Neurodivergent Và Neurotypical: Hiểu Về Sự Đa Dạng Thần Kinh

Trong thế giới hiện đại, nhận thức về sự đa dạng trong xã hội đang dần thay đổi, đặc biệt là khi đề cập đến sự khác biệt về thần kinh. Một trong những khái niệm quan trọng trong phong trào này là “Thuyết đa dạng thần kinh” (Neurodiversity), một lý thuyết nhằm tôn vinh sự đa dạng trong cách thức mà não bộ con người hoạt động.

Thuyết này không chỉ phản ánh một sự hiểu biết mới về sự khác biệt thần kinh, mà còn mở ra cơ hội để xây dựng một xã hội công bằng và bao dung hơn đối với những cá nhân có sự phát triển và chức năng thần kinh khác biệt.

Một trong những khái niệm nổi bật trong thuyết đa dạng thần kinh là sự phân biệt giữa “neurotypical” (thần kinh điển hình) và “neurodivergent” (thần kinh khác biệt). Việc hiểu rõ sự khác biệt này không chỉ giúp chúng ta hiểu hơn về thế giới xung quanh mà còn giúp tạo ra môi trường hỗ trợ và tôn trọng hơn cho tất cả mọi người, bất kể là neurotypical hay neurodivergent.

Thế Nào Là Neurotypical Và Neurodivergent?

Neurotypical (thần kinh điển hình) là một thuật ngữ dùng để chỉ những cá nhân có sự phát triển và hoạt động thần kinh phù hợp với các tiêu chuẩn xã hội chung. Những người neurotypical thường không gặp phải những khó khăn đáng kể trong việc giao tiếp xã hội, học tập, hay xử lý cảm xúc. Họ có thể dễ dàng tham gia vào các hoạt động xã hội và hoàn thành các công việc mà không gặp phải rào cản lớn về thần kinh.

Trong khi đó, neurodivergent (thần kinh khác biệt) là một thuật ngữ mô tả những người có sự phát triển và chức năng thần kinh không giống với phần đông xã hội.

Điều này không có nghĩa là những người neurodivergent có gì đó “không bình thường”, mà chỉ đơn giản là họ có những cách thức khác biệt trong việc xử lý thông tin, cảm xúc và tương tác xã hội. 

Một số ví dụ phổ biến về những người neurodivergent bao gồm:

• Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD): Những người tự kỷ có những cách tiếp cận đặc biệt trong việc tương tác xã hội và giao tiếp. Họ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu các quy tắc xã hội chung và thể hiện cảm xúc theo những cách không giống với xã hội thông thường. Tuy nhiên, họ cũng có thể có các sở thích và tài năng đặc biệt, chẳng hạn như khả năng ghi nhớ chi tiết tuyệt vời hoặc thiên hướng nghệ thuật và sáng tạo.
• Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Những người mắc ADHD có thể gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung và kiểm soát hành vi. Tuy nhiên, điều này cũng đi kèm với sự sáng tạo, khả năng đa nhiệm và năng lượng dồi dào. Những người ADHD thường có cách tư duy khác biệt, giúp họ nhìn nhận vấn đề từ một góc độ mới mẻ.
• Rối loạn học tập: Một số người neurodivergent có thể gặp phải các vấn đề như khó khăn trong việc đọc (dyslexia), khó khăn trong toán học (dyscalculia), hay viết (dysgraphia). Những rối loạn này có thể ảnh hưởng đến khả năng học tập theo cách thông thường, nhưng những cá nhân này có thể phát triển các phương pháp học tập sáng tạo để vượt qua thử thách.
• Khó khăn trong việc xử lý cảm xúc và cảm giác: Một số người neurodivergent có thể gặp vấn đề với việc xử lý các kích thích cảm giác, chẳng hạn như sự nhạy cảm với âm thanh, ánh sáng, hay các cảm giác thể chất khác. Điều này có thể dẫn đến những phản ứng cảm xúc đặc biệt hoặc hành vi khác biệt, nhưng nó cũng là một phần trong sự đa dạng tự nhiên của con người.
• Các hội chứng khác như: Hội chứng Down, Tourette, v.v.

>> Tham khảo: Hiểu Về Người Có Thần Kinh Khác Biệt (Neurodivergent) – Họ Là Những Ai?

