Hormone Ảnh Hưởng Đến Tâm Lý Con Người Như Thế Nào?

Có rất nhiều người cho rằng, cách thức liên lạc chính trong cơ thể người là thông qua hệ thống thần kinh với các chất dẫn truyền thần kinh. Tuy vậy, ngoài hệ thống thần kinh, hệ thống nội tiết cũng là một hệ thống giúp truyền đi các tín hiệu trong cơ thể, với phương tiện chính là các hormone. Quá trình “truyền thông tin” này rất quan trọng đối với việc kích hoạt và kiểm soát các hoạt động hành vi cơ bản cũng như cảm xúc của con người. Vậy các hormone đã hoạt động và có ảnh hưởng đến tâm trạng, tâm lý con người như thế nào,  hãy tham khảo bài viết dưới đây với những kiến thức tâm lý học phổ biến nhất về vấn đề này. 

Hormone: Sự Giao Tiếp Giữa Não Bộ & Cơ Thể

Hormone là một sản phẩm đặc biệt của các tuyến nội tiết, chúng là các chất hóa học điều phối các chức năng khác nhau trong cơ thể của bạn bằng cách truyền tín hiệu qua máu đến các cơ quan và các mô khác. Những tín hiệu này cho cơ thể chúng ta biết phải làm gì vào thời điểm nào. Hormone sẽ chỉ hoạt động trên một phần của cơ thể bạn nếu nó “phù hợp”, hay nói cách khác là nếu các tế bào trong mô đích có các thụ thể nhận thông điệp của hormone. Một trong những cơ quan quan trọng chứa các thụ thể tiếp nhận tín hiệu từ hormone là bộ não, vì vậy hormone chính là những thông điệp quan trọng được gửi đi trong não và giữa não với các bộ phận trong cơ thể. 

Bộ não có các thụ thể cho nhiều loại hormone, ví dụ như hormone chuyển hóa insulin, yếu tố tăng trưởng giống insulin, ghrelin và leptin. Các hormone này được lấy từ máu và tác động đến hoạt động của tế bào thần kinh và một số khía cạnh của cấu trúc tế bào thần kinh. Não còn chứa các thụ thể đối với hormone tuyến giáp (những hormone được sản xuất bởi tuyến giáp) và sáu loại hormone steroid, được tổng hợp từ cholesterol - androgen, estrogen, progestin, glucocorticoid, mineralocorticoid và vitamin D. Các cơ quan thụ cảm được tìm thấy trong một số cụm tế bào thần kinh xác định trong não và các cơ quan liên quan trong cơ thể. Các hormone tuyến giáp và steroid liên kết với các protein thụ thể, lần lượt liên kết với DNA và điều chỉnh hoạt động của các gen. Điều này có thể dẫn đến những thay đổi lâu dài trong cấu trúc và chức năng của tế bào.

Một ví dụ khá thú vị cho thấy não bộ và cơ thể đã giao tiếp với nhau qua hormone như thế nào là ví dụ về “chênh lệch múi giờ” (hay thường được gọi với cái tên “jet lag”). Để đối phó với sự căng thẳng trong tâm lý con người và sự mệt mỏi của cơ thể do đồng hồ sinh học của chúng ta đột ngột bị đảo lộn, các hormone sẽ đi vào máu và di chuyển đến não và các cơ quan khác. Trong não, các hormone được các thụ thể tiếp nhận, sau đó chúng làm thay đổi việc sản xuất các sản phẩm gen tham gia vào quá trình dẫn truyền thần kinh qua khớp thần kinh cũng như ảnh hưởng đến cấu trúc của tế bào não. Kết quả là các mạch trong não và khả năng dẫn truyền thần kinh của nó bị thay đổi trong khoảng thời gian hàng giờ đến hàng ngày. Bằng cách này, não bộ sẽ điều chỉnh hoạt động và kiểm soát hành vi, cảm xúc của con người để đáp ứng với sự thay đổi của môi trường. 

