Nuôi dạy con cái theo phong cách cha mẹ tỉnh thức (conscious parenting)
Trước khi con chào đời, bạn có thể đã đọc vô số sách về nuôi dạy con cái, nghe hàng nghìn câu chuyện từ các bậc cha mẹ khác nhau và thậm chí thề với bạn đời rằng bạn sẽ không làm những gì cha mẹ mình đã từng làm.
Nhưng rồi, em bé của bạn chào đời, nhanh chóng trở thành một cá thể nhỏ bé với những suy nghĩ và mong muốn của riêng mình và tất cả điều này khiến bạn cảm thấy hoàn toàn thiếu chuẩn bị và bối rối.
Áp lực khi phải đưa ra các quyết định dạy con khó khăn, bạn tìm kiếm các nhóm cha mẹ để tìm lời khuyên. Và rồi bạn thấy một phương pháp nuôi dạy con mới: Làm cha mẹ tỉnh thức (Conscious parenting). Vậy nuôi dạy con tỉnh thức là gì? Và nó có thực sự hiệu quả không?
Làm cha mẹ tỉnh thức là gì?
Làm cha mẹ tỉnh thức (conscious parenting) là một thuật ngữ được sử dụng bởi nhiều nhà tâm lý nhằm mô tả phong cách nuôi dạy con tập trung nhiều hơn về phía cha mẹ và cách mà chánh niệm có thể hỗ trợ các phương án khi dạy con.Phương pháp này bắt nguồn từ sự kết hợp giữa triết học phương Đông và tâm lý học phương Tây. Nói cách khác, đó là sự kết hợp của thiền định và tư duy phản tỉnh (self-reflection).
Nhìn chung, nuôi dạy con tỉnh thức đơn giản là thay vì cố gắng “sửa chữa” con, cha mẹ hãy nhìn vào bên trong chính bản thân mình. Nuôi dạy con tỉnh thức xem đứa trẻ là những cá thể độc lập (và đang phát triển theo thời gian), những cá thể có thể dạy cha mẹ trở nên tự ý thức hơn về chính bản thân mình.
Một trong những người sáng tạo ra phương pháp này là Shefali Tsabary - Tiến sĩ, nhà tâm lý học lâm sàng, tác giả và diễn giả tại New York. Cô được Đức Đạt Lai Lạt Ma viết lời mở đầu cho cuốn sách đầu tiên của cô; Oprah thì gọi cô là một trong những cuộc phỏng vấn hay nhất từng có; và Pink là một fan cứng về những cuốn sách của cô, bao gồm: Cha Mẹ tỉnh thức, Gia đình tỉnh thức và Ngoài tầm kiểm soát.
Shefali cho rằng thông qua việc xem xét nghiêm túc các đặc tính văn hóa - hay trực diện hơn, những gánh nặng tâm lý trong gia đình và tình trạng cá nhân - cha mẹ có thể học cách buông bỏ những mong muốn được cho là “bắt buộc” trong cuộc sống.
Bằng cách buông bỏ những mong cầu này, Shefali tin rằng các bậc cha mẹ sẽ tự giải phóng mình khỏi việc áp đặt những niềm tin lên con cái. Khi điều này xảy ra, trẻ em sẽ được tự do phát triển cái Tôi thực sự của mình. Cuối cùng, Shefali lập luận rằng điều này sẽ giúp đứa trẻ kết nối với cha mẹ, vì chúng được chấp nhận với con người chúng thật sự là.
Những người ủng hộ việc nuôi dạy con tỉnh thức tin rằng mô hình này giúp trẻ em không bị khủng hoảng bản dạng (identity crisis) khi lớn lên. Họ cũng cảm thấy phương pháp này tạo ra mối liên kết chặt chẽ hơn giữa cha mẹ và con cái; điều mà phong cách kỷ luật cứng nhắc và uy quyền phổ biến trong nhiều gia đình thường dẫn đến việc đứa trẻ xa lánh cha mẹ.
