Rối loạn cảm xúc (emotional disorders) là một thuật ngữ thường được dùng để chỉ rối loạn tâm lý có liên quan đến biểu hiện suy giảm khả năng kiểm soát, đối phó và phản ứng cảm xúc sao cho phù hợp với các tình huống trong đời sống.

Một cách cụ thể, các rối loạn kéo dài tập trung vào tâm trạng (mood) sẽ được gọi chính xác hơn là Rối loạn khí sắc (mood disorders), bao gồm các tình trạng nổi bật như trầm cảm lâm sàng và rối loạn cảm xúc lưỡng cực.

Việc nhận diện các dấu hiệu rối loạn tâm lý và điều trị không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống mà còn giảm thiểu nguy cơ ảnh hưởng đến các khía cạnh khác của sức khỏe thể chất và tinh thần.

Rối Loạn Cảm Xúc/ Rối Loạn Khí Sắc Là Gì?

Theo Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA), rối loạn cảm xúc là bất kỳ rối loạn tâm lý nào được đặc trưng chủ yếu bởi các phản ứng cảm xúc không thích nghi, không phù hợp hoặc quá mức so với các tác nhân kích thích, còn được gọi là bệnh lý cảm xúc (emotional illness).

Rối loạn khí sắc là một tình trạng ảnh hưởng trầm trọng đến tâm trạng và các chức năng liên quan. Rối loạn khí sắc/ tâm trạng là một từ mang tính bao quát (broad term) nhằm chỉ đến các loại rối loạn trầm cảm, rối loạn lưỡng cực và các rối loạn tâm thần ảnh hưởng đến tâm trạng: tâm trạng có thể thay đổi từ rất thấp (trầm cảm) lên đến rất cao (hưng cảm) (APA, 2013).

Điều này có thể biểu hiện qua các giai đoạn trầm cảm với cảm giác buồn bã sâu sắc, tuyệt vọng, mất hứng thú với mọi hoạt động, hoặc ngược lại là những đợt hưng cảm – khi người bệnh có năng lượng quá mức, hành động bốc đồng, và cảm giác hưng phấn bất thường.

Sự mất cân bằng trong tâm trạng hay rối loạn khí sắc này không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày mà còn gây ra các vấn đề trong công việc, học tập và các mối quan hệ xã hội.

Các Loại Rối Loạn Khí Sắc Phổ Biến

Rối loạn cảm xúc hay rối loạn khí sắc là thuật ngữ chung chỉ các tình trạng tâm lý làm ảnh hưởng sâu sắc đến tâm trạng và cảm xúc. Mỗi loại rối loạn có biểu hiện riêng, nhưng đều có thể làm suy giảm chất lượng cuộc sống nếu không được can thiệp kịp thời.

Rối Loạn Trầm Cảm (Depressive Disorders)

Đây là nhóm rối loạn đặc trưng bởi trạng thái buồn bã kéo dài, mất hứng thú với các hoạt động thường ngày và cảm giác tuyệt vọng. Các dạng trầm cảm phổ biến bao gồm:

Rối loạn trầm cảm chính (Major Depressive Disorder – MDD): Người bệnh trải qua các giai đoạn tâm trạng thấp kéo dài, thường cảm thấy vô vọng, mệt mỏi và mất năng lượng. Những triệu chứng này có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc và cuộc sống.

>>> Tham khảo: Trầm Cảm Ở Nữ Giới Và Nam Giới Có Khác Nhau Hay Không?

Rối loạn trầm cảm dai dẳng (Dysthymia): Đây là dạng trầm cảm mãn tính với các triệu chứng nhẹ hơn MDD nhưng kéo dài ít nhất hai năm. Người bệnh thường xuyên cảm thấy buồn bã, thiếu năng lượng, và có cái nhìn tiêu cực về cuộc sống.
Rối loạn trầm cảm theo mùa (Seasonal Affective Disorder – SAD): Thường xuất hiện vào mùa đông, khi ánh sáng mặt trời giảm. Người bệnh cảm thấy mệt mỏi, buồn bã và giảm năng lượng, nhưng các triệu chứng có thể thuyên giảm vào mùa xuân hoặc mùa hè.
Trầm cảm chu sinh (Perinatal Depression): Xuất hiện trong và sau thời kỳ mang thai, ảnh hưởng đến tâm trạng và sức khỏe tinh thần của người mẹ. Những thay đổi nội tiết và áp lực khi mang thai có thể là nguyên nhân chính. Nếu không được hỗ trợ kịp thời, trầm cảm chu sinh có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả mẹ và con.