Ảnh Hưởng Của Hormone Đối Với Tâm Trạng

Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tâm trạng của con người, không chỉ những yếu tố bên ngoài mà còn là hệ thống bên trong cơ thể chúng ta. Các hormone được giải phóng trong cơ thể có thể tác động đến tâm trạng, cảm xúc của mỗi người. Một số loại hormone được biết đến là “hormone hạnh phúc” như dopamine, serotonin, endorphin và oxytocin. Dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh có vai trò điều khiển hệ thống khen thưởng trong não bộ (reward system). Khi một người được khen ngợi hoặc tán dương, nồng độ dopamine sẽ tăng lên và làm cho họ cảm thấy hạnh phúc và tràn đầy động lực. Hormone này cũng thúc đẩy con người tìm niềm vui trong cuộc sống. Serotonin giúp duy trì sự cân bằng tâm trạng của con người và được biết đến qua nhóm thuốc chống trầm cảm, giúp bệnh nhân lấy lại tâm trạng vui vẻ và thoát khỏi cảm giác tồi tệ. Endorphin được giải phóng bởi vùng dưới đồi và tuyến yên để phản ứng với cơn đau hoặc căng thẳng, nhóm hormone peptide này vừa làm giảm đau vừa tạo ra cảm giác hạnh phúc nói chung. Oxytocin không chỉ là hóc môn hạnh phúc thông thường, nó còn thường được gọi là hormone tình yêu, mang lại cảm giác yêu thương, gắn kết.

Khi lượng hormone trong cơ thể cân bằng, chúng sẽ giúp cân bằng trạng thái và cảm xúc của con người. Việc thiếu hụt các hormone này có thể làm cho tâm trạng đi xuống, mất động lực, thậm chí dẫn đến trầm cảm. Tuy nhiên, việc sản sinh ra quá nhiều các hormone trên cũng không phải là một điều tốt. Hàm lượng quá nhiều hoặc quá ít dopamine là một trong số các nguyên nhân gây ra các rối loạn tâm lý và tâm thần trong đó có bệnh tâm thần phân liệt.

Đối Với Phụ Nữ

Đối với phụ nữ có chu kỳ kinh nguyệt, sự tác động lẫn nhau của hormone estrogen và progesterone có ảnh hưởng không nhỏ đến tâm trạng. Phụ nữ sau mãn kinh thường thay đổi tâm trạng khi sự cân bằng hormone của họ không còn được giữ nguyên. Trong khi sản xuất hormone cân bằng sẽ giúp người phụ nữ có trạng thái tâm lý tốt, sự mất cân bằng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe cảm xúc của họ. Nếu phụ nữ có quá nhiều hoặc quá ít estrogen hay progesterone, họ có thể gặp phải các triệu chứng bao gồm kinh nguyệt không đều, giảm ham muốn tình dục và thay đổi tâm trạng.

Đối Với Đàn Ông

Testosterone, một trong những hormone sinh dục nam chính, đóng một vai trò quan trọng trong sức khỏe tâm thần của nam giới. Nồng độ testosterone thường tăng mạnh trong tuổi dậy thì. Tuy nhiên sau độ tuổi 30 và đến tuổi 50, testosterone có thể giảm đáng kể. Nếu testosterone của nam giới giảm xuống dưới mức được coi là cân bằng, họ có thể gặp các triệu chứng bao gồm năng lượng thấp, trầm cảm và thay đổi tâm trạng.

Kết Bài

Khi tìm hiểu về tâm lý học, bạn cũng nên tìm hiểu về cách mà các hormone trong cơ thể hoạt động một cách cân bằng. Nếu bạn cảm thấy tâm trạng mất cân bằng hoặc gặp các vấn đề tiêu cực về cảm xúc, hãy lưu ý vì đó có thể là “trò đùa” của các hormone đối với tâm lý con người. Hãy theo dõi diễn biến cảm xúc và tâm trạng của mình để phát hiện các bất thường về hormone và có sự can thiệp kịp thời để cải thiện tâm lý.

Bài viết được tổng hợp từ các nguồn: 

1. BrainFacts - Hormones: Communication between the Brain and the Body

2. Harvard Health Publishing - Feel-good hormones: How they affect your mind, mood and body

3. CUA Health- How hormone affects your mental health

4. SingleCare - What you should know about the impact of hormones on women’s mental health

5. Harvard Health Publishing - Serotonin: The natural mood booster

6. Cleveland Clinic - Hormones