Những người neurodivergent có thể có những cách tiếp cận và tư duy khác biệt, điều này tạo nên sự đa dạng trong cách thức họ học hỏi, giao tiếp và tương tác với thế giới xung quanh.

Thuyết Đa Dạng Thần Kinh – Một Cách Tiếp Cận Tích Cực

Thuyết đa dạng thần kinh không chỉ đơn giản là một khái niệm về sự khác biệt thần kinh, mà nó còn là một phong trào xã hội thúc đẩy sự công nhận và tôn trọng những cá nhân neurodivergent.

Thay vì nhìn nhận sự khác biệt thần kinh như một vấn đề cần phải chữa trị hay khắc phục, thuyết đa dạng thần kinh cho rằng đó là một phần tự nhiên của loài người. Sự khác biệt này mang lại giá trị, sự sáng tạo và những cách tiếp cận độc đáo trong việc giải quyết vấn đề, làm việc và giao tiếp.

Thuyết đa dạng thần kinh khuyến khích chúng ta thay đổi quan điểm về sự khác biệt thần kinh, từ việc coi đó là một “khuyết tật” cần phải chữa trị, đến việc nhận ra rằng mỗi cá nhân đều có giá trị riêng và có thể đóng góp vào sự phát triển chung của xã hội.

Điều này cũng đồng nghĩa với việc xã hội nên tạo ra những môi trường thân thiện và hỗ trợ hơn, giúp mọi cá nhân, dù là neurotypical hay neurodivergent, phát huy tối đa tiềm năng của mình.

Những Giá Trị Cốt Lõi của Thuyết Đa Dạng Thần Kinh

Thuyết đa dạng thần kinh không chỉ là một khái niệm lý thuyết mà còn là một phong trào mạnh mẽ thúc đẩy sự công nhận giá trị của mỗi cá nhân, bất kể họ có là neurotypical hay neurodivergent.

Với ba giá trị cốt lõi, thuyết này không chỉ thay đổi cách nhìn nhận về sự khác biệt mà còn mở ra những cơ hội mới để mọi người cùng nhau phát triển. 

• Tôn trọng sự khác biệt: Thay vì cố gắng thay đổi những người neurodivergent, thuyết đa dạng thần kinh khuyến khích chúng ta tôn trọng và chấp nhận sự khác biệt này. Những cá nhân có cách thức suy nghĩ và hành động khác biệt không phải là sai, mà chỉ đơn giản là một phần của sự đa dạng trong xã hội.
• Công nhận giá trị của mỗi cá nhân: Những người neurodivergent có thể có những tài năng đặc biệt mà người khác không dễ dàng nhận thấy. Ví dụ, những người tự kỷ có thể có khả năng đặc biệt trong các lĩnh vực như khoa học, công nghệ, nghệ thuật và lập trình máy tính. Để tạo ra một xã hội công bằng, chúng ta cần tạo ra những cơ hội và môi trường phù hợp để họ phát huy những tài năng này.
• Khuyến khích sự sáng tạo và đổi mới: Sự khác biệt trong cách thức tư duy và xử lý thông tin của những người neurodivergent không phải là điểm yếu, mà là một nguồn tài nguyên giá trị. Nhiều giải pháp sáng tạo trong khoa học, công nghệ, và nghệ thuật đã được phát triển nhờ vào những cách tiếp cận khác biệt này.

Từ việc tôn trọng sự khác biệt, công nhận giá trị cá nhân đến việc khuyến khích sự sáng tạo, những giá trị này là nền tảng để chúng ta xây dựng một xã hội nơi mọi người đều có thể phát huy tối đa tiềm năng của mình.

>> Tham khảo: Tự Kỷ Không Phải Là Bệnh: Nhận Thức Đúng Về Tự Kỷ Để Hỗ Trợ Tốt Hơn

Thách Thức và Cơ Hội Cho Cộng Đồng Neurodivergent

Mặc dù thuyết đa dạng thần kinh đã giúp thay đổi quan điểm xã hội về những người neurodivergent, nhưng vẫn còn nhiều thách thức mà họ phải đối mặt. Những thách thức này không chỉ đến từ sự thiếu hiểu biết mà còn từ sự kỳ thị và phân biệt đối xử mà họ phải chịu đựng trong cuộc sống hàng ngày.

