Những Điều Cần Biết Về Rối Loạn Bản Dạng Giới (Gender Dysphoria)

Rối loạn bản dạng giới (Gender dysphoria), hay bức bối giới hoặc phiền muộn giới, có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào. Người trải qua rối loạn bản dạng giới có thể gặp khó khăn trong trường học, công việc do áp lực phải ăn mặc theo giới tính khi sinh hoặc do sợ bị quấy rối và trêu chọc.

Rối Loạn Bản Dạng Giới (Gender Dysphoria) Là Gì?

Rối loạn bản dạng giới (Gender dysphoria), hay bức bối giới hoặc phiền muộn giới, là sự khó chịu hoặc đau khổ gây ra bởi sự không nhất quán giữa bản dạng giới và giới tính khi sinh (birth-assigned gender), và/hoặc thể hiện giới mà xã hội áp đặt lên họ. Nói cách khác, đây là tình trạng một người cảm thấy lo âu và khó chịu khi giới tính  sinh ra không phù hợp với bản dạng giới của họ. 

Những người gặp rối loạn bản dạng giới thường cảm thấy bất mãn và khó chịu trước sự mâu thuẫn giữa đặc điểm sinh học của cơ thể và cách họ cảm nhận, suy nghĩ về bản thân. Họ có thể trải qua cảm giác căng thẳng hoặc khó chịu trước các vai trò giới truyền thống mà xã hội kỳ vọng đối với giới tính được chỉ định.

>>> Tham khảo: Nam Tính Độc Hại Và Sự Chuyển Đổi Nhận Thức Về Ý Nghĩa Của Việc Trở Thành Một Người Đàn Ông

Đối với một số người, sự mâu thuẫn này có thể ảnh hưởng đến hình ảnh bản thân và hành vi của họ. Để đối phó với sự khó chịu, người mắc rối loạn bản dạng giới có thể thay đổi cách biểu hiện giới, cách đại diện giới, hoặc thậm chí là giới tính được chỉ định từ lúc sinh. Họ cũng có thể điều chỉnh ngoại hình của mình. Tuy nhiên, không phải tất cả những người mắc rối loạn bản dạng giới đều tự nhận mình là người chuyển giới, phần lớn trong số họ cho rằng mình là người chuyển giới, người có giới tính linh hoạt (gender fluid) hoặc người không theo tiêu chuẩn giới (gender non-conforming).

Nhận Biết Rối Loạn Bản Dạng Giới

Rối loạn bản dạng giới (gender dysphoria) thường biểu hiện qua cảm giác lo âu và khó chịu khi giới tính được chỉ định từ lúc sinh không phù hợp với bản dạng giới của một người. Một số dấu hiệu cho thấy ai đó có thể đang trải qua rối loạn bản dạng giới bao gồm:

• Mong muốn loại bỏ các đặc điểm sinh học chính của giới tính khi sinh.

• Khao khát được đối xử và công nhận như giới tính ngược lại.

• Ước muốn có các đặc điểm sinh học tương ứng với giới tính mà họ mong muốn.

• Khẳng định mạnh mẽ rằng họ thuộc về một giới tính khác so với giới tính khi sinh.

• Ưu tiên các vai trò và hành vi khác biệt so với những gì thường được xã hội mong đợi từ giới tính của họ.

• Sự từ chối rõ ràng đối với đồ chơi, trò chơi và những vật dụng thường liên quan đến giới tính khi sinh.

• Thường xuyên mặc trang phục của giới tính ngược lại.

Người trải qua rối loạn bản dạng giới thường thể hiện mong muốn mãnh liệt trở thành giới tính khác, và cảm thấy không thoải mái với các vai trò giới và cách thể hiện giới của giới tính khi sinh. Điều này có thể thể hiện qua việc mặc trang phục, chơi với các đồ chơi thường gắn liền với giới tính ngược lại, và từ chối các hành vi điển hình của giới tính khi sinh.