Rối Loạn Lưỡng Cực (Bipolar Disorder)

Người mắc rối loạn lưỡng cực trải qua sự dao động cực đoan giữa các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm. Có hai loại chính:

Rối loạn lưỡng cực I: Đặc trưng bởi các giai đoạn hưng cảm mạnh mẽ, kéo dài ít nhất một tuần, đôi khi cần nhập viện. Trong giai đoạn này, người bệnh có thể có năng lượng cao bất thường, hành động bốc đồng và tự tin thái quá.

Rối loạn lưỡng cực II: Bao gồm các giai đoạn trầm cảm nặng xen kẽ với hưng cảm nhẹ (hypomania). Các giai đoạn hưng cảm nhẹ không nghiêm trọng như Bipolar I nhưng vẫn ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống hàng ngày.

>>> Tham khảo: Cảm Xúc Thăng Trầm Liên Tục, Thất Thường: Dấu Hiệu Cảnh Báo Rối Loạn Lưỡng Cực

Nhận Diện Rối Loạn Khí Sắc

Các triệu chứng của rối loạn cảm xúc có thể khác nhau tùy vào từng cá nhân và loại rối loạn sắc khí cụ thể. Không phải ai mắc rối loạn cảm xúc cũng sẽ có cùng trải nghiệm hoặc biểu hiện giống nhau. Tuy nhiên, nhìn chung, các dấu hiệu rối loạn thường được chia thành hai nhóm chính:

Triệu Chứng Trầm Cảm

Triệu chứng trầm cảm thường xuất hiện trong các rối loạn như trầm cảm chính, rối loạn lưỡng cực hoặc rối loạn khí sắc tiền kinh nguyệt (PMDD). Những dấu hiệu phổ biến bao gồm:

Mệt mỏi hoặc thiếu năng lượng.
Cảm giác buồn bã hoặc vô vọng.
Cảm giác trống rỗng.
Mất cảm giác thèm ăn hoặc ăn quá nhiều.
Mất hứng thú với những hoạt động mà bạn thường yêu thích.
Ngủ quá nhiều hoặc không đủ giấc.
Khó tập trung hoặc suy nghĩ.
Suy nghĩ về tự tử, cái chết hoặc tự gây tổn thương.

>>> Tham khảo: Lo Âu Và Trầm Cảm Khác Nhau Ở Đâu?

Triệu Chứng Hưng Cảm hoặc Hưng Cảm Nhẹ

Các triệu chứng hưng cảm xuất hiện chủ yếu trong các giai đoạn của rối loạn lưỡng cực. Trong trạng thái này, cá nhân có thể biểu hiện:

Tham gia vào các hành vi mạo hiểm, như chi tiêu quá mức, lái xe liều lĩnh hoặc lạm dụng chất gây nghiện.
Khó ngủ.
Cảm giác tràn đầy năng lượng, hưng phấn hoặc tự tin một cách bất thường.
Suy nghĩ dồn dập.
Bồn chồn hoặc dễ cáu kỉnh.
Nói nhanh hoặc nói liên tục.

Lưu ý rằng các triệu chứng kể trên không chỉ đặc trưng cho rối loạn cảm xúc. Chúng cũng có thể xuất hiện trong các tình trạng tâm lý khác. Ví dụ, triệu chứng trầm cảm cũng thường gặp ở cá nhân mắc rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD). Vì vậy, việc thăm khám và chẩn đoán từ chuyên gia tâm lý là điều cần thiết để có hướng điều trị phù hợp nhất.

LƯU Ý: Các triệu chứng được nêu chỉ mang tính tham khảo. Nếu bạn nghi ngờ bản thân có rối loạn cảm xúc, hãy tìm gặp nhà tâm lý để có kết luận chính xác.

Những Yếu Tố Nào Làm Tăng Nguy Cơ Rối Loạn Cảm Xúc?

Nguyên nhân chính xác dẫn đến rối loạn cảm xúc vẫn còn là một bí ẩn trong tâm lý học. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã xác định nhiều yếu tố có thể làm gia tăng nguy cơ phát triển những rối loạn khí sắc này. Dưới đây là những yếu tố phổ biến nhất:

Chức Năng Não Bộ

Cấu trúc và hoạt động hóa học của não đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh cảm xúc. Sự mất cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh, như serotonin và dopamine, có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc rối loạn cảm xúc.

