Chứng ngủ rũ là gì?
Chứng ngủ rũ là một loại Rối loạn giấc ngủ mãn tính, được đặc trưng bởi tình trạng buồn ngủ quá mức vào ban ngày và những cơn buồn ngủ đột ngột. Những người mắc chứng ngủ rũ thường cảm thấy khó khăn để tỉnh táo trong thời gian dài, bất kể là trong tình huống nào. Rối loạn này có thể gây ra những gián đoạn nghiêm trọng trong sinh hoạt hàng ngày của bạn.
Đôi khi, chứng ngủ rũ có thể đi kèm với việc bị mất sức mạnh cơ bắp đột ngột (chứng mất trương lực – cataplexy), được kích hoạt bởi cảm xúc mạnh mẽ. Chứng ngủ rũ xảy ra cùng với cataplexy được gọi là chứng ngủ rũ loại 1, chứng ngủ rũ không xảy ra cùng với cataplexy được gọi là chứng ngủ rũ loại 2.
Chứng ngủ rũ là một tình trạng mãn tính và không có cách chữa trị. Tuy nhiên, thuốc và việc thay đổi lối sống có thể giúp bạn kiểm soát các triệu chứng. Sự giúp đỡ từ mọi người – gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, thầy cô giáo – có thể giúp bạn đối mặt với chứng Rối loạn giấc ngủ này.
Triệu chứng

Những dấu hiệu và triệu chứng của chứng ngủ rũ có thể tệ hơn trong vài năm đầu tiên và sau đó kéo dài suốt đời. Chúng bao gồm:
Buồn ngủ quá mức vào ban ngày. Những người mắc chứng ngủ rũ chìm vào giấc ngủ mà không cảnh giác, bất kể địa điểm và thời gian nào. Ví dụ như, bạn có thể đang làm việc hay nói chuyện với bạn bè và đột nhiên rơi vào cơn buồn ngủ, rồi ngủ từ vài phút cho tới nửa tiếng. Khi thức dậy, bạn cảm thấy khoan khoái, nhưng cuối cùng bạn lại thấy buồn ngủ tiếp.
Bạn cũng có thể bị giảm sự tỉnh táo và tập trung suốt cả ngày. Buồn ngủ quá mức vào ban ngày thường là triệu chứng đầu tiên xuất hiện và là vấn đề rắc rối nhất khiến bạn khó có thể tập trung và hoạt động đầy đủ.
Mất sức mạnh cơ bắp đột ngột. Tình trạng này được gọi là chứng mất trương lực (cataplexy), nó có thể gây ra một số thay đổi về thể chất, từ việc nói lắp cho tới yếu cơ hoàn toàn, và có thể kéo dài trong vài phút.
Chứng mất trương lực (cataplexy) không thể kiểm soát được và được gây nên bởi những cảm xúc mãnh liệt, thường là những cảm xúc tích cực như cười hoặc phấn khích, nhưng đôi khi là sợ hãi, ngạc nhiên hay tức giận. Ví dụ, khi bạn cười, đầu bạn có thể gục xuống không kiểm soát hoặc đầu gối có thể khuỵu xuống một cách đột ngột.
Một vài người với chứng ngủ rũ chỉ trải qua từ một cho tới hai cơn mất trương lực mỗi năm, trong khi những người khác bị nhiều cơn trong một ngày. Tuy nhiên, không phải ai mắc chứng ngủ rũ cũng bị chứng mất trương lực.
Bóng đè. Những người mắc chứng ngủ rũ thường trải qua việc tạm thời không cử động hoặc nói được khi ngủ hay khi tỉnh giấc. Những giai đoạn này thường ngắn – kéo dài từ vài giây cho tới vài phút – nhưng chúng có thể rất đáng sợ. Bạn có thể nhận thức được tình trạng này và không gặp khó khăn gì khi nhớ lại sau đó, kể cả nếu bạn không thể kiểm soát được những gì đã xảy ra với bản thân.
Bóng đè tương tự với loại tê liệt tạm thời thường xảy ra trong giai đoạn ngủ được gọi là giấc ngủ mắt chuyển động nhanh (REM sleep). Sự bất động tạm thời trong giấc ngủ REM có thể ngăn bạn mơ.
Tuy nhiên, không phải ai bị bóng đè cũng mắc chứng ngủ rũ. Rất nhiều người không mắc rối loạn ngủ này cũng trải qua những cơn tê liệt khi ngủ (bóng đè).