Ví dụ, một cậu bé từ nhỏ đã cảm thấy không thoải mái với việc phải mặc quần áo nam và tham gia các hoạt động thể thao mạnh mẽ như bạn bè đồng trang lứa. Cậu bé thường xuyên từ chối tham gia vào các hoạt động mà cậu cho là "chỉ dành cho con trai." Dần dần, cậu bé càng khẳng định rằng mình là con gái và mong muốn được đối xử như vậy. Cậu bắt đầu mặc quần áo nữ, để tóc dài, và cố gắng tránh xa những hoạt động nam tính. Những hành vi này khiến cậu bé trở nên lo âu và căng thẳng khi phải đối mặt với các kỳ vọng giới tính từ gia đình và xã hội. Cậu bé thể hiện rõ ràng mong muốn được phẫu thuật để có cơ thể phù hợp với giới tính mà cậu cảm nhận là của mình. Những biểu hiện và cảm xúc này là những dấu hiệu điển hình của rối loạn bản dạng giới - cậu bé cảm thấy rằng giới tính sinh học không phản ánh đúng bản dạng giới của mình.

Điều quan trọng cần lưu ý là rối loạn bản dạng giới không liên quan đến xu hướng tính dục. Người trải qua rối loạn bản dạng giới có thể là người dị tính, đồng tính nam, đồng tính nữ, hoặc song tính. Họ cũng có thể không tuân theo các chuẩn mực giới hoặc là người chuyển giới. Tuy nhiên, không phải ai chuyển giới hoặc không tuân theo các chuẩn mực giới đều trải qua rối loạn bản dạng giới.

Chẩn Đoán Rối Loạn Bản Dạng Giới

Ở Trẻ Em

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, Ấn bản lần thứ Năm (DSM-5 TR), trẻ em được chẩn đoán mắc rối loạn bản dạng giới nếu ở trẻ có sự không tương thích rõ rệt giữa đặc điểm giới mà trẻ trải nghiệm/biểu hiện và giới tính sinh học, kéo dài ít nhất 6 tháng, gây ra sự lo âu hoặc suy giảm chức năng đáng kể trong các lĩnh vực xã hội, học tập hoặc các lĩnh vực quan trọng khác. Các triệu chứng được thể hiện qua ít nhất sáu trong số các tiêu chí sau (trong đó phải có tiêu chí 1):

1. Mong muốn mạnh mẽ trở thành giới tính khác hoặc khẳng định rằng mình là giới tính khác so với giới tính khi sinh.

2. Bé trai (giới tính sinh học) thể hiện sự ưa thích rõ rệt với việc mặc trang phục nữ hoặc mô phỏng trang phục nữ; hoặc bé gái (giới tính sinh học) thể hiện sự ưa thích rõ rệt với việc chỉ mặc trang phục nam và từ chối mặc trang phục nữ.

3. Sự ưa thích rõ rệt với các vai trò khác giới tính của mình trong các trò chơi giả vờ hoặc tưởng tượng.

4. Sự ưa thích rõ rệt với đồ chơi, trò chơi hoặc hoạt động thường được giới tính khác sử dụng hoặc tham gia.

5. Sự ưa thích rõ rệt với bạn bè ở giới tính khác.

6. Bé trai (giới tính sinh học) thể hiện sự từ chối rõ rệt đối với các đồ chơi, trò chơi và hoạt động thường là của nam giới và tránh xa các trò chơi mạnh bạo; hoặc bé gái (giới tính sinh học) thể hiện sự từ chối rõ rệt đối với các đồ chơi, trò chơi và hoạt động thường là của nữ giới.

7. Sự không thích rõ rệt đối với cơ quan sinh dục của mình.

8. Mong muốn mạnh mẽ có các đặc điểm sinh dục chính và/hoặc phụ phù hợp với đặc điểm giới mà trẻ trải nghiệm/biểu hiện.

Ở Thanh Thiếu Niên Và Người Trưởng Thành

Với đối tượng là thanh thiếu niên và người trưởng thành, một người được chẩn đoán mắc rối loạn bản dạng giới nếu ở người đó có sự không tương thích rõ rệt giữa giới tính mà người đó trải nghiệm/biểu hiện và giới tính sinh ra, kéo dài ít nhất 6 tháng.Tình trạng này gây ra sự lo âu hoặc suy giảm chức năng đáng kể trong các lĩnh vực xã hội, công việc hoặc các lĩnh vực quan trọng khác. Các triệu chứng cần có ít nhất hai trong các tiêu chí sau:

1. Sự không tương thích rõ rệt giữa giới tính mà người đó trải nghiệm/biểu hiện và các đặc điểm sinh dục chính và/hoặc phụ (hoặc ở thanh thiếu niên trẻ tuổi, các đặc điểm sinh dục phụ dự kiến).

