Sang chấn gián tiếp (vicarious trauma) là “sự mệt mỏi vì lòng trắc ẩn” khi một người tiếp xúc với những câu chuyện và trải nghiệm đau thương của người khác trong công việc; chứng kiến nỗi sợ hãi, đau đớn và kinh hoàng mà người khác đã trải qua; hoặc bận tâm với những câu chuyện khủng khiếp được kể cho chuyên gia.

Sang Chấn Gián Tiếp Là Gì?

Khái niệm sang chấn gián tiếp (vicarious trauma) lần đầu tiên được nhắc tới vào những năm 1980. Đôi khi nó còn được gọi là “sự mệt mỏi vì lòng trắc ẩn” (compassion fatigue), “sang chấn thứ phát”, “rối loạn căng thẳng thứ phát” hoặc “sang chấn âm thầm” (insidious trauma). Sang chấn gián tiếp là những dư lượng cảm xúc khi một người tiếp xúc với những câu chuyện và trải nghiệm đau thương của người khác trong công việc; chứng kiến nỗi sợ hãi, đau đớn và kinh hoàng mà người khác đã trải qua; hoặc bận tâm với những câu chuyện khủng khiếp được kể cho chuyên gia. Hay nói cách khác, sang chấn gián tiếp đề cập đến việc tiếp xúc với sang chấn của người khác. Nó có thể có tác động đáng kể đến sức khỏe tâm thần và nếu không được giảm thiểu hoặc điều trị hiệu quả, nó có thể là con đường dẫn đến chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD).

Những Ai Có Nguy Cơ Gặp Sang Chấn Gián Tiếp?

Sang chấn gián tiếp là một thách thức nghề nghiệp đối với những người làm việc hoặc tình nguyện trong các lĩnh vực hỗ trợ nạn nhân, thực thi pháp luật, dịch vụ y tế khẩn cấp, dịch vụ cứu hỏa và các ngành nghề liên quan khác, do họ thường xuyên tiếp xúc với các nạn nhân bị chấn thương và bạo lực. Sang chấn gián tiếp liên quan đến công việc có thể xảy ra từ những trải nghiệm như lắng nghe từng khách hàng kể lại quá trình trở thành nạn nhân của họ; xem video trẻ em bị bóc lột; xem xét hồ sơ vụ án; ngày này qua ngày khác nghe về hoặc ứng phó với hậu quả của bạo lực và các sự kiện đau buồn khác; và ứng phó với các vụ bạo lực hàng loạt gây ra nhiều thương tích và tử vong.

Các yếu tố có thể khiến cá nhân dễ gặp sang chấn gián tiếp bao gồm:

Kinh nghiệm đau thương trước đó;
Sự cô lập về mặt xã hội, cả trong và ngoài công việc;
Xu hướng trốn tránh cảm xúc, rút lui hoặc đổ lỗi cho người khác trong những tình huống căng thẳng;
Khó bày tỏ cảm xúc;
Thiếu sự chuẩn bị, định hướng, đào tạo và giám sát trong công việc;
Là những nhân viên mới và ít kinh nghiệm hơn trong công việc;
Tiếp xúc thường xuyên với sang chấn trong công việc;
Thiếu quy trình làm việc hiệu quả và hỗ trợ để thảo luận về nội dung sang chấn trong công việc.

Dấu Hiệu Thường Gặp Của Sang Chấn Gián Tiếp

Các Triệu Chứng Cá Nhân Của Sang Chấn Gián Tiếp

Khía cạnh	Triệu chứng, dấu hiệu cụ thể
Hành vi	▪ Rối loạn giấc ngủ ▪ Hay gặp ác mộng ▪ Thay đổi khẩu vị ▪ Cảnh giác cao độ ▪ Phản ứng giật mình quá mức ▪ Hay mất đồ ▪ Vụng về ▪ Hành vi tự hại ▪ Đối phó tiêu cực – hút thuốc uống rượu, hành động bạo lực
Thể chất	▪ Triệu chứng hoảng loạn – đổ mồ hôi, tim đập nhanh, khó thở, chóng mặt ▪ Đau nhức ▪ Hệ miễn dịch suy yếu
Nhận thức	▪ Giảm thiểu sang chấn gián tiếp ▪ Giảm lòng tự trọng và tăng sự nghi ngờ bản thân ▪ Khó tập trung ▪ Lú lẫn/mất phương hướng ▪ Chủ nghĩa hoàn hảo ▪ Suy nghĩ đua đòi ▪ Mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích ▪ Cho rằng cuộc sống thiếu ý nghĩa ▪ Ý nghĩ làm hại bản thân hoặc người khác
Cảm xúc	▪ Cảm thấy bất lực và vô dụng ▪ Cảm giác tội lỗi của người sống sót ▪ Tê liệt cảm xúc ▪ Quá mẫn cảm ▪ Cảm xúc khó đoán ▪ Sợ hãi ▪ Lo lắng ▪ Nỗi buồn và/hoặc trầm cảm
Xã hội	▪ Rút lui và cách ly ▪ Cô đơn ▪ Khó chịu và không mở lòng ▪ Không tin tưởng ▪ Thể hiện sự đổ lỗi và giận dữ ▪ Giảm hứng thú với sự thân mật ▪ Thay đổi cách nuôi dạy con cái (bảo vệ quá mức)