Yếu Tố Di Truyền

Di truyền học cũng đóng một vai trò đáng kể. Nếu trong gia đình có người thân ruột thịt từng mắc các rối loạn cảm xúc như trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực, nguy cơ phát triển tình trạng tương tự ở cá nhân sẽ cao hơn.

Sự Thay Đổi Hormone

Nội tiết tố, đặc biệt là hormone tuyến giáp, có mối liên hệ chặt chẽ với sức khỏe tâm trạng. Ví dụ:

Mức hormone tuyến giáp cao: Thường liên quan đến các triệu chứng trầm cảm.
Hormone trong thai kỳ và sau sinh: Sự thay đổi mạnh mẽ của hormone trong giai đoạn này có thể gây ra trầm cảm chu kỳ thai kỳ hoặc trầm cảm sau sinh.
PMDD (Rối loạn khí sắc tiền kinh nguyệt): Cũng liên quan đến sự biến động hormone trong chu kỳ kinh nguyệt.

Sức Khỏe Thể Chất

Một số bệnh lý mãn tính như ung thư, HIV/AIDS hoặc suy giáp không chỉ ảnh hưởng đến thể chất mà còn tác động tiêu cực đến tâm trạng, làm tăng nguy cơ trầm cảm và các rối loạn cảm xúc khác.

Sử Dụng Chất Kích Thích

Việc sử dụng hoặc lạm dụng các chất như amphetamine, cocaine, steroid hoặc procarbazine có thể gây ra các triệu chứng giống như rối loạn cảm xúc. Các chất này làm rối loạn hoạt động của não bộ, dẫn đến tình trạng mất cân bằng tâm lý.

Trải Nghiệm Chấn Thương Tâm Lý

Những sự kiện đau thương như mất mát, bạo lực hoặc các biến cố lớn trong cuộc sống không chỉ gây ra rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) mà còn có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm các rối loạn cảm xúc.

>>> Tham khảo: Sự Khác Biệt Về Rối Loạn Căng Thẳng Sau Sang Chấn Tâm Lý (PTSD) Ở Người Trưởng Thành & Người Già

Chẩn Đoán Rối Loạn Khí Sắc

Chẩn đoán rối loạn khí sắc thường được thực hiện bởi các bác sĩ tâm thần. Ngoài ra quá trình này có thể được hỗ trợ bởi việc đánh giá các triệu chứng lâm sàng của cá nhân từ chuyên gia tâm lý, để xác định mức độ và loại rối loạn cảm xúc mà họ đang trải qua.

Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử bệnh lý của cá nhân và gia đình, nhằm phát hiện các yếu tố di truyền hoặc các sự kiện chấn thương có thể ảnh hưởng đến tình trạng hiện tại. Còn chuyên gia tâm lý sẽ dùng các bảng câu hỏi chuẩn hóa như PHQ-9 hoặc GAD-7 cũng thường được sử dụng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và phân loại tình trạng cụ thể.

Điều trị rối loạn cảm xúc thường bao gồm sự kết hợp giữa liệu pháp tâm lý, sử dụng thuốc và thay đổi phong cách sống. Mỗi phương pháp điều trị đều đóng vai trò quan trọng trong việc giúp cá nhân kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Trị Liệu Tâm Lý

Một trong những phương pháp điều trị phổ biến và hiệu quả đối với rối loạn cảm xúc là trị liệu tâm lý. Trị liệu nhận thức hành vi (CBT) là một trong các phương pháp chính, giúp cá nhân nhận diện và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực, từ đó cải thiện cảm xúc và hành vi.

Ngoài CBT, liệu pháp tâm lý cá nhân cũng đóng vai trò quan trọng, giúp cá nhân hiểu rõ hơn về cảm xúc của mình, khám phá các nguyên nhân sâu xa và phát triển các kỹ năng đối phó lành mạnh.

Sử Dụng Thuốc

Bên cạnh liệu pháp tâm lý, việc sử dụng thuốc điều trị cũng là một phần không thể thiếu trong quá trình điều trị rối loạn cảm xúc. Các loại thuốc chống trầm cảm giúp cải thiện tâm trạng và cân bằng hóa chất trong não bộ, trong khi thuốc ổn định khí sắc được chỉ định cho những người mắc rối loạn lưỡng cực, giúp kiểm soát các giai đoạn hưng cảm.

