Trí nhớ là một phần thiết yếu của cuộc sống con người, góp phần duy trì bản sắc cá nhân, sự độc lập và chất lượng cuộc sống. Khi tuổi tác tăng lên, nhiều người bắt đầu lo lắng về khả năng ghi nhớ kém đi, thường tự hỏi liệu đó có phải là dấu hiệu ban đầu của một căn bệnh nghiêm trọng như sa sút trí tuệ (dementia), hay chỉ đơn thuần là suy giảm trí nhớ do tuổi tác.

Vậy làm sao để phân biệt hai hiện tượng này một cách chính xác? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, nguyên nhân, dấu hiệu đặc trưng và cách xử lý phù hợp cho từng tình trạng.

Phân biệt Sa sút trí tuệ và Suy giảm trí nhớ

Hiểu Đúng Về Trí Nhớ Và Sự Suy Giảm Theo Thời Gian

Trí nhớ là gì?

Trí nhớ là khả năng tiếp nhận, lưu trữ và truy xuất thông tin. Nó bao gồm nhiều khía cạnh như:

Trí nhớ ngắn hạn: Lưu giữ thông tin trong thời gian ngắn (vài giây đến vài phút).
Trí nhớ dài hạn: Lưu giữ thông tin trong thời gian dài (vài ngày, vài năm hoặc suốt đời).
Trí nhớ tác vụ (working memory): Việc vừa ghi nhớ và sử dụng thông tin đang ghi nhớ đó để làm một nhiệm vụ khác, như nhớ một số điện thoại khi đang bấm máy.

Khi hoạt động bình thường, các vùng não phối hợp hiệu quả để lưu trữ và gọi lại ký ức. Tuy nhiên, theo thời gian, não bộ cũng như bất kỳ cơ quan nào khác, sẽ có xu hướng giảm hiệu suất hoạt động.

>> Xem thêm: Bạn Hiểu Gì Về Trí Nhớ

Suy giảm trí nhớ sinh lý là gì?

Suy giảm trí nhớ sinh lý (hay còn gọi là “lão hóa bình thường”) là một phần tự nhiên của quá trình lão hóa. Người lớn tuổi thường:

Quên tên người quen nhưng nhớ lại sau đó.
Quên vị trí đặt đồ vật nhưng vẫn tìm được.
Mất thời gian lâu hơn để học hoặc xử lý thông tin mới.
….

Điểm mấu chốt là những thay đổi này không ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sống độc lập hay thực hiện các hoạt động hằng ngày.

Sa Sút Trí Tuệ: Bản Chất Và Nguy Cơ

Sa sút trí tuệ là gì?

Sa sút trí tuệ là một hội chứng đặc trưng bởi sự suy giảm nghiêm trọng chức năng nhận thức, bao gồm trí nhớ, tư duy, ngôn ngữ, phán đoán và khả năng thực hiện các hoạt động thường ngày. Đây không phải là một phần bình thường của lão hóa mà là kết quả của tổn thương não tiến triển.

Các dạng sa sút trí tuệ phổ biến

Alzheimer (60-80%): Chứng sa sút trí tuệ phổ biến nhất.
Sa sút trí tuệ mạch máu: Do đột quỵ hoặc tổn thương vi mạch não, thông thường sẽ mắc phải sau các cơn tai biến mạch máu não.
Sa sút trí tuệ thể Lewy: Liên quan đến triệu chứng vận động, tương tự Parkinson.
Sa sút trí tuệ trán – thái dương: Có ảnh hưởng mạnh nhất đến hành vi và cảm xúc.

>> Xem thêm: Sa Sút Trí Tuệ Ở Người Già – Nhận Biết Và Ảnh Hưởng

Phân Biệt Sa Sút Trí Tuệ Và Suy Giảm Trí Nhớ Như Thế Nào?

Mức độ ảnh hưởng đến cuộc sống

Đặc điểm	Suy giảm trí nhớ	Sa sút trí tuệ
Gây cản trở sinh hoạt?	Không đáng kể	Nghiêm trọng ở các giai đoạn trung bình và nặng.
Còn khả năng độc lập?	Có nhưng gặp khó khăn	Bị hạn chế hoặc mất dần
Nhận thức bản thân?	Tự nhận biết được sự quên	Thường không nhận thức rõ mức độ sa sút, hoặc khi nhận thức được vấn đề của mình thì giai đoạn suy giảm nhận thức đã ở ngưỡng trung bình hoặc nghiêm trọng

Loại trí nhớ bị ảnh hưởng

Suy giảm trí nhớ bình thường: Chủ yếu là trí nhớ ngắn hạn, trí nhớ dài hạn không bị ảnh hưởng nhiều.
Sa sút trí tuệ: Trí nhớ dài hạn, ngắn hạn và cả trí nhớ sự kiện mới đều bị tổn thương nghiêm trọng.