Các yếu tố chính của việc làm cha mẹ tỉnh thức
Mặc dù có nhiều yếu tố khi nói về nuôi dạy con tỉnh thức, nhưng các ý tưởng cốt lõi bao gồm:
• Nuôi dạy con là một mối quan hệ. (Và không phải là quá trình dạy dỗ một chiều!) Đứa trẻ cũng là người duy nhất có thể dạy ta cách làm cha mẹ.
• Nuôi dạy con tỉnh thức là buông bỏ cái tôi, những mong cầu và chấp nhất của cha mẹ.
• Thay vì ép buộc các hành vi, nhu cầu của ta lên đứa trẻ, cha mẹ nên tập trung vào lời nói, những kỳ vọng và khả năng tự điều chỉnh bản thân.
• Thay vì phản ứng với hậu quả của vấn đề, cha mẹ nên thiết lập ranh giới trước và sử dụng những biện pháp củng cố tích cực.
• Thay vì cố gắng khắc phục một sự kiện nhất thời (ví dụ: một cơn bùng nổ ở trẻ), điều quan trọng là xem xét quá trình. Điều gì đã dẫn đến sự kiện này và nó có ý nghĩa gì trong một bức tranh toàn cảnh hơn?
• Nuôi dạy con không chỉ là làm cho một đứa trẻ hạnh phúc. Trẻ em lớn lên và phát triển qua những khó khăn. Cái tôi và nhu cầu của cha mẹ không nên ngăn cản sự phát triển này của trẻ!
• Sự chấp nhận của cha mẹ đòi hỏi phải luôn hiện diện trong bất kỳ tình huống nào.
Lợi ích của việc làm cha mẹ tỉnh thức là gì?
Nuôi dạy con tỉnh thức đòi hỏi cha mẹ phải tư duy phản tỉnh và thực hành chánh niệm hàng ngày. Điều này thường có lợi cho chính bạn hơn là chỉ để nuôi dạy trẻ.
Thường xuyên tư duy phản tỉnh về bản thân có thể mang lại cho bạn nhiều lợi ích như giảm căng thẳng và lo âu. Thiền hàng ngày cũng có thể giúp bạn tăng cường khả năng tập trung, giảm khả năng mất trí nhớ ở tuổi già, thậm chí có thể làm giảm huyết áp và cải thiện giấc ngủ.
Ngoài ra, những người ủng hộ phương pháp này cho biết việc nuôi dạy con tỉnh thức có thể ảnh hưởng đến việc sử dụng ngôn ngữ một cách tôn trọng hơn (ở cả cha mẹ và con cái) cũng như tăng cường giao tiếp nói chung.Một trong những nguyên lý quan trọng khi nuôi dạy con tỉnh thức là hiểu rằng: trẻ em là những cá thể đầy đủ và có thể dạy người lớn điều gì đó. Để thực sự chấp nhận niềm tin này đòi hỏi cha mẹ phải nói chuyện với trẻ với sự tôn trọng nhất định và giao tiếp với trẻ thường xuyên.
Thường xuyên trò chuyện một cách tôn trọng với người lớn là kỹ năng quan hệ lành mạnh, tích cực để trẻ sử dụng trong các lĩnh vực khác của cuộc sống.
Một nghiên cứu năm 2019 cũng cho thấy việc chuyện với chất lượng và số lượng tốt trong thời thơ ấu đem lại nhiều lợi ích. Các nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng trò chuyện theo phong cách nuôi dạy con tỉnh thức có thể cải thiện khả năng nhận thức, giảm dấu hiệu hung tính và cải thiện sự phát triển chung ở trẻ em.
Hạn chế của việc làm cha mẹ tỉnh thức là gì?
Đối với những bậc cha mẹ đang tìm kiếm một giải pháp nhanh chóng, rõ rệt cho những thách thức trong việc nuôi dạy con, thì việc làm cha mẹ tỉnh thức có thể không phù hợp.