>>> Tham Khảo: Phản Ứng Luồn Cúi (Fawn) Trong Sang Chấn Tâm Lý

Các Triệu Chứng Của Sang Chấn Gián Tiếp Tại Nơi Làm Việc

Khía cạnh	Triệu chứng, dấu hiệu cụ thể
Hành vi	▪ Thay đổi công việc thường xuyên ▪ Đi trễ ▪ Dễ nổi giận/ cáu kỉnh ▪ Vắng mặt ▪ Thiếu trách nhiệm ▪ Làm việc quá sức ▪ Khó chịu ▪ Kiệt sức ▪ Tự nói chuyện với chính mình (triệu chứng nghiêm trọng) ▪ Đi chơi để tránh cô đơn ▪ Từ chối tham gia với tập thể ▪ Từ chối sự gần gũi
Liên cá nhân	▪ Xung đột với đồng nghiệp ▪ Đổ lỗi cho người khác ▪ Mối quan hệ kém ▪ Giao tiếp kém ▪ Thiếu kiên nhẫn ▪ Né tránh làm việc với khách hàng có tiền sử sang chấn ▪ Thiếu sự hợp tác ▪ Rút lui và cô lập với đồng nghiệp ▪ Thay đổi trong mối quan hệ với đồng nghiệp ▪ Khó có được những mối quan hệ xứng đáng
Giá trị, niềm tin cá nhân	▪ Không hài lòng ▪ Nhận thức tiêu cực ▪ Mất hứng thú ▪ Thờ ơ ▪ Đổ lỗi cho người khác ▪ Thiếu sự đánh giá cao ▪ Thiếu sự quan tâm, chăm sóc ▪ Vô vọng ▪ Hình ảnh bản thân thấp ▪ Lo lắng làm chưa đủ ▪ Nghi vấn về thế giới quan, tâm linh, bản sắc ▪ Gián đoạn về năng lực bản thân ▪ Gián đoạn về nhu cầu, niềm tin và các mối quan hệ
Hiệu suất công việc	▪ Động lực thấp ▪ Mắc lỗi nhiều hơn ▪ Chất lượng công việc giảm sút ▪ Trốn tránh trách nhiệm công việc ▪ Chú ý quá nhiều vào chi tiết/chủ nghĩa cầu toàn ▪ Thiếu linh hoạt

LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mắc sang chấn gián tiếp, hãy tìm gặp nhà tâm lý tại các cơ sở đánh giá & điều trị tâm lý/tâm thần uy tín để có kết luận chính xác.

Tác Động Của Sang Chấn Gián Tiếp Tới Sức Khỏe Tâm Thần

Sang chấn gián tiếp có thể phát triển thành các triệu chứng sức khỏe tâm thần rõ rệt hơn. Nếu bạn đang gặp phải bất kỳ vấn đề nào dưới đây, hãy tới các cơ sở y tế hoặc tìm gặp nhà tâm lý để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời.

Hồi tưởng: làm sống lại các khía cạnh của một sự kiện đau buồn hoặc cảm giác như thể sự kiện đó đang xảy ra ngay lúc này, điều này vẫn có thể xảy ra cho dù bạn có thể nhớ được các chi tiết cụ thể về sự kiện đó hay không.
Cơn hoảng loạn: một loại phản ứng sợ hãi, chúng là sự phóng đại phản ứng của cơ thể trước nguy hiểm, căng thẳng hoặc phấn khích.