Việc sử dụng thuốc cần phải tuân thủ chỉ định của bác sĩ và được theo dõi chặt chẽ để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

>>> Tham khảo: Khi Thuốc Chống Trầm Cảm Khiến Bạn Mệt Mỏi

LƯU Ý: Cần hết sức thận trọng khi sử dụng thuốc và chỉ được dùng thuốc khi có sự tư vấn và kê đơn của bác sĩ lâm sàng.

Thay Đổi Phong Cách Sống

Ngoài liệu pháp tâm lý và thuốc, thay đổi phong cách sống là một yếu tố quan trọng giúp cải thiện tình trạng rối loạn cảm xúc. Một chế độ ăn uống lành mạnh, giàu omega-3, vitamin B và magie có thể hỗ trợ cân bằng hóa chất trong não.

Tập thể dục đều đặn giúp giải phóng endorphin, mang lại cảm giác vui vẻ và giảm căng thẳng. Ngủ đủ giấc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tâm trạng ổn định và giảm lo âu. Những thay đổi này không chỉ giúp kiểm soát triệu chứng mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của cá nhân.

Rối loạn cảm xúc là một nhóm tình trạng tâm lý phức tạp, ảnh hưởng sâu sắc đến tâm trạng, cảm xúc và hành vi của cá nhân. Mặc dù các nguyên nhân của rối loạn này chưa được hiểu rõ hoàn toàn, nhưng các yếu tố di truyền, sinh lý, và trải nghiệm cuộc sống có thể đóng vai trò quan trọng trong việc gia tăng nguy cơ mắc phải.

Việc nhận diện sớm các triệu chứng và can thiệp kịp thời thông qua liệu pháp tâm lý, thuốc điều trị và thay đổi phong cách sống có thể giúp người mắc rối loạn cảm xúc cải thiện tình trạng và phục hồi sức khỏe tâm thần. Quan trọng hơn, mỗi cá nhân cần được hỗ trợ và đồng hành để vượt qua khó khăn này, tìm lại sự cân bằng trong cuộc sống.

Cơ Hội Phát Triển Cùng Khóa Học: Trị Liệu Các Rối Loạn Cảm Xúc – Khóa 5

Trong bối cảnh các rối loạn tâm lý như trầm cảm, lo âu và rối loạn cảm xúc ngày càng gia tăng, nhu cầu về những chuyên gia tâm lý có kiến thức chuyên sâu và kỹ năng thực tiễn cũng trở nên cấp thiết. Viện Tâm lý Việt – Pháp tự hào giới thiệu Khóa học Trị Liệu Rối Loạn Cảm Xúc Khóa 5 (Thông tin sẽ được cập nhật sau) chương trình đào tạo chuyên sâu giúp học viên trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng trong lĩnh vực tâm lý học lâm sàng.

Khóa học được thiết kế dành cho những cá nhân mong muốn phát triển sự nghiệp trong ngành tâm lý học, từ đó hỗ trợ cộng đồng và thân chủ vượt qua các vấn đề tâm lý phức tạp. Đây không chỉ là cơ hội để học tập mà còn là hành trình khám phá tiềm năng bản thân và đóng góp tích cực cho xã hội.

Hãy tham gia cùng chúng tôi để trở thành những chuyên gia tâm lý thực thụ, sẵn sàng đồng hành cùng thân chủ vượt qua mọi khó khăn và xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn. Liên hệ ngay với Viện Tâm lý Việt – Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để đăng ký và nhận thông tin chi tiết về khóa học.

Nếu bạn cảm thấy mình đang có những triệu chứng của rối loạn cảm xúc, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời, hoặc liên hệ Viện Tâm lý Việt – Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Tham khảo:

Bullis, J. R., Boettcher, H., Sauer‐Zavala, S., Farchione, T. J., & Barlow, D. H. (2019). What is an emotional disorder? A transdiagnostic mechanistic definition with implications for assessment, treatment, and prevention. Clinical psychology: Science and practice, 26(2), 20. Link

Link Gốc

Rối Loạn Trầm Cảm

Giải Mã Các Rối Loạn Cảm Xúc