Đầu tiên, chúng ta có thể mất nhiều thời gian để đạt được mức độ tư duy phản tỉnh và kiểm soát nội tâm cần thiết mà phong cách này yêu cầu. Xét cho cùng, những người ủng hộ việc nuôi dạy con tỉnh thức tin rằng cần phải giải phóng gánh nặng tâm lý của chính mình để cho phép con bạn sống thật với con người thật của nó, và điều đó sẽ không xảy ra trong một sớm một chiều!
Thứ hai, làm cha mẹ tỉnh thức đòi hỏi cha mẹ phải cho con cái cơ hội để vấp ngã và thất bại. Điều này, dĩ nhiên, có thể gây ra sự hỗn độn và cần nhiều thời gian.
Những người ủng hộ nuôi dạy con tỉnh thức tin rằng thời gian và những vấp ngã này là cần thiết để một đứa trẻ trải nghiệm những vấn đề quan trọng sẽ định hình con người chúng. Tuy nhiên, đối với một số bậc cha mẹ, việc chứng kiến điều này có thể khó khăn, đặc biệt nếu cơ hội ngăn con trải qua những thất bại hoặc đau đớn nằm ngay trong tầm tay họ.
Thứ ba, đối với những bậc cha mẹ thích một đáp án trắng đen khi giải quyết các vấn đề của con cái, việc nuôi dạy con tỉnh thức có thể không dễ dàng. Phong cách làm cha mẹ tỉnh thức không đi theo cách tiếp cận “Nếu A, thì B” trong việc nuôi dạy trẻ.Làm cha mẹ tỉnh thức đòi hỏi người lớn phải từ bỏ sự kiểm soát con cái. (Ít những áp đặt và sai khiến có nghĩa là mọi thứ có thể ít dễ đoán và ít rõ ràng hơn một chút.)
Thay vì luôn có một lộ trình hành động rõ ràng, việc nuôi dạy con tỉnh thức yều cầu cha mẹ phải cùng làm việc với con để giải quyết khi vấn đề nảy sinh và duy trì sự kết nối trong mỗi thời điểm.
Ngoài ra, việc nuôi dạy con tỉnh thức có thể đặt ra những thử thách đặc biệt khi nuôi dạy trẻ nhỏ. Có những lúc, vì sự an toàn của trẻ, cha mẹ cần phải hành động ngay lập tức. Không phải lúc nào bạn cũng nên tạm dừng và tự phản tỉnh suy nghĩ, khi mà điều bạn cần làm trước nhất là giữ an toàn cho con bạn.
Cuối cùng, đối với một số bậc cha mẹ, không dễ dàng để chấp nhận niềm tin cốt lõi của phương pháp làm cha mẹ tỉnh thức. Ví dụ, một trong những quan điểm gây tranh cãi trong cuốn sách "Cha mẹ tỉnh thức" đề cập, "Việc nuôi dạy con không phức tạp hay khó khăn đến thế một khi chúng ta trở nên tỉnh thức, bởi một người tỉnh thức sẽ có thể yêu thương và chân thực một cách tự nhiên." Và có vẻ như hầu hết các bậc cha mẹ đôi khi - nếu không muốn nói là hàng ngày - cảm thấy rằng việc nuôi dạy con trên thực tế là khá phức tạp và thường khó khăn.
Khi xem xét bất kỳ một triết lý nuôi dạy con cái nào, đôi khi một triết lý khác sẽ có ý nghĩa hơn với bạn. Việc nuôi dạy con tỉnh thức không hẳn sẽ phù hợp với mọi hoàn cảnh hoặc mọi đứa trẻ, tùy thuộc vào quan điểm nuôi dạy con và tính cách khác nhau của những người có liên quan.