2. Mong muốn mãnh liệt loại bỏ các đặc điểm sinh dục chính và/hoặc phụ vì sự không tương thích với giới tính mà người đó trải nghiệm/biểu hiện (hoặc ở thanh thiếu niên trẻ tuổi, mong muốn ngăn chặn sự phát triển của các đặc điểm sinh dục phụ dự kiến).

3. Mong muốn mãnh liệt có các đặc điểm sinh dục chính và/hoặc phụ của giới tính khác.

4. Mong muốn mãnh liệt trở thành giới tính khác so với giới tính khi sinh.

5. Mong muốn mãnh liệt được đối xử như giới tính khác so với giới tính khi sinh.

6. Có niềm tin mạnh mẽ rằng mình có cảm xúc và phản ứng điển hình của giới tính khác so với giới tính khi sinh.

LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân mắc rối loạn bản dạng giới, hãy tìm gặp nhà tâm lý tại các cơ sở đánh giá & điều trị tâm lý/tâm thần uy tín để có kết luận chính xác.

Thách Thức Với Những Người Mắc Rối Loạn Bản Dạng Giới

Rối loạn bản dạng giới có thể ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống, bao gồm cả các hoạt động hàng ngày. Người trải qua rối loạn bản dạng giới có thể gặp khó khăn trong trường học, công việc do áp lực phải ăn mặc theo giới tính khi sinh hoặc do sợ bị quấy rối và trêu chọc.

Nếu rối loạn bản dạng giới gây cản trở khả năng học tập hoặc làm việc, điều này có thể dẫn đến việc bỏ học hoặc thất nghiệp. Khó khăn trong các mối quan hệ là điều thường gặp. Người mắc rối loạn bản dạng giới có thể gặp các vấn đề như lo âu, trầm cảm, tự hại, rối loạn ăn uống, lạm dụng chất kích thích và nhiều vấn đề khác. Thậm chí, thanh thiếu niên và người trưởng thành có rối loạn bản dạng giới nếu không được điều trị khẳng định giới có thể có nguy cơ suy nghĩ hoặc cố gắng tự tử.

>>> Tham khảo: Sự Khác Biệt Giữa Tự Hại (Self-Harm) và Cố Gắng Tự Tử (Attempted Suicide)

Người có rối loạn bản dạng giới cũng thường phải đối mặt với sự phân biệt đối xử, dẫn đến căng thẳng. Việc tiếp cận các dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe tâm thần có thể gặp khó khăn do lo ngại nhận lại kỳ thị và thiếu hụt các chuyên gia có kinh nghiệm hoặc các dịch vụ liên quan.

Điều Trị Rối Loạn Bản Dạng Giới

Điều Trị Y Tế

Điều trị y khoa cho rối loạn bản dạng giới có thể bao gồm:

• Liệu pháp hormone: Chẳng hạn như liệu pháp hormone nữ hóa hoặc nam hóa.

• Phẫu thuật: Bao gồm phẫu thuật nữ hóa hoặc nam hóa để thay đổi ngực, bộ phận sinh dục ngoài, bộ phận sinh dục trong, đường nét khuôn mặt, và hình dáng cơ thể.

Một số người lựa chọn liệu pháp hormone để đạt được sự nữ hóa hoặc nam hóa tối đa. Trong khi đó, những người khác có thể tìm thấy sự thoải mái bằng cách sử dụng hormone để giảm thiểu các đặc điểm giới tính phụ như ngực hoặc lông mặt.

Phương pháp điều trị sẽ được thiết kế dựa trên mục tiêu cá nhân, sau khi cân nhắc kỹ lưỡng các rủi ro và lợi ích. Điều trị cũng có thể được điều chỉnh dựa trên các tình trạng y tế khác mà bạn có, cũng như các yếu tố xã hội và kinh tế liên quan. Đối với nhiều người, phẫu thuật là bước quan trọng để giảm bớt cảm giác khó chịu do rối loạn bản dạng giới gây ra.

