hoảng sợ hoặc phản ứng tiêu cực, như né tránh, cáu giận hoặc tự gây thương tích. 

Cách Thức Quản Lý Lo Âu Và Căng Thẳng

Xây dựng môi trường thân thiện và dự đoán được

Một môi trường ổn định, có ít yếu tố gây kích thích quá mức sẽ giúp trẻ tự kỷ cảm thấy an toàn hơn và giảm mức độ lo âu. Nghiên cứu của Koegel et al. (2010) chỉ ra rằng trẻ tự kỷ có xu hướng phản ứng tốt hơn với môi trường có cấu trúc rõ ràng và có thể dự đoán trước.

Để giúp trẻ kiểm soát căng thẳng, cha mẹ và giáo viên có thể:

• Thiết lập lịch trình cố định và sử dụng bảng trực quan để trẻ biết trước các hoạt động.
  
• Giảm bớt ánh sáng quá mạnh, âm thanh lớn hoặc các yếu tố gây kích thích quá mức.
  
• Tạo không gian riêng để trẻ có thể nghỉ ngơi khi cảm thấy quá tải.
  

Dạy trẻ kỹ năng đối phó với căng thẳng

Việc dạy trẻ các kỹ thuật tự điều chỉnh cảm xúc sẽ giúp trẻ kiểm soát lo âu tốt hơn. Theo nghiên cứu của Conner et al. (2020), các phương pháp như bài tập thở, vận động nhẹ và thiền có thể cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc của trẻ tự kỷ.

Những chiến lược hữu ích bao gồm:

• Hướng dẫn trẻ thực hiện bài tập thở sâu để giúp giảm nhịp tim và thư giãn cơ thể.
  
• Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất như đi bộ, bơi lội hoặc yoga để giảm căng thẳng.
  
• Dạy trẻ cách sử dụng các vật dụng giúp tự điều chỉnh, như bóng stress hoặc tai nghe chống ồn.

Hỗ trợ xã hội và tăng cường kỹ năng giao tiếp

Các chương trình can thiệp sớm và hỗ trợ kỹ năng xã hội đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm lo âu ở trẻ tự kỷ (White et al., 2010). Những phương pháp có thể giúp cải thiện kỹ năng giao tiếp và giảm căng thẳng bao gồm:

• Dạy trẻ cách nhận diện và diễn đạt cảm xúc một cách rõ ràng.
  
• Hướng dẫn trẻ cách xử lý các tình huống xã hội thông qua các kịch bản giao tiếp.
  
• Khuyến khích trẻ tham gia các nhóm hỗ trợ hoặc câu lạc bộ có sự hướng dẫn của người lớn.
  

>> Tham khảo: Top 3 Phương Pháp Giao Tiếp Với Trẻ Tự Kỷ Hiệu Quả

Sử dụng liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT)

CBT là một phương pháp trị liệu hiệu quả giúp trẻ tự kỷ kiểm soát lo âu (Wood et al., 2009). Phương pháp này tập trung vào việc giúp trẻ nhận diện suy nghĩ tiêu cực và thay thế chúng bằng những cách suy nghĩ tích cực hơn.

Để áp dụng được liệu pháp này bạn cần tìm đến các chuyên gia thực hành tâm lý có bằng cấp, và đặc biệt được cấp chứng chỉ về ứng dụng liệu pháp Nhận thức Hành vi trong trị liệu lâm sàng.

Tham khảo dịch vụ: Tham Vấn – Trị Liệu Tâm Lý Trẻ Em, Trẻ Vị Thành Niên Tại Viện Tâm Lý Việt – Pháp

Sử dụng công nghệ hỗ trợ

Các ứng dụng như Calm, Headspace và các công cụ giao tiếp bằng hình ảnh có thể giúp thanh thiếu niên tự kỷ điều chỉnh cảm xúc tốt hơn. Theo nghiên cứu của Parsons et al. (2017), công nghệ thực tế ảo cũng có thể giúp trẻ tự kỷ làm quen với các tình huống xã hội một cách an toàn.

Kết Luận

Lo âu và căng thẳng là vấn đề phổ biến ở thanh thiếu niên tự kỷ, nhưng với các biện pháp quản lý phù hợp như liệu pháp CBT, môi trường ổn định, hoạt động thể chất và sự hỗ trợ xã hội, mức độ lo âu có thể giảm đáng kể. Phụ huynh, giáo viên và chuyên gia cần kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để giúp trẻ tự kỷ phát triển khả năng đối phó với căng thẳng, từ đó cải thiện tính hòa nhâp cộng đồng.

Tài Liệu Tham Khảo

• Ashburner, J., Ziviani, J., & Rodger, S. (2010). Surviving in the mainstream: Capacity of children with autism spectrum disorders to perform academically and regulate their emotions and behavior at school. Autism, 14(6), 573-589. https://doi.org/10.1177/1362361309351388
• Chalfant, A. M., Rapee, R., & Carroll, L. (2007). Treating anxiety disorders in children with high functioning autism spectrum disorders: A controlled trial. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 36(3), 595-606. https://doi.org/10.1080/15374410709336590
• White, S. W., Oswald, D., Ollendick, T., & Scahill, L. (2009). Anxiety in children and adolescents with autism spectrum disorders. Clinical Psychology Review, 29(3), 216-229. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2009.01.003