Hầu hết các bậc cha mẹ đều dựa vào sự tổng hợp các triết lý dạy con và sự kết hợp phức tạp của các hành động và yếu tố của chính họ.Ví dụ về việc làm cha mẹ tỉnh thức
Bạn bối rối về việc thực hiện phương pháp này trong cuộc sống? Đừng lo lắng, bạn không đơn độc. Dưới đây là các ví dụ thực tế về phong cách nuôi dạy con tỉnh thức.
Hãy tưởng tượng rằng đứa con 5 tuổi của bạn đang một mình và cầm một chiếc kéo (cơn ác mộng tồi tệ của tất cả các bậc cha mẹ!) trẻ quyết định giả vờ là thợ cắt tóc và đã cắt lởm chởm mái tóc mình. Bạn vừa bước vào và thấy kết quả…
1. Hít thở
Thay vì phản ứng bằng cơn thịnh nộ hoặc kinh hãi, phạt ngay lập tức hoặc đổ lỗi cho trẻ, người cha mẹ tỉnh thức nên dành một giây để hít thở và tập trung vào chính mình. Tuy nhiên đừng quên di chuyển chiếc kéo đến vị trí an toàn.
2. Suy ngẫm
Điều quan trọng là dành thời gian để suy ngẫm về bất kỳ yếu tố kích hoạt hoặc cảm xúc nào mà sự kiện này đã gợi lên trong bạn, trước khi bạn bày tỏ với con. Rất có thể, một phần nào đó trong bạn lo lắng về những gì mà các bậc cha mẹ khác sẽ nghĩ khi nhìn thấy mái tóc của con ở sân chơi! Nhưng đã đến lúc để buông bỏ điều đó.
3. Đặt ranh giới
Việc nuôi dạy con tỉnh thức bao gồm thiết lập các ranh giới từ đầu (đặc biệt là yêu cầu về sự tôn trọng trong giao tiếp). Vì vậy, nếu trước đó con bạn hỏi về việc dùng kéo và được biết rằng chỉ nên dùng khi cha mẹ có mặt vì lý do an toàn; thì khi điều đó xảy ra, bạn có thể đề cập đến việc trẻ đã vi phạm ranh giới.
Tuy nhiên, bạn cũng cần cân nhắc những cách hỗ trợ trẻ, chẳng hạn như di chuyển những vật sắc nhọn như kéo đến vị trí mà trẻ không thể lấy. Hãy nhớ rằng: Làm cha mẹ tỉnh thức là nỗ lực cho sự kết nối và chân thực trong mối quan hệ với con, trong khi tập trung vào bức tranh toàn cảnh và lâu dài, hơn là chỉ bực tức vì mái tóc bị cắt xén.
4. Chấp nhận
Cuối cùng, thay vì khó chịu vì mái tóc của con có thể trông không đẹp, cách nuôi dạy con tỉnh thức sẽ yêu cầu ở bạn sự chấp nhận. Bạn chấp nhận mái tóc hiện tại của con. Không tiếc nuối những gì đã xảy ra. Bởi đã đến lúc bạn thực hành buông bỏ cái Tôi của mình.
Bạn thậm chí có thể sử dụng sự kiện này như một cơ hội để kết nối với con. Hai người có thể cùng tạo ra một kiểu tóc mới nếu trẻ muốn!
Lời kết
Có thể những điều về làm cha mẹ tỉnh thức trên đây phù hợp với những gì bạn nghĩ khi nói về nuôi dạy trẻ. Mặt khác, bạn có thể hoàn toàn không đồng ý. Dù bạn cảm thấy thế nào, thì bạn chắc chắn không đơn độc.
Không có một phong cách nuôi dạy con nào là phù hợp và hoàn hảo với mọi đứa trẻ (hoặc môi trường), vì vậy điều quan trọng là phải tìm hiểu về các triết lý nuôi dạy con cái khác nhau. Hy vọng vào một lúc nào đó, phong cách làm cha mẹ tỉnh thức sẽ là chiếc phao cứu sinh để bạn không còn cảm thấy vật lộn trong việc gần gũi và nuôi dạy con.