Hiệp hội Chuyên gia Thế giới về Sức khỏe Người Chuyển giới (WPATH) đã đưa ra các tiêu chí cho liệu pháp hormone và phẫu thuật điều trị rối loạn bản dạng giới, bao gồm:

• Rối loạn bản dạng giới kéo dài và được ghi nhận rõ ràng.

• Khả năng tỉnh táo đưa ra quyết định và đồng ý điều trị.

• Đạt độ tuổi hợp pháp theo quy định của quốc gia, hoặc tuân thủ tiêu chuẩn chăm sóc đối với trẻ em và thanh thiếu niên nếu dưới độ tuổi này.

• Nếu có các vấn đề y tế hoặc tâm lý nghiêm trọng, chúng cần được kiểm soát ở mức độ hợp lý.

• Một số quy trình phẫu thuật có thể yêu cầu tiêu chí bổ sung khác.

Trị Liệu Tâm Lý

Trị liệu tâm lý giúp nâng cao sức khỏe tâm lý, chất lượng cuộc sống và sự thỏa mãn cá nhân của những người gặp rối loạn bản dạng giới. Trong đó, liệu pháp Hành vi tập trung vào việc giúp cá nhân khám phá các vấn đề liên quan đến giới tính và tìm cách giảm bớt rối loạn bản dạng giới - thay vì thay đổi bản dạng giới.

Liệu pháp này giúp cá nhân cảm thấy thoải mái với cách thể hiện bản dạng giới của mình, từ đó hỗ trợ họ thành công trong các mối quan hệ, học tập và công việc. Đồng thời, liệu pháp cũng giúp giải quyết các vấn đề tâm lý khác mà cá nhân có thể gặp phải. Liệu pháp Hành vi có thể bao gồm các hình thức tham vấn cá nhân, cặp đôi, gia đình và nhóm, với mục tiêu giúp cá nhân:

• Khám phá và hòa nhập với bản dạng giới của mình.

• Chấp nhận bản thân một cách trọn vẹn.

• Ứng phó với những ảnh hưởng tâm lý và cảm xúc do căng thẳng từ sự kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến bản dạng giới.

• Xây dựng mạng lưới hỗ trợ vững chắc.

• Lập kế hoạch giải quyết các vấn đề xã hội và pháp lý trong quá trình chuyển đổi giới và công khai bản dạng giới với người thân, bạn bè, đồng nghiệp, và những người quan trọng khác.

• Cảm thấy thoải mái khi thể hiện bản dạng giới của mình.

• Khám phá tình dục lành mạnh trong bối cảnh chuyển đổi giới.

• Đưa ra quyết định về các lựa chọn điều trị y tế.

• Nâng cao sự hài lòng và chất lượng cuộc sống.

Các Chiến Lược Hỗ Trợ

Bên cạnh việc điều trị chuyên nghiệp, người mắc rối loạn bản dạng giới cũng có thể thực hiện một số chiến lược hỗ trợ để có thể kiểm soát và quản lý các triệu chứng, qua đó giúp họ cảm thấy thoải mái hơn với bản dạng giới của mình. Một số chiến lược có thể kể đến như:

• Tìm kiếm sự hỗ trợ: Tham gia nhóm hỗ trợ và trò chuyện với những người có trải nghiệm tương tự có thể giúp cá nhân cảm thấy được lắng nghe và đồng cảm. Kết nối với cộng đồng có thể mang lại sự hỗ trợ rất lớn về mặt tinh thần.

• Giảm bớt sự khó chịu: Áp dụng các biện pháp như quấn ngực hoặc giấu bộ phận sinh dục để giảm thiểu các đặc điểm cơ thể gây ra cảm giác khó chịu. Những phương pháp này có thể giúp cá nhân cảm thấy hài lòng hơn với hình ảnh cơ thể của mình.

• Chăm sóc bản thân: Ưu tiên cho sức khỏe tinh thần và cảm xúc bằng cách thực hiện những hoạt động giúp cá nhân tự tin hơn về bản thân và cơ thể của mình. Chăm sóc bản thân không chỉ giúp giảm căng thẳng mà còn giúp cải thiện chất lượng cuộc sống.

• Khẳng định bản dạng giới: Thực hiện những hành động nhỏ nhưng ý nghĩa để khẳng định bản dạng giới, chẳng hạn như thay đổi kiểu tóc, đeo phụ kiện yêu thích, hoặc yêu cầu mọi người xung quanh sử dụng đại từ phù hợp với bản dạng giới của cá nhân.