Diễn tiến theo thời gian

Suy giảm trí nhớ: Tiến triển rất chậm, ổn định trong nhiều năm.
Sa sút trí tuệ: Tiến triển dần dần nhưng không thể hồi phục, ngày càng nặng hơn.

Các triệu chứng đi kèm

Suy giảm trí nhớ: Không đi kèm rối loạn hành vi hay cảm xúc rõ rệt.
Sa sút trí tuệ: Có thể kèm theo lú lẫn, thay đổi tính cách, rối loạn ngôn ngữ, hoang tưởng, mất định hướng không gian – thời gian.

Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ Hoặc Chuyên Gia Tâm Thần Kinh?

Bạn nên đưa người thân đến cơ sở y tế hoặc viện tâm lý có chuyên gia đánh giá tâm thần kinh khi có các dấu hiệu sau:

Quên nhiều và thường xuyên hỏi đi hỏi lại.
Gặp khó khăn trong ngôn ngữ, giao tiếp.
Lú lẫn về thời gian, địa điểm.
Khó khăn trong việc thực hiện công việc quen thuộc.
Thay đổi tính cách rõ rệt.
Có biểu hiện trầm cảm, lo âu, mất ngủ kéo dài.

Nhìn chung, biểu hiện và mức độ ở mỗi người là khác nhau, nhưng nếu chính bạn hoặc người thân của bạn có những dấu hiệu suy giảm so với cảm nhận của bạn, bạn nên có sự hỗ trợ của các bác sĩ hoặc chuyên gia về tâm lý thần kinh.

Chẩn đoán sớm sẽ giúp trì hoãn tiến triển bệnh, cải thiện chất lượng cuộc sống và lập kế hoạch chăm sóc phù hợp.

>> Tham khảo: Dịch Vụ Đánh Giá Tâm Thần Kinh Chuyên Sâu Cho Người Cao Tuổi Tại Viện Tâm Lý _ Việt Pháp

Các Phương Pháp Đánh Giá Và Chẩn Đoán Các Vấn Đề Về Nhận Thức

Đánh giá lâm sàng: Hỏi bệnh, quan sát hành vi.
Bảng kiểm và trắc nghiệm: MMSE (Mini-Mental State Examination), MoCA,…
Khám thần kinh: Kiểm tra phản xạ, vận động.
Chụp não: MRI, CT để phát hiện tổn thương cấu trúc não.
Xét nghiệm khác: Đo chức năng tuyến giáp, vitamin B12, bệnh lý chuyển hóa,…

Điều Trị Và Can Thiệp

Với suy giảm trí nhớ do tuổi tác

Rèn luyện trí nhớ: Học kỹ năng mới, chơi trò chơi trí tuệ, đọc sách.
Tăng cường hoạt động thể chất: Đi bộ, yoga, dưỡng sinh.
Giữ tinh thần lạc quan: Kết nối xã hội, tránh cô lập.
Giấc ngủ và dinh dưỡng hợp lý.

Với sa sút trí tuệ

Thuốc điều trị triệu chứng: Theo chỉ định của bác sĩ tâm thần/ lão khoa.
Trị liệu tâm lý – nhận thức: Tập nhớ, tập lập kế hoạch.
Cải tạo môi trường sống: Đơn giản hóa không gian, đánh dấu vị trí đồ vật.
Hỗ trợ từ người chăm sóc: Theo dõi sát, kiên nhẫn, sử dụng phương pháp giao tiếp phù hợp.

Phòng Ngừa Sa Sút Trí Tuệ Từ Sớm

Duy trì huyết áp và đường huyết ổn định.
Tránh hút thuốc, uống rượu quá mức.
Vận động đều đặn, ít nhất 30 phút/ngày.
Giữ đầu óc linh hoạt: Học ngoại ngữ, chơi nhạc cụ, giải ô chữ.
Xây dựng lối sống xã hội tích cực, tránh cô lập.
Theo dõi sức khỏe định kỳ, đặc biệt sau tuổi 60.

>> Xem thêm: Các Liệu Pháp Tâm Lý Giúp Chăm Sóc Tinh Thần Người Cao Tuổi

Kết Luận

Suy giảm trí nhớ do tuổi tác và sa sút trí tuệ có thể biểu hiện khá giống nhau ở giai đoạn đầu, nhưng khác biệt về mức độ ảnh hưởng, diễn tiến, triệu chứng đi kèm và khả năng phục hồi. Việc hiểu rõ và nhận diện đúng tình trạng không chỉ giúp người bệnh được can thiệp sớm mà còn giảm bớt lo âu cho gia đình.

Tài liệu tham khảo:

American Psychological Association. (2021). APA guidelines for the evaluation of dementia and age-related cognitive change. https://www.apa.org/practice/guidelines/guidelines-dementia-age-related-cognitive-change.pdfapa.org

Chưa phân loại, Tâm lý người cao tuổi

Phân Biệt Sa Sút Trí Tuệ Và Suy Giảm Trí Nhớ Ở Người Cao Tuổi