Hiểu Về Rối Loạn Tâm Thần Phân Liệt Cảm Xúc

Rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc là một tình trạng phức tạp trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần, kết hợp các triệu chứng của rối loạn tâm thần phân liệt với các dấu hiệu của rối loạn khí sắc. Điều này có nghĩa là người mắc rối loạn này vừa gặp khó khăn trong việc suy nghĩ, nhận thức về thực tế, vừa phải đối mặt với những biến đổi lớn về cảm xúc và hành vi.

Rối Loạn Tâm Thần Phân Liệt Cảm Xúc Là Gì?

Rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc (Schizoaffective Disorder) là một tình trạng đặc biệt phức tạp, nơi mà người bệnh gặp phải sự kết hợp giữa hai nhóm triệu chứng: loạn thần phân liệt và rối loạn khí sắc. Trong đó, các triệu chứng loạn thần phân liệt ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng suy nghĩ, hành động và nhận thức về thực tế của cá nhân, dẫn đến những tình trạng như ảo giác, hoang tưởng hoặc hành vi không phù hợp.

Đồng thời, rối loạn khí sắc gây ra sự biến đổi cảm xúc và năng lượng, có thể từ cực hưng phấn trong các giai đoạn hưng cảm đến sự tuyệt vọng, buồn bã sâu sắc trong các giai đoạn trầm cảm.

Người mắc rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự ổn định trong cuộc sống, từ việc làm cho đến quan hệ gia đình và xã hội, từ quản lý mối quan hệ cá nhân, chất lượng công việc và các hoạt động xã hội.

Mặc dù hiện chưa có cách chữa trị dứt điểm, nhưng với sự phát triển của các phương pháp điều trị hiện đại, việc quản lý triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống là hoàn toàn khả thi.

Phân Loại Rối Loạn Tâm Thần Phân Liệt Cảm Xúc

Rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc được chia thành hai loại chính dựa trên triệu chứng rối loạn khí sắc mà người bệnh gặp phải. Đầu tiên là loại lưỡng cực, trong đó người bệnh trải qua cả những giai đoạn hưng cảm và trầm cảm. Trong giai đoạn hưng cảm, họ có thể cảm thấy tràn đầy năng lượng, nói nhiều, suy nghĩ nhanh. Sau đó, họ bước vào giai đoạn trầm cảm, nơi mà cảm giác buồn bã, kiệt sức, mất hứng thú và vô vọng chiếm ưu thế. Sự dao động mạnh giữa hai trạng thái này thường khiến người bệnh khó kiểm soát cuộc sống của mình, dẫn đến những hệ quả tiêu cực nếu không có sự can thiệp kịp thời.

>>> Tham khảo: Cảm Xúc Thăng Trầm Liên Tục, Thất Thường: Dấu Hiệu Cảnh Báo Rối Loạn Lưỡng Cực

Loại thứ hai là loại trầm cảm, trong đó các triệu chứng trầm cảm nặng là đặc điểm chính. Người bệnh không trải qua hưng cảm mà chỉ bị ảnh hưởng bởi các giai đoạn trầm cảm kéo dài. Các triệu chứng không chỉ khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc thực hiện các nhiệm vụ cơ bản, mà còn làm suy giảm mạnh mẽ chất lượng cuộc sống.

Triệu Chứng Nhận Biết Rối Loạn Tâm Thần Phân Liệt Cảm Xúc

Rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc bao gồm hai nhóm triệu chứng chính: triệu chứng loạn thần và triệu chứng khí sắc.

Triệu chứng loạn thần (tương tự như trong rối loạn tâm thần phân liệt) bao gồm ảo giác, hoang tưởng, suy nghĩ và hành vi rối loạn. Ảo giác khiến người bệnh nhìn thấy hoặc nghe thấy những điều không tồn tại (ảo thanh), trong khi hoang tưởng khiến họ tin rằng người khác đang tìm cách hại mình hoặc họ có năng lực đặc biệt nào đó. Suy nghĩ và lời nói có thể trở nên không nhất quán, thiếu logic, và hành vi có thể trở nên kỳ quặc, không phù hợp với tình huống. Họ cũng có thể gặp khó khăn trong việc biểu lộ cảm xúc, dẫn đến sự lạnh lùng hoặc thiếu cảm xúc.

Triệu chứng khí sắc (tương tự như rối loạn lưỡng cực hoặc trầm cảm nặng) liên quan đến sự thay đổi cảm xúc và năng lượng của người bệnh. Trong giai đoạn hưng cảm, họ có thể cảm thấy phấn khích, nói nhiều, suy nghĩ nhanh và dễ bị phân tâm. Họ thường có xu hướng tham gia vào các hoạt động nguy hiểm, bốc đồng, có thể chỉ ngủ rất ít mà vẫn cảm thấy tràn đầy năng lượng. Ngược lại, trong giai đoạn trầm cảm, họ trở nên buồn bã, mệt mỏi, cảm thấy mình vô giá trị và mất hứng thú. 