>>> Tham Khảo: Cơn Hoảng Loạn (Panic Attack) & Cơn Đau Tim (Heart Attack): Sự Khác Biệt & Mối Liên Hệ

Phân ly: là một cách mà tâm trí đối phó với căng thẳng quá mức. Bạn có thể cảm thấy tê liệt, xa cách, tách rời khỏi cơ thể hoặc như thể thế giới xung quanh bạn không có thật.
Hưng phấn quá mức: cảm thấy rất lo lắng, bồn chồn và không thể thư giãn. Bạn có thể liên tục ở trong trạng thái đề phòng các mối đe dọa hoặc nguy hiểm.
Vấn đề về giấc ngủ: bạn có thể khó ngủ hoặc mất ngủ, cảm thấy không an toàn vào ban đêm, cảm thấy lo lắng hoặc sợ gặp ác mộng.
Lòng tự trọng thấp: sang chấn gián tiếp có thể ảnh hưởng đến cách bạn đánh giá và nhận thức về bản thân.
Đau buồn: trải qua một mất mát có thể gây sang chấn tâm lý; điều này cũng có thể dẫn đến những loại mất mát khác. Bạn có thể cảm thấy rằng tổn thương đã khiến mình bỏ lỡ một số điều trong cuộc sống, điều này dẫn đến cảm giác mất mát.
Hành vi tự hại: tự làm tổn thương bản thân như một cách để cố gắng ứng phó với sang chấn.
Suy nghĩ tự tử: bao gồm việc bận tâm đến việc kết liễu cuộc đời mình, nghĩ đến các phương pháp tự tử hoặc lên kế hoạch tự kết liễu đời mình.
Lạm dụng rượu và chất kích thích: một cách mà bạn có thể áp dụng để cố gắng đối phó với những cảm xúc hoặc ký ức đau buồn.

Các Biện Pháp Giảm Thiểu Nguy Cơ Mắc Sang Chấn Gián Tiếp

Chăm Sóc Bản Thân

Ưu tiên sức khỏe chung trong thời gian căng thẳng tăng cao là điều quan trọng: bạn nên đảm bảo nghỉ ngơi, uống đủ nước và ăn uống hợp lý. Bạn sẽ làm việc hiệu quả hơn và có thể giúp đỡ người khác nếu bạn biết cách chăm sóc bản thân thật tốt.

Chuẩn bị cho bản thân: Nếu bạn chuẩn bị tham gia vào một nhiệm vụ công việc liên quan đến sang chấn, bạn nên chuẩn bị tinh thần cho những gì bạn sắp tiếp xúc và nhắc nhở bản thân về mục đích công việc của mình.
Sinh hoạt lành mạnh: Điều quan trọng là phải nhớ ăn uống đầy đủ, uống đủ nước và đảm bảo vận động thể chất thường xuyên.
Đảm bảo bạn đã “tắt máy”: Cho phép bản thân ngắt kết nối, tắt tiếng thông báo hoặc xóa một số ứng dụng nhất định có thể giúp bạn nghỉ ngơi, điều chỉnh và sau đó quay lại làm việc tốt hơn.

Ngủ đủ giấc: Tạo thói quen rời xa các thiết bị điện tử, cố gắng tránh xem các hình ảnh gây khó chịu gần giờ đi ngủ.
Tìm điều gì khác có ý nghĩa với bạn ngoài công việc: Sẽ rất tốt cho sức khỏe nếu bạn có một thú vui tiêu khiển giúp bạn thoát khỏi cuộc sống nghề nghiệp: đó có thể là thiền định, chánh niệm, tập thể dục hoặc thể thao, hòa mình vào thiên nhiên, thực hành sáng tạo (viết văn và nghệ thuật) hoặc điều gì đó khác.
Chia sẻ: Trò chuyện với những người bạn tin tưởng, những người nhận ra những gì bạn đang trải qua, đó có thể là người quản lý trực tiếp tại nơi làm việc, đồng nghiệp, người thân hoặc bạn bè của bạn.

Điều Chỉnh Cách Thức Làm Việc

Hạn chế tiếp xúc: Sang chấn gián tiếp thường xảy ra do tiếp xúc nhiều lần hoặc liên tục với các hình ảnh đồ họa. Vì vậy, hãy hạn chế tối đa thời gian tiếp xúc, kích thước và âm thanh của hình ảnh/video. Nếu có thể, hãy cố gắng tránh cuộn tới lui để xem lại tài liệu.
Chủ động lên lịch nghỉ giải lao: Hãy cố gắng thay đổi môi trường làm việc của bạn và tránh xa vật chất, cả về tinh thần và thể chất.
Tách biệt cuộc sống cá nhân và công việc: Nếu làm việc ở nhà, hãy cố gắng dành một nơi cụ thể để xem tài liệu công việc, đặc biệt là khi có khả năng tài liệu mà bạn tiếp xúc có thể khiến bạn lo lắng.
Tạo khoảng đệm giữa cuộc sống cá nhân và công việc: Hãy tạo ra một “nghi thức” đánh dấu sự kết thúc của ngày làm việc – chẳng hạn như pha một tách trà, thay một số quần áo hoặc đơn giản là tắt máy tính xách tay của bạn và nghỉ ngơi.

