Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Đánh Giá Tự Kỷ: Vì Sao Cần Tương Tác Trực Tiếp?

Đánh giá tự kỷ không thể chỉ dựa vào lời kể của người chăm sóc chính hay các trắc nghiệm sàng lọc mà cần có sự quan sát và tương tác trực tiếp để hiểu đúng đặc điểm của trẻ – mà cần quan sát thực tế để hiểu đúng bản chất của trẻ.

Trong quá trình đồng hành và hỗ trợ trẻ tự kỷ, nhiều bậc cha mẹ và giáo viên thường thắc mắc: “Làm sao để biết chính xác con mình có thực sự mắc rối loạn phổ tự kỷ không?”. Câu hỏi này phản ánh một thực tế: quá trình đánh giá tự kỷ rất phức tạp và đòi hỏi nhiều yếu tố. Không chỉ là những con số trên bảng hỏi hay câu trả lời từ phụ huynh, mà còn là cả một quá trình quan sát, lắng nghe và hiểu sâu về từng biểu hiện của trẻ.

Bài viết này sẽ giúp bạn:

• Hiểu rõ vì sao đánh giá rối loạn phổ tự kỷ không thể chỉ dựa vào báo cáo từ một nguồn.
• Biết tầm quan trọng của việc quan sát và tương tác trực tiếp với trẻ.
• Khám phá vai trò của công cụ ADOS trong quy trình đánh giá toàn diện.
• Nắm được những nguyên tắc cần lưu ý khi tiến hành đánh giá rối loạn phổ tự kỷ.

Đánh Giá Tự Kỷ: Vì Sao Không Thể Chỉ Dựa Vào Báo Cáo Từ Một Phía?

Trong nhiều trường hợp, phụ huynh hoặc giáo viên thường là người đầu tiên phát hiện dấu hiệu bất thường ở trẻ. Tuy nhiên, lời kể của họ – dù rất quý giá – vẫn mang tính chủ quan và dễ bị chi phối bởi cảm xúc, lo lắng, hoặc mong muốn cá nhân. Một đứa trẻ có thể rất nhút nhát ở nhà nhưng lại hoạt bát ở lớp học, hoặc ngược lại. Chính vì vậy, nếu chỉ dựa vào lời kể, người đánh giá dễ rơi vào bức tranh bị thiên kiến, dẫn đến kết luận sai lệch.

Để hạn chế rủi ro này, quá trình đánh giá cần:

• Phỏng vấn phụ huynh/người chăm sóc để hiểu bối cảnh phát triển của trẻ.
• Trao đổi với giáo viên hoặc người tiếp xúc thường xuyên để nắm bắt cách trẻ phản ứng trong các môi trường xã hội khác nhau.
• Quan sát trực tiếp trẻ trong các hoạt động tự nhiên như giờ chơi, giờ học.
• Sử dụng công cụ chuẩn hóa để đo lường mức độ các hành vi đặc trưng của tự kỷ trong bối cảnh lâm sàng.

Chính sự kết hợp giữa nhiều nguồn thông tin và phương pháp khác nhau giúp đảm bảo đánh giá khách quan, toàn diện và đáng tin cậy.

>> Tham khảo: Tự Kỷ Là Gì? 16 Dấu Hiệu Nhận Biết Sớm Tự Kỷ Ở Trẻ

Tương Tác Trực Tiếp: Chìa Khóa Để Hiểu Đúng Trẻ Có Nghi Ngờ Tự Kỷ

Mỗi trẻ là một cá thể độc nhất với cách thể hiện khác biệt. Có trẻ giao tiếp bằng lời nói tốt nhưng lại hạn chế biểu đạt cảm xúc, có trẻ không sử dụng ngôn ngữ nói nhưng giao tiếp rất tốt qua ánh mắt, cử chỉ. Chỉ khi tương tác trực tiếp, chuyên gia mới có thể nhận diện chính xác:

• Trẻ phản ứng ra sao khi được hỏi một câu bất ngờ?
• Trẻ có chủ động giao tiếp hay chỉ đáp ứng thụ động?
• Biểu cảm khuôn mặt của trẻ có linh hoạt và phù hợp với bối cảnh, tình huống không?

Việc quan sát trực tiếp còn giúp phát hiