Phỏng Vấn Tạo Động Lực: Công Cụ Không Thể Thiếu Của Mọi Nhà Trị Liệu

Bạn có biết rằng phương pháp “Phỏng vấn tạo động lực” (Motivational Interviewing – MI) là một trong những công cụ hiệu quả nhất trong trị liệu tâm lý hiện đại? Hãy cùng Viện Tâm lý Việt – Pháp tìm hiểu về phương pháp không thể thiếu trong trị liệu này nhé.

Phỏng Vấn Tạo Động Lực (MI) Là Gì?

Phỏng vấn tạo động lực (Motivational Interviewing – MI) không chỉ là một kỹ thuật, mà còn là một triết lý giúp nhà trị liệu xây dựng một mối quan hệ hợp tác vững chắc với thân chủ, từ đó thúc đẩy họ khám phá và thực hiện những thay đổi tích cực trong cuộc sống. Được phát triển từ phương pháp tiếp cận lấy thân chủ làm trung tâm (thân chủ trọng tâm) của Carl Rogers, MI nhấn mạnh vào tôn trọng sự tự quyết và cam kết thay đổi của thân chủ, dựa trên ba giá trị cốt lõi: 

• Sự thấu cảm (Empathy): Thấu hiểu và chia sẻ cảm xúc của thân chủ, giúp họ cảm thấy được lắng nghe và tôn trọng. 
• Sự chấp nhận (Acceptance): Tôn trọng quyền tự quyết và giá trị của thân chủ, không phán xét, mà luôn giữ một cái nhìn tích cực và vô điều kiện. 
• Sự hợp tác (Collaboration): Tạo dựng một mối quan hệ bình đẳng, nơi nhà trị liệu và thân chủ cùng làm việc để đạt được mục tiêu chung.

Phương pháp này là một quá trình thực tế, đồng cảm và ngắn hạn, tập trung vào việc giúp thân chủ vượt qua những cảm xúc mâu thuẫn và bất an, tìm thấy động lực bên trong cần thiết để thay đổi hành vi. Được giới thiệu lần đầu tiên bởi nhà tâm lý học William R. Miller vào năm 1983 và sau đó được phát triển thêm bởi Miller và Stephen Rollnick, MI đã trở thành một công cụ mạnh mẽ trong việc hỗ trợ thân chủ đối mặt với những thách thức của sự thay đổi.

“Càng cố gắng truyền đạt thông tin và lời khuyên cho người khác, họ càng có xu hướng lùi lại và kháng cự.” Chính vì thế, MI chọn cách tiếp cận nhẹ nhàng hơn – đứng về phía thân chủ và giúp họ tự khám phá lý do và cách thức thay đổi cho chính mình.

MI không chỉ là một công cụ trị liệu mà còn là một triết lý sống, tôn trọng quyền tự quyết của mỗi cá nhân, đồng thời xây dựng một mối quan hệ bình đẳng giữa nhà trị liệu và thân chủ. Chính sự đồng cảm, chấp nhận, và hợp tác đã làm cho MI trở thành một phương pháp hiệu quả và nhân văn trong việc giúp thân chủ hướng đến những thay đổi tích cực và bền vững trong cuộc sống.

>>> Tham khảo: Trị Liệu Tâm Lý: Không Phải Ai Cũng Có Thể Hành Nghề

Các Nguyên Tắc Trong Phỏng Vấn Tạo Động Lực

Phỏng vấn tạo động lực (MI) không chỉ là một kỹ thuật trị liệu mà còn là nghệ thuật lắng nghe và thấu hiểu, giúp thân chủ khám phá động lực thay đổi từ bên trong chính họ. Nhà tham vấn/trị liệu đóng vai trò như một người bạn đồng hành, khuyến khích thân chủ nói về nhu cầu thay đổi và lý do cá nhân khiến họ muốn thay đổi. Thay vì đưa ra lời khuyên trực tiếp, nhà tham vấn/trị liệu tập trung khơi gợi một cuộc trò chuyện về sự thay đổi và cam kết, phản ánh lại suy nghĩ của thân chủ để họ có thể tự nghe thấy lý do và động lực của mình. Dù thường chỉ cần một hoặc hai buổi gặp ngắn hạn, MI có thể được kết hợp như một can thiệp hỗ trợ trong các liệu pháp dài hạn hơn.

MI được xây dựng trên bốn nguyên tắc cốt lõi, giúp tạo nên một mối quan hệ trị liệu đáng tin cậy và thúc đẩy quá trình phục hồi.

Biểu Đạt Sự Thấu Cảm

Ban đầu, nhiều người có thể ngại ngùng khi tìm đến trị liệu vì sợ bị phán xét. Phỏng vấn tạo động lực giúp thân chủ cảm thấy an toàn bằng cách thể hiện sự đồng cảm chân thành. Nhà tham vấn/trị liệu không chỉ lắng nghe mà còn thấu hiểu và chia sẻ với cảm xúc của thân chủ, giúp họ cảm thấy được lắng nghe và tôn trọng. 

Ví dụ, nếu một thân chủ đang đấu tranh với thói quen uống rượu, thay vì trách móc, nhà tham vấn/trị liệu sẽ tìm hiểu sâu hơn về áp lực từ công việc hoặc cuộc sống gia đình đã khiến họ tìm đến rượu. Sự đồng cảm này mở ra không gian để thân chủ tự tin chia sẻ và bắt đầu hành trình thay đổi.

Phát Triển Sự Khác Biệt

Một trong những cách hiệu quả để tạo động lực thay đổi là giúp thân chủ nhận ra sự chênh lệch giữa tình trạng hiện tại và mục tiêu họ mong muốn đạt được. Nhà tham vấn/trị liệu sẽ giúp thân chủ xác định những giá trị cốt lõi và mục tiêu cá nhân, từ đó tạo ra một kế hoạch hành động rõ ràng, phù hợp với nhu cầu và mong muốn của họ. 

Ví dụ, một thân chủ muốn cải thiện sức khỏe nhưng gặp khó khăn trong việc duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, nhà tham vấn/trị liệu sẽ giúp họ thấy rõ sự khác biệt giữa mong muốn có một cơ thể khỏe mạnh và những thói quen hiện tại, từ đó khuyến khích họ thay đổi.

Xử Lý Mâu Thuẫn

Thay đổi không phải lúc nào cũng dễ dàng, và việc gặp phải sự kháng cự là điều tự nhiên. Nhà tham vấn/trị liệu không thách thức hay phê phán mà thay vào đó, họ đồng hành cùng thân chủ, giúp họ nhận thức sâu hơn về bản thân và hành vi của mình. Bằng cách thay đổi góc nhìn hoặc đưa ra những cách diễn giải khác nhau, nhà tham vấn/trị liệu giúp thân chủ tăng cường động lực thay đổi. 

Chẳng hạn, nếu một thân chủ đổ lỗi cho bản thân về việc người bạn đời không chung thủy, nhà tham vấn/trị liệu có thể giúp họ nhìn nhận lại tình huống và thấy rằng lỗi không nằm ở họ mà ở người kia.

Hỗ Trợ Sự Tự Quyết

Niềm tin vào khả năng thay đổi của chính mình là yếu tố then chốt trong phỏng vấn tạo động lực. Nhà tham vấn/trị liệu sẽ khuyến khích và công nhận những tiến bộ dù là nhỏ nhất của thân chủ, giúp họ cảm thấy tự tin hơn trong việc đạt được mục tiêu. Ban đầu, thân chủ có thể chưa tin vào khả năng của mình, nhưng với sự hỗ trợ liên tục, họ sẽ dần nhận ra sức mạnh nội tại và khả năng thay đổi hành vi của mình. 

Ví dụ, một thân chủ muốn từ bỏ thói quen hút thuốc nhưng không biết bắt đầu từ đâu, nhà tham vấn/trị liệu sẽ giúp họ nhận ra những bước đi nhỏ, như giảm dần số lượng điếu thuốc mỗi ngày, và dần dần, họ sẽ nhận thấy rằng mình hoàn toàn có thể kiểm soát hành vi của mình.

Phỏng Vấn Tạo Động Lực: Cầu Nối Cho Sự Thay Đổi Bền Vững

Phỏng vấn tạo động lực (MI) không chỉ là một kỹ thuật trị liệu mà còn là một phương pháp sâu sắc giúp thân chủ khám phá và phát triển động lực từ bên trong, thúc đẩy họ thực hiện những thay đổi cần thiết trong cuộc sống. Ban đầu, MI chủ yếu được áp dụng để điều trị các rối loạn liên quan đến sử dụng chất kích thích, giúp thân chủ chuẩn bị sẵn sàng cho quá trình thay đổi hành vi. Tuy nhiên, theo thời gian, phương pháp này đã chứng tỏ được hiệu quả trong việc giải quyết nhiều tình trạng sức khỏe khác nhau.

Phỏng vấn tạo động lực được ưa chuộng và sử dụng rộng rãi vì nhiều lý do, bao gồm:

• Xây dựng sự tự tin: Giúp thân chủ tin tưởng vào khả năng của mình để thực hiện những thay đổi tích cực.
• Giúp thân chủ tự chịu trách nhiệm: Khuyến khích thân chủ tự chịu trách nhiệm về hành động và quyết định của mình.
• Giảm nguy cơ tái phát: Giúp giảm thiểu khả năng quay trở lại các hành vi tiêu cực sau điều trị.
• Chuẩn bị cho liệu pháp chuyên sâu hơn: MI giúp thân chủ sẵn sàng hơn trong việc tiếp nhận các liệu pháp điều trị chuyên sâu và dài hạn.
• Thúc đẩy sự tự thay đổi: MI cho thấy rằng thân chủ có sức mạnh để thay đổi cuộc sống của mình thông qua động lực và ý chí cá nhân.
• Ứng Dụng Rộng Rãi Của Phỏng Vấn Tạo Động Lực

Phỏng vấn tạo động lực thường được áp dụng để giải quyết các vấn đề như nghiện ngập và quản lý các tình trạng sức khỏe mạn tính, giúp bệnh nhân/thân chủ khám phá và phát triển động lực để thay đổi những hành vi cản trở họ đưa ra các lựa chọn lành mạnh hơn. Đồng thời, nó cũng chuẩn bị cho thân chủ sẵn sàng tiếp nhận các liệu pháp chuyên sâu hơn. 

Nghiên cứu chỉ ra rằng phỏng vấn tạo động lực có thể mang lại hiệu quả trong nhiều tình huống khác nhau, bao gồm:

• Rối loạn sử dụng chất kích thích
• Hút thuốc
• Giảm cân
• Chăm sóc tinh thần bệnh nhân ung thư
• Hỗ trợ điều trị và chăm sóc người bệnh: HIV, tiểu đường, hen suyễn, v.v.
• Hành vi sức khỏe ở trẻ em

Kể từ khi MI được giới thiệu vào những năm 1980, nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng phương pháp này có thể điều trị hiệu quả nhiều tình trạng sức khỏe thể chất và tâm lý. Một phân tích tổng hợp từ 72 thử nghiệm lâm sàng đã chỉ ra rằng phỏng vấn tạo động lực giúp cai thuốc lá, giảm cân, và kiểm soát mức cholesterol. Một số nghiên cứu khác cũng cho thấy MI có tác dụng đáng kể trong việc giảm thiểu việc sử dụng chất kích thích ở thanh thiếu niên, cũng như giảm thiểu hành vi uống rượu quá mức.

Phỏng Vấn Tạo Động Lực Và Sự Hiệu Quả Trong Điều Trị Tâm Lý

Phỏng vấn tạo động lực không chỉ hữu ích trong việc điều trị các vấn đề liên quan đến sức khỏe thể chất mà còn là một công cụ mạnh mẽ trong điều trị các rối loạn tâm lý, đặc biệt là những trường hợp thân chủ thiếu động lực hoặc chưa sẵn sàng thay đổi. MI cũng hữu ích cho những người đang tức giận hoặc có thái độ thù địch, giúp họ vượt qua các giai đoạn cảm xúc của sự thay đổi, từ đó tìm thấy động lực thật sự.

Phỏng vấn tạo động lực thường được sử dụng kết hợp với các liệu pháp can thiệp khác, chẳng hạn như liệu pháp Nhận thức – Hành vi, liệu pháp nhóm, hay liệu pháp giáo dục quản lý căng thẳng. Một số ứng dụng điển hình của MI bao gồm:

• Rối loạn trầm cảm: MI giúp thân chủ tìm lại động lực sống, vượt qua cảm giác bất lực và thúc đẩy họ tiến tới cuộc sống tích cực hơn.
• Rối loạn lo âu: Phương pháp này hỗ trợ thân chủ giảm bớt sự lo âu bằng cách tập trung vào những thay đổi tích cực và xây dựng lòng tự tin.
• Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD): MI giúp thân chủ đối diện với những trải nghiệm đau thương và từng bước xây dựng lại cuộc sống ổn định.
• Hành vi sử dụng chất gây nghiện: MI giúp thân chủ thoát khỏi vòng luẩn quẩn của sự nghiện bằng cách hình thành những động lực nội tại để thay đổi.
• Mất động lực: MI đặc biệt hữu ích cho những thân chủ cảm thấy thiếu động lực hoặc mất phương hướng trong cuộc sống, giúp họ tìm lại ý nghĩa và mục tiêu sống.
• Các ứng dụng khác như hỗ trợ các bệnh nhân có vấn đề về sức khoẻ hoặc mắc bệnh mãn tính (như ung thư, HIV, béo phì, v.v.)

Các Kỹ Năng Cần Có Trong Phỏng Vấn Tạo Động Lực

Phỏng vấn tạo động lực không chỉ là một phương pháp trị liệu; nó là một nghệ thuật giúp thân chủ khai thác cảm xúc và tìm kiếm động lực từ chính mình. Các nhà trị liệu sử dụng bốn kỹ thuật cơ bản để giúp thân chủ khám phá những lý do sâu xa và tìm ra sức mạnh nội tại để thay đổi.

