Dấu Hiệu Nhân Viên Cần Chăm Sóc Tinh Thần Mà Doanh Nghiệp Nên Biết

Sức khỏe tinh thần ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao động và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Tuy nhiên, các dấu hiệu cảnh báo thường bị bỏ qua cho đến khi vấn đề trở nên nghiêm trọng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 76% nhân viên từng trải qua ít nhất một giai đoạn kiệt sức (burnout) trong sự nghiệp. Việc nhận diện sớm dấu hiệu nhân viên cần chăm sóc tinh thần không chỉ giúp ngăn ngừa hậu quả nghiêm trọng mà còn tạo ra môi trường làm việc lành mạnh, nâng cao hiệu suất tổng thể.

Bài viết này sẽ giúp bạn:

• Nhận diện sớm 4 nhóm dấu hiệu nhân viên cần chăm sóc tinh thần phổ biến nhất
• Hiểu rõ các hội chứng tâm lý nghiêm trọng liên quan
• Áp dụng giải pháp hỗ trợ kịp thời cho nhân viên gặp vấn đề tinh thần

>> Tham khảo: Sức Khỏe Tinh Thần Nơi Làm Việc: Hiểu Đúng và Hành Động Đúng

Cơ Thể Lên Tiếng: Những Tín Hiệu Đầu Tiên Không Thể Bỏ Qua

Mệt Mỏi Kéo Dài và Rối Loạn Giấc Ngủ

Bạn cảm thấy kiệt sức dù đã ngủ đủ giấc? Đây có thể là dấu hiệu điển hình của stress kéo dài. Căng thẳng làm tăng hormone cortisol (hormone căng thẳng), phá vỡ nhịp sinh học tự nhiên, khiến bạn khó ngủ sâu, dễ thức giấc giữa đêm và cảm thấy mệt mỏi vào ban ngày.

Suy Giảm Miễn Dịch và Bệnh Vặt

Căng thẳng không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn làm suy yếu hệ miễn dịch, dẫn đến tình trạng hay mắc các bệnh nhẹ như cảm lạnh, viêm họng. Nguyên nhân là do trục hạ đồi – tuyến yên – thượng thận (HPA axis) hoạt động quá mức, làm giảm chức năng bảo vệ của các tế bào miễn dịch.

Đau Nhức Cơ Xương Không Rõ Nguyên Nhân

Đau cổ, vai, lưng mà không có nguyên nhân y học cụ thể có thể là hệ quả của căng thẳng kéo dài. Những cơn đau này thường không đáp ứng với thuốc giảm đau thông thường và có thể là dấu hiệu sớm cảnh báo burnout.

Cảm Xúc Báo Động: Biến Đổi Cảm Xúc

Dễ Cáu Gắt, Tâm Trạng Thất Thường

Ở giai đoạn giữa của burnout (theo mô hình 12 bước của Freudenberger & North), nhân viên dễ mất kiểm soát cảm xúc và phản ứng thái quá với các tình huống nhỏ. Họ có thể nổi nóng, cáu gắt, hoặc thậm chí bật khóc vì áp lực tích tụ, đồng thời ngày càng nghi ngờ giá trị công việc và mục tiêu cá nhân. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần làm việc chung của cả đội nhóm.

Mất Động Lực, Cảm Giác “Công Việc Vô Nghĩa”

Khi sức chịu đựng tinh thần cạn kiệt, nhân viên dần đánh mất sự gắn kết với công việc. Họ trở nên thờ ơ, thiếu sáng kiến và né tránh các hoạt động nhóm. Theo mô hình Nhu cầu – Nguồn lực (Demands–Resources), điều này xảy ra khi yêu cầu công việc vượt quá khả năng chịu đựng của nguồn lực cá nhân, dẫn đến tình trạng tê liệt cảm xúc.

Tự Ti và Nghi Ngờ Năng Lực Bản Thân

Áp lực kéo dài dễ dẫn đến hội chứng kẻ mạo danh (Imposter Syndrome), khiến nhân viên cảm thấy thành công là do may mắn chứ không nhờ năng lực. Theo WHO (2023), 67% nhân viên bị trầm cảm công sở nghi ngờ năng lực bản thân, trong khi nhóm không bị stress chỉ là 23%. Sự tự phê bình thái quá khiến họ ngại ra quyết định và giảm hiệu quả làm việc.