• Lên kế hoạch cho tương lai: Cá nhân có thể xem xét các bước pháp lý và xã hội để chuyển đổi sang giới tính mà mình mong muốn. Nghiên cứu kỹ lưỡng và lập kế hoạch sẽ giúp họ từng bước đạt được mục tiêu dài hạn, dù đó là chuyển đổi y tế, pháp lý hay xã hội.

Một Số Thuật Ngữ Liên Quan Tới Rối Loạn Bản Dạng Giới

Giới tính khi sinh (Sex/gender assigned at birth): Là sự xác định truyền thống về một người là "nữ," "nam," hoặc "liên giới tính" dựa trên giải phẫu (ví dụ: cơ quan sinh dục ngoài và/hoặc cơ quan sinh sản bên trong) và/hoặc các yếu tố sinh học khác (ví dụ: nhiễm sắc thể giới tính). "Giới tính" và "bản dạng giới" thường được sử dụng thay thế cho nhau, nhưng chúng là hai khái niệm khác biệt. Cần phân biệt giữa giới tính, bản dạng giới, và thể hiện giới và tránh đưa ra giả định về một người chỉ dựa trên một trong những đặc điểm này.

Bản dạng giới (Gender identity): Là cảm nhận bên trong của một người về việc mình là nữ, nam, sự kết hợp của cả hai hoặc là một điều gì khác, bao gồm cả việc không có giới tính nào. Điều này có thể hoặc không tương ứng với giới tính khi sinh.

>>> Tham khảo: Phân Biệt Giữa Giới Tính & Giới (Sex & Gender)

Người hợp giới (Cisgender): Chỉ một người có bản dạng giới phù hợp với giới tính khi sinh.

Đa dạng giới (Gender diverse): Là một thuật ngữ bao quát để mô tả những người có bản dạng giới và/hoặc biểu hiện giới khác biệt, bao gồm cả những người xác định mình là nhiều giới tính hoặc không có giới tính nào.

Thể hiện giới (Gender expression): Là sự thể hiện ra bên ngoài của bản dạng giới của một người, có thể hoặc không phản ánh bản dạng giới bên trong dựa trên những kỳ vọng truyền thống. Thể hiện giới bao gồm cách một người cư xử, cách ăn mặc, phụ kiện, cách chải chuốt, giọng nói, cách nói chuyện, và các đặc điểm ngoại hình.

Phi nhị nguyên giới, hay phi nhị giới (Nonbinary): Chỉ một số người có bản dạng giới không phải là nữ hoặc nam.

Xu hướng tính dục (Sexual orientation): Là một loại hấp dẫn về mặt tình cảm hoặc tình dục (hoặc cả hai) một cách lâu dài đối với những người thuộc giới tính hoặc giới khác, thuộc cùng giới tính hoặc giới, thuộc cả hai giới tính hoặc nhiều hơn một giới.

Người chuyển giới (Transgender): Chỉ những người có bản dạng giới không phù hợp với giới tính khi sinh. 

Nếu bạn cảm thấy mình đang có những triệu chứng của rối loạn bản dạng giới, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời, hoặc liên hệ Viện Tâm lý Việt - Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Tham khảo:

[1] Diagnostic and statistical manual of mental disorders _ DSM-5-TR. 

[2] What Is Gender Dysphoria?. https://www.verywellmind.com/gender-dysphoria-5085081

[3] Gender dysphoria. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gender-dysphoria/symptoms-causes/syc-20475255

[4] What is Gender Dysphoria?. https://www.psychiatry.org/patients-families/gender-dysphoria/what-is-gender-dysphoria

-----------------------------

Viện Tâm lý Việt - Pháp

Trụ sở chính & Trung tâm trị liệu tại Hà Nội: Số 54 Trần Quốc Vượng, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội

Trung tâm trị liệu tại TP.HCM: Landmark 81 & Landmark Plus, Vinhomes Central Park, 720A Điện Biên Phủ, P. 22, Q. Bình Thạnh, TP. HCM

Hotline: 0977.729.396 (Zalo, 24/7)

Email: info@tamlyvietphap.vn

Facebook: https://www.facebook.com/tamlyvietphap.vn