• Kỳ thị và định kiến xã hội: Những người neurodivergent thường phải đối mặt với sự kỳ thị hoặc hiểu lầm từ những người xung quanh. Họ có thể bị cho là “khác thường” hoặc “không bình thường” chỉ vì cách thức họ giao tiếp, học hỏi, và xử lý cảm xúc không giống với đa số.
• Thiếu sự hỗ trợ phù hợp: Các hệ thống giáo dục và môi trường làm việc truyền thống chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của những người neurodivergent. Việc thiếu các phương pháp giảng dạy linh hoạt, thiếu sự hỗ trợ phù hợp có thể khiến họ gặp khó khăn trong việc phát triển tiềm năng của mình.

>> Tham khảo: Kỳ Thị Sự Khác Biệt: Khó Khăn Của Người Thần Kinh Khác Biệt (Neurodivergent)

Ngoài các thách thức, cộng đồng neurodivergent cũng có nhiều cơ hội phát triển. Các môi trường học tập và làm việc ngày càng linh hoạt, giúp họ phát huy tiềm năng. Những phương pháp giảng dạy và công việc thích ứng tạo điều kiện để họ thể hiện khả năng sáng tạo và độc lập.

Sự khác biệt trong cách tư duy của họ mang lại lợi thế trong các lĩnh vực sáng tạo như công nghệ, khoa học và nghệ thuật, giúp tạo ra những giải pháp đột phá. Các mạng lưới hỗ trợ cộng đồng cũng đang phát triển, tạo cơ hội kết nối và giảm kỳ thị, giúp họ tự tin hơn trong cuộc sống. Với những cơ hội này, cộng đồng neurodivergent có thể đóng góp mạnh mẽ vào sự phát triển của xã hội và các lĩnh vực sáng tạo.

Làm Thế Nào Để Hỗ Trợ và Tôn Trọng Sự Đa Dạng Thần Kinh?

Trong một xã hội ngày càng đa dạng và phát triển, việc hiểu và chấp nhận sự khác biệt về thần kinh đang trở thành một yêu cầu cấp thiết. Những cá nhân neurodivergent, với những cách thức tư duy và cảm nhận khác biệt, xứng đáng được công nhận và tôn trọng. Tuy nhiên, để tạo ra một môi trường thực sự bao dung và hỗ trợ, chúng ta cần có những hành động cụ thể.

• Giáo dục và nâng cao nhận thức: Các chương trình giáo dục và chiến dịch truyền thông có thể giúp thay đổi cách nhìn nhận và hành vi đối với những người neurodivergent. Việc nâng cao nhận thức sẽ giúp mọi người hiểu và tôn trọng sự đa dạng thần kinh hơn.
• Tạo môi trường thân thiện và bao dung: Các tổ chức, cộng đồng và doanh nghiệp nên tạo ra không gian thân thiện, hỗ trợ cả những người neurotypical và neurodivergent. Việc điều chỉnh phương pháp học tập, cung cấp công cụ hỗ trợ và tạo cơ hội công bằng trong việc làm là những bước đi cần thiết.
• Tôn trọng và hỗ trợ cá nhân: Mỗi cá nhân có những nhu cầu và khả năng riêng biệt. Việc nhận ra và tôn trọng sự khác biệt của họ sẽ giúp tạo ra một môi trường học tập, làm việc và sinh hoạt tích cực, nơi mọi người đều có thể phát triển tối đa tiềm năng của mình.

​

Lời Kết

Thuyết đa dạng thần kinh không chỉ là một khái niệm lý thuyết mà còn là một phong trào xã hội, khuyến khích sự tôn trọng và chấp nhận sự khác biệt của mỗi cá nhân. Khi chúng ta hiểu và ủng hộ những người neurodivergent, chúng ta không chỉ làm giàu cho cộng đồng mà còn góp phần tạo dựng một xã hội công bằng và đa dạng hơn.

Chính sự khác biệt là nguồn sức mạnh, và mỗi cá nhân, dù là neurotypical hay neurodivergent, đều xứng đáng được tôn trọng và có cơ hội phát triển. Hãy cùng nhau xây dựng một thế giới nơi mọi sự khác biệt đều được trân trọng và hỗ trợ.