>> Tham khảo: Hiểu Cảm Xúc và Cân Bằng Nội Tâm Với “Bánh Xe Cảm Xúc”

Hành Vi Thay Đổi Rõ Rệt

Trì Hoãn và Giảm Hiệu Suất

Nghiên cứu của Hasan et al. (2025) cho thấy năng suất có thể giảm đến 34.2% chỉ sau 3 tháng làm việc quá tải. Biểu hiện thường gặp là trễ deadline, sai sót ở những việc đơn giản, và từ chối nhận thêm nhiệm vụ. Một phân tích khác từ Đại học Syracuse (2021) phát hiện nhân viên burnout mất nhiều thời gian hơn 47% để hoàn thành công việc so với đồng nghiệp.

Tự Cô Lập và Rút Khỏi Tương Tác Xã Hội

Một dấu hiệu thường bị bỏ qua là việc nhân viên dần thu mình, hạn chế giao tiếp và tránh né các cuộc họp. Theo ICD-10, đây là một trong những tiêu chí chẩn đoán burnout. Schaufeli & Leiter (2022) cũng ghi nhận 60.1% người burnout có điểm WOFI (Worker-Occupation Fit Inventory) rất thấp – cho thấy mức độ mất kết nối cao với công việc.

Lạm Dụng Chất Kích Thích và Hành Vi Nguy Cơ

Một số người tìm cách “tự giải tỏa” căng thẳng bằng cách sử dụng rượu, thuốc an thần, hoặc các hành vi tiêu cực khác.

• 27% nhân viên tại Mỹ thừa nhận dùng chất kích thích để đối phó với stress
• 14% nhân viên ngành y tế từng có ý định tự tử vì áp lực công việc

Những hành vi này không chỉ gây hại cho sức khỏe cá nhân mà còn tăng nguy cơ tai nạn lao động, ảnh hưởng đến an toàn và hiệu quả toàn bộ tổ chức.

>> Tham khảo: 7 Nhóm Nhân Viên Nguy Cơ Cao Cần Hỗ Trợ Sức Khỏe Tinh Thần

Suy Giảm Nhận Thức: Khi Não Bộ Quá Tải

Giảm Khả Năng Tập Trung và Ghi Nhớ

Căng thẳng kéo dài ảnh hưởng đến vùng não xử lý thông tin, khiến nhân viên dễ quên lịch hẹn, hỏi lại hướng dẫn, và bỏ lỡ chi tiết quan trọng. Điều này đặc biệt nguy hiểm ở các vị trí cần độ chính xác cao như kế toán, kỹ thuật, hoặc y tế.

Tư Duy Cứng Nhắc và Thiếu Sáng Tạo

Khi não bộ ở trạng thái “chiến đấu hay bỏ chạy” (fight-or-flight), vùng vỏ não trước trán (nơi chịu trách nhiệm sáng tạo) bị ức chế. Theo khảo sát từ Together Platform (2024), 63% nhân viên burnout không còn đề xuất ý tưởng mới, khiến tổ chức mất dần khả năng thích nghi và đổi mới.

Ra Quyết Định Thiếu Chính Xác

Stress không chỉ làm giảm tốc độ suy nghĩ mà còn ảnh hưởng đến khả năng đánh giá rủi ro và ra quyết định đúng đắn. Một nghiên cứu năm 2023 cho thấy nhân viên burnout ra quyết định sai lầm nhiều hơn 42% so với người bình thường, đặc biệt trong các ngành đòi hỏi tính chính xác cao.

Các Hội Chứng Đặc Thù Cần Đặc Biệt Lưu Ý

Burnout – Kiệt Sức Nghề Nghiệp

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), burnout là một hội chứng do căng thẳng nghề nghiệp kéo dài, với 3 đặc điểm chính:

• Cạn kiệt cảm xúc
• Mất kết nối hoặc xa cách với công việc
• Suy giảm hiệu suất lao động

Người bị burnout thường mô tả cảm giác như “mắc kẹt mãi trong một guồng quay không lối thoát”, dù đã cố gắng rất nhiều nhưng vẫn không thấy tiến triển.

>> Tham khảo: Hội Chứng Burnout –  Liệu Nhân Viên Có thể Tự Khắc Phục

Work Depression – Trầm Cảm Công Sở

Khác với trầm cảm lâm sàng, trầm cảm công sở chủ yếu xuất phát từ áp lực công việc kéo dài. Các biểu hiện phổ biến bao gồm:

• Buồn bã liên tục, không rõ lý do
• Mất động lực làm việc
• Tự ti, cảm thấy bản thân vô dụng

Theo nghiên cứu từ Rugulies et al. (2023), 67% nhân viên trầm cảm công sở từng nghĩ đến việc tự tử, cao gấp 4 lần so với người bị trầm cảm lâm sàng. Đây là một hồi chuông cảnh báo nghiêm trọng về sức khỏe tinh thần trong môi trường làm việc hiện đại.