Giấc ngủ mắt chuyển động nhanh (REM sleep). Giấc ngủ REM thường là khi hầu hết các giấc mơ xảy ra. Nó có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong ngày ở những người mắc chứng ngủ rũ. Họ thường nhanh chóng chuyển tiếp sang giấc ngủ REM trong vòng 15 phút sau khi rơi vào giấc ngủ.
Ảo giác. Những ảo giác này được gọi là ảo giác thôi miên buồn ngủ (hypnagogic hallucinations) nếu chúng xảy ra khi bạn ngủ và ảo giác thôi miên nửa thức nửa ngủ (hypnopompic hallucinations) nếu chúng xảy ra khi thức. Một ví dụ có thể là cảm giác như có người trong phòng ngủ của bạn. Những ảo giác này có thể đặc biệt sống động và đáng sợ bởi vì bạn chưa ngủ hẳn khi bắt đầu mơ và bạn trải nghiệm những giấc mơ đó như là thực.
Các đặc điểm khác
Những người mắc chứng ngủ rũ có thể mắc những rối loạn giấc ngủ khác, như là ngưng thở khi ngủ (obstructive sleep apnea) – tình trạng bắt đầu thở và ngừng lại trong suốt buổi đêm – hội chứng chân không yên (restless legs syndrome) và thậm chí là mất ngủ.
Một vài người mắc chứng ngủ rũ trải qua hành vi tự động trong thời gian ngắn của chứng ngủ rũ. Ví dụ, bạn có thể ngủ khi đang làm việc mà bạn thường làm, như là viết, đánh máy hoặc lái xe, và tiếp tục hành động đó khi đang ngủ. Khi thức dậy, bạn không thể nhớ những gì mình đã làm, và có lẽ bạn đã không làm tốt việc đó.
Nguyên nhân
Các nhà khoa học vẫn chưa rõ nguyên nhân chính xác gây ra chứng ngủ rũ. Những người mắc chứng ngủ rũ loại 1 có lượng hypocretin hoá học thấp. Hypocretin là một chất hoá học thần kinh trong não bộ giúp điều chỉnh sự tỉnh táo và giấc ngủ REM.
Những người mắc chứng mất trương lực (cataplexy) có mức độ hypocretin đặc biệt thấp. Tuy không rõ nguyên nhân chính xác gây ra việc mất các tế bào sản xuất hypocretin trong não, nhưng các chuyên gia nghi ngờ rằng điều này là do phản ứng tự miễn dịch.
Yếu tố di truyền cũng có khả năng đóng vai trò trong việc phát triển chứng ngủ rũ. Nhưng nguy cơ cha mẹ truyền rối loạn này cho con cái là rất thấp- chỉ khoảng 1%.
Giấc ngủ bình thường so với chứng ngủ rũ (narcolepsy)
Quá trình bình thường khi đi vào giấc ngủ bắt đầu với một giai đoạn được gọi là giấc ngủ chuyển động mắt không nhanh (NREM sleep). Trong giai đoạn này, sóng não của bạn chậm lại đáng kể. Sau khoảng một tiếng của giấc ngủ NREM, hoạt động não của bạn sẽ thay đổi, và giấc ngủ REM bắt đầu. Hầu hết các giấc mơ xảy ra trong giấc ngủ REM.
Tuy nhiên, ở chứng ngủ rũ, bạn có thể đột ngột rơi vào giấc ngủ REM mà không trải qua giấc ngủ NREM trước, kể cả vào ban đêm và ban ngày. Một số đặc điểm của chứng ngủ rũ – như là chứng mất trương lực (cataplexy), tê liệt khi ngủ (bóng đè) và ảo giác – tương tự như những thay đổi xảy ra trong giấc ngủ REM, nhưng lại xảy ra khi tỉnh táo hoặc buồn ngủ.
Yếu tố nguy cơ
Chứng ngủ rũ có một vài yếu tố nguy cơ, bao gồm:
Độ tuổi. Chứng ngủ rũ thường bắt đầu ở những người trong độ tuổi từ 10 đến 30.
Tiền sử gia đình. Nguy cơ mắc chứng ngủ rũ cao hơn gấp 20 – 40 lần nếu một thành viên gia đình trong bạn mắc rối loạn này.
Khi nào bạn nên tìm tới bác sĩ?
Hãy tới gặp bác sĩ khi bạn thấy buồn ngủ quá mức vào ban ngày và việc này làm gián đoạn cuộc sống cá nhân hay nghề nghiệp của bạn.
Nguồn bài: Narcolepsy – Mayo Clinic