Các triệu chứng của rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc thường xuất hiện vào cuối giai đoạn vị thành niên hoặc đầu tuổi trưởng thành, và hiếm khi xuất hiện ở trẻ em hoặc người trên 50 tuổi. Độ nặng và tần suất của triệu chứng có thể khác nhau giữa các cá nhân, nhưng nếu không được can thiệp kịp thời, chúng có thể trở nên nghiêm trọng và ảnh hưởng lớn đến cuộc sống.

LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mắc rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc, hãy tìm gặp nhà tâm lý tại các cơ sở đánh giá & điều trị tâm lý/tâm thần uy tín để có kết luận chính xác.

Nguyên Nhân Nào Dẫn Đến Rối Loạn Tâm Thần Phân Liệt Cảm Xúc?

Hiện tại, các nhà khoa học chưa xác định được chính xác nguyên nhân gây ra rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc, nhưng nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng tình trạng này có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm yếu tố di truyền, hóa chất trong não và cấu trúc não.

Di truyền học đóng vai trò quan trọng, vì những người có người thân mắc các rối loạn tâm lý có nguy cơ cao hơn phát triển tình trạng này. Bên cạnh đó, các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, serotonin và norepinephrine cũng được cho là có liên quan. Khi sự cân bằng của những chất này trong não bị rối loạn, các tế bào thần kinh không còn giao tiếp hiệu quả, dẫn đến các triệu chứng loạn thần và rối loạn khí sắc.

>>> Tham khảo: Những Cách “Hack” Hormones (Dopamine, Serotonin, Oxytocin, Endorphin) Để Có Tâm Trạng Tốt Hơn

Ngoài ra, cấu trúc của não bộ cũng có thể đóng góp vào tình trạng này. Một số nghiên cứu đã phát hiện ra rằng kích thước và cấu trúc của các bộ phận trong não có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc. Những bất thường trong cấu trúc não có thể làm suy yếu khả năng điều khiển cảm xúc và suy nghĩ của cá nhân, gây ra những triệu chứng rối loạn.

Cuối cùng, yếu tố môi trường như trải qua căng thẳng nghiêm trọng, chấn thương tinh thần, hoặc lạm dụng chất kích thích, ma túy cũng có thể góp phần kích hoạt hoặc làm nặng thêm tình trạng rối loạn.

Chẩn Đoán Và Điều Trị Rối Loạn Tâm Thần Phân Liệt Cảm Xúc

Chẩn đoán rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc không dễ dàng vì không có xét nghiệm cụ thể nào có thể xác định rõ ràng tình trạng này. Thay vào đó, quá trình chẩn đoán chủ yếu dựa trên phỏng vấn lâm sàng và thu thập thông tin về các triệu chứng, lịch sử y tế và tâm lý của người bệnh. Các bác sĩ tâm thần và nhà tâm lý sẽ sử dụng các tiêu chuẩn từ Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần (DSM-5) để đưa ra kết luận cuối cùng.

Điều trị rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc thường là sự kết hợp giữa thuốc và liệu pháp tâm lý. Thuốc thường bao gồm các loại chống loạn thần, chống trầm cảm và thuốc điều chỉnh khí sắc. Các loại thuốc này giúp kiểm soát các triệu chứng loạn thần và điều chỉnh tâm trạng, giúp người bệnh giữ ổn định cảm xúc.

LƯU Ý: Cần hết sức thận trọng khi sử dụng thuốc và chỉ được dùng thuốc khi có sự tư vấn và kê đơn của bác sĩ lâm sàng.

Liệu pháp tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị, với các phương pháp như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) giúp người bệnh học cách nhận diện và thay đổi các mẫu suy nghĩ tiêu cực. Bên cạnh đó, liệu pháp nhóm hoặc liệu pháp gia đình có thể giúp tạo ra một môi trường hỗ trợ tích cực cho người bệnh, giúp họ duy trì sức khỏe tinh thần và quản lý các triệu chứng hiệu quả hơn.

Kết Luận

Rối loạn tâm thần phân liệt cảm xúc là một thử thách lớn đối với người bệnh và gia đình. Tuy nhiên, nhờ sự phát triển của y học và tâm lý học, việc quản lý và điều trị triệu chứng đã trở nên khả thi. Việc phát hiện và can thiệp sớm là chìa khóa để giúp người bệnh duy trì một cuộc sống ổn định hơn, giảm thiểu những hệ quả tiêu cực của rối loạn này. Quan trọng nhất, sự thấu hiểu và hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và cộng đồng sẽ giúp người bệnh vượt qua khó khăn, từng bước hòa nhập trở lại với xã hội và có một cuộc sống hạnh phúc hơn.