>> Tham khảo: Làm Thế Nào Để Giúp Một Người Mắc Trầm Cảm?

Rối Loạn Lo Âu

Những lo lắng quá mức về deadline, sợ thất bại hoặc bị đánh giá tiêu cực có thể là dấu hiệu của rối loạn lo âu nghề nghiệp.

Biểu hiện thường gặp:

• Đổ mồ hôi tay, tim đập nhanh
• Run rẩy hoặc căng cơ khi nhận nhiệm vụ mới
• Luôn cảm thấy lo lắng, không yên

Tình trạng này khiến nhân viên mất tự tin, giảm hiệu quả công việc và nếu kéo dài, có thể dẫn đến trầm cảm hoặc burnout.

>> Tham khảo: Rối Loạn Lo Âu Lan Tỏa

Vai Trò Của Doanh Nghiệp Trong Việc Hỗ Trợ Nhân Viên

Theo Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health (2021), doanh nghiệp có thể áp dụng 8 bước thực hành thiết yếu để phòng ngừa và hỗ trợ nhân viên trước nguy cơ kiệt sức:

1. Văn hóa giao tiếp cởi mở: Tạo môi trường nơi nhân viên có thể chia sẻ mà không sợ phán xét.
2. Dịch vụ chăm sóc tâm lý: Tổ chức tư vấn cá nhân và workshop với chuyên gia.
3. Đào tạo kỹ năng quản lý stress: Hướng dẫn kỹ thuật thở, thiền và quản lý thời gian.
4. Chính sách làm việc linh hoạt: Cho phép làm từ xa, điều chỉnh giờ làm việc.
5. Không gian làm việc lành mạnh: Đảm bảo ánh sáng tự nhiên, giảm tiếng ồn.
6. Lãnh đạo hỗ trợ: Lãnh đạo cần chủ động quan tâm, không chỉ “theo dõi từ xa”.
7. Đo lường định kỳ: Khảo sát định kỳ mức độ hài lòng, stress và gắn kết.
8. Đổi mới liên tục: Điều chỉnh chính sách theo phản hồi thực tế.

>> Tham khảo: Tại Sao Doanh Nghiệp Nên Đầu Tư Vào Sức Khỏe Tinh Thần

Kết Luận

Việc nhận diện sớm các dấu hiệu suy giảm tinh thần ở nhân viên không chỉ là trách nhiệm của bộ phận nhân sự, mà còn cần sự đồng hành của lãnh đạo và đồng nghiệp. Tạo dựng môi trường làm việc nhân văn và hỗ trợ kịp thời sẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu suất và duy trì lực lượng lao động khỏe mạnh về cả thể chất lẫn tinh thần.

References

American Industrial Hygiene Association. (2019, June 5). WHO classifies burn-out as an occupational phenomenon. https://www.aiha.org/news/who-classifies-burn-out-as-an-occupational-phenomenon

Edú-Valsania, S., Laguía, A., & Moriano, J. A. (2022). Burnout: A review of theory and measurement. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(3), 1780. https://doi.org/10.3390/ijerph19031780

Hasan, M. J., Sultana, J., Ahmed, S., & Momen, S. (2025). Early detection of occupational stress: Enhancing workplace safety with machine learning and large language models. PLoS ONE, 20(6), e0323265. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0323265

Rugulies, R., Aust, B., Greiner, B. A., Arensman, E., Kawakami, N., LaMontagne, A. D., & Madsen, I. E. H. (2023). Work-related causes of mental health conditions and interventions for their improvement in workplaces. The Lancet, 402(10410), 1368–1381. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(23)00869-3

Sun, R., Zhang, C., Lv, K., & Lan, Y. (2021). Identifying the risk features for occupational stress in medical workers: A cross-sectional study. International Archives of Occupational and Environmental Health, 95(2), 451–464. https://doi.org/10.1007/s00420-021-01762-3

Syracuse University. (2021, June 15). How to identify and address employee burnout. SYR-UMT. https://onlinegrad.syracuse.edu/blog/how-to-identify-and-address-employee-burnout/

Together Platform. (2024, January 24). 10 signs of employee burnout and how to address them. https://www.togetherplatform.com/blog/signs-of-employee-burnout

Wu, A., Roemer, E. C., Kent, K. B., Ballard, D. W., & Goetzel, R. Z. (2021). Organizational best practices supporting mental health in the workplace. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 63(12), e925–e931. https://doi.org/10.1097/jom.0000000000002407