Làm Thế Nào Để Giúp Đỡ Người Thân Gặp Sang Chấn Gián Tiếp?

Gợi Ý Cho Các Thành Viên Trong Gia Đình

Như đã đề cập ở trên, những người làm việc trong lĩnh vực cung cấp dịch vụ cho nạn nhân và những người ứng phó đầu tiên thường bị ảnh hưởng bởi việc tiếp xúc với sang chấn liên quan đến công việc, có nguy cơ cao gặp sang chấn gián tiếp. Khi đó, việc hỗ trợ và giúp đỡ từ gia đình có thể rất quan trọng.

Dưới đây là một số gợi ý cho các thành viên trong gia đình:

Chia sẻ mối quan tâm và xây dựng các chiến lược hỗ trợ với người thân yêu của bạn.
Cố gắng hết sức để không coi phản ứng của người thân là sự công kích cá nhân; nhắc nhở bản thân rằng những gì người thân yêu của bạn trải qua có liên quan đến công việc chứ không phải do bạn.
Duy trì thói quen sinh hoạt hàng ngày một cách ổn định.
Luôn kết nối với gia đình và bạn bè.
Thảo luận về yêu cầu công việc của người thân của bạn và tác động của nó với các thành viên khác trong gia đình.
Tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp khi cần thiết.

Gợi Ý Cho Đồng Nghiệp

Nếu bạn tin rằng đồng nghiệp của mình có thể đang gặp rắc rối với sang chấn gián tiếp, hãy cân nhắc:

Tiếp cận và nói chuyện riêng với họ về tác động của công việc.
Giúp họ thiết lập quá trình chuyển đổi nhất quán từ nơi làm việc về nhà nhằm tạo ra ranh giới quan trọng và không gian an toàn bên ngoài nơi làm việc.
Khuyến khích họ quan tâm đến những nhu cầu cơ bản – ngủ, ăn uống lành mạnh, vệ sinh và tập thể dục.
Hỗ trợ kết nối với gia đình, bạn bè và đồng nghiệp.
Giới thiệu họ đến các tổ chức hỗ trợ như nhóm hỗ trợ đồng đẳng, chương trình hỗ trợ nhân viên…
Khuyến khích họ chia sẻ với người giám sát của họ.

Gợi Ý Cho Người Giám Sát

Một số đề xuất dành cho người giám sát của nhân viên đang gặp chấn thương gián tiếp bao gồm:

Thảo luận về sang chấn gián tiếp như một phần của công việc giám sát.
Cho phép nhân viên có lịch trình làm việc linh hoạt, nhận ra sự cần thiết và bảo vệ thời gian nghỉ ngơi, đồng thời duy trì khả năng rút lui hoặc cách ly của họ.
Tạo điều kiện về thời gian và không gian tại nơi làm việc để nhân viên có thể suy ngẫm thông qua việc đọc, viết, cầu nguyện và thiền định, cùng các hoạt động khác.
Đề cập đến hỗ trợ trị liệu và chuyên môn khi cần thiết.

Nếu bạn cảm thấy mình đang có những triệu chứng của sang chấn gián tiếp, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời, hoặc liên hệ Viện Tâm lý Việt – Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Tham khảo:

[1] What is Vicarious Trauma?. https://ovc.ojp.gov/program/vtt/what-is-vicarious-trauma

[2] Vicarious Trauma. https://www.mind.org.uk/media/4tybnie0/headlines-guide-to-vicarious-trauma.pdf

[3] Fact Sheet: Vicarious Trauma. https://www.cdcr.ca.gov/bph/wp-content/uploads/sites/161/2021/10/Trauma-Fact-Sheets-October-2021.pdf

—————————–

Viện Tâm lý Việt – Pháp

Trụ sở chính & Trung tâm trị liệu tại Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội

Trung tâm trị liệu tại TP.HCM: Toà Landmark 81 & Landmark Plus, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P. 22, Q. Bình Thạnh, TP. HCM

Hotline: 0977.729.396 (Zalo, 24/7)

Email: info@tamlyvietphap.vn

Facebook: https://www.facebook.com/tamlyvietphap.vn

Link Gốc

Sang Chấn Tâm Lý - PTSD

Những Điều Cần Biết Về Sang Chấn Gián Tiếp (Vicarious Trauma)