Đặt Câu Hỏi Mở (Open-Ended Questions)

Câu hỏi mở là công cụ mạnh mẽ để khuyến khích thân chủ suy ngẫm sâu sắc về vấn đề của họ. Những câu hỏi không thể trả lời bằng “có” hoặc “không” giúp thân chủ mở rộng quan điểm và tìm ra những suy nghĩ và cảm xúc chưa được khám phá. Ví dụ:

“Bạn mong muốn những điều gì thay đổi trong cuộc sống của mình?”

“Bạn đã thử làm những gì để thay đổi trước đây?”

“Bạn hãy chia sẻ thêm về mối quan hệ của bạn với gia đình?”

>>> Tham khảo: Vì Sao Nhà Trị Liệu Tâm Lý Sử Dụng Câu Hỏi Đóng Và Câu Hỏi Mở?

Đưa Ra Lời Khẳng Định (Affirmations)

Lời khẳng định là những câu nói động viên, công nhận những phẩm chất và hành vi tích cực của thân chủ. Khi được sử dụng đúng cách, nó không chỉ củng cố sự tự tin của thân chủ mà còn khuyến khích họ tiếp tục nỗ lực. Ví dụ:

“Bạn thực sự là người rất sáng tạo và đầy năng lực.”

“Bạn đã ứng phó với tình huống đó một cách xuất sắc.”

“Tôi rất trân trọng việc bạn đã đến đây hôm nay; tìm kiếm sự giúp đỡ không phải lúc nào cũng dễ dàng.”

“Tôi đánh giá cao sự dũng cảm của bạn khi chia sẻ điều này với tôi.”

Lắng Nghe Có Phản Hồi (Reflective Listening)

Lắng nghe có phản hồi là một trong những kỹ năng cốt lõi trong phỏng vấn tạo động lực. Kỹ thuật này cho phép thân chủ cảm nhận được sự thấu hiểu từ nhà trị liệu và mở cơ hội để chỉnh sửa những hiểu lầm. Đây là cách để thể hiện sự đồng cảm sâu sắc và giúp thân chủ cảm thấy được lắng nghe.

Tóm Tắt (Summaries)

Tóm tắt là một cách phản chiếu đặc biệt, giúp khẳng định rằng nhà trị liệu đã lắng nghe và hiểu những gì thân chủ chia sẻ. Kỹ thuật này có thể được sử dụng trong suốt buổi trò chuyện để củng cố và làm rõ các điểm chính. Một số cách tóm tắt bao gồm:

• Tập hợp: Củng cố những gì đã được nói. Ví dụ: “Hãy để tôi xác nhận lại xem tôi có hiểu đúng những điểm bạn đã đề cập đến không.”
• Liên kết: Kết nối các phần của cuộc thảo luận. Ví dụ: “Trước đó bạn đã nói về việc muốn trò chuyện về… Bây giờ chúng ta hãy bàn luận về vấn đề đó nhé?”
• Chuyển tiếp: Tóm tắt để chuyển sang một chủ đề mới. Ví dụ: “Trước đó bạn đã nói về… Nhưng lần trước chúng ta gặp nhau, có vẻ như… Bạn nghĩ sao về điều đó?”

Bạn Muốn Trở Thành Một Nhà Trị Liệu Xuất Sắc Với MI?

Phỏng vấn tạo động lực (MI) không chỉ là một công cụ trị liệu hiệu quả mà còn là chìa khóa để xây dựng mối quan hệ hợp tác sâu sắc với thân chủ. MI giúp bạn không chỉ hỗ trợ thân chủ xác định và thực hiện sự thay đổi mà còn củng cố sự kết nối và sự tin tưởng giữa hai bên. Với sự tôn trọng đối với sự tự quyết và sự đồng cảm chân thành, MI mở ra cơ hội cho thân chủ khám phá bản thân và phát triển bền vững.

Khóa học “Phỏng Vấn Tạo Động Lực – Ứng Dụng Trong Trị Liệu Tâm Lý” của Viện Tâm lý Việt – Pháp là cơ hội lý tưởng để bạn trang bị kiến thức và kỹ năng thực hành MI từ các chuyên gia hàng đầu. Khóa học do PGS.TS. Emeline Chauchard, chuyên gia tâm lý học danh tiếng từ Đại học Poitiers, dẫn dắt. Bạn sẽ học được cách ứng dụng MI một cách hiệu quả trong công việc trị liệu, từ đó nâng cao kỹ năng và hiệu quả công việc của mình.

Đăng ký và nhận thêm thông tin chi tiết về khoá học tại ĐÂY.

Mọi thắc mắc liên quan đến khoá học, vui lòng liên hệ với Viện Tâm lý Việt – Pháp qua hotline: 0912.012.684 (Zalo).

Tham khảo:

[1] Understanding Motivational Interviewing. https://www.verywellmind.com/what-is-motivational-interviewing-22378

[2] Motivational Interviewing. https://www.psychologytoday.com/intl/therapy-types/motivational-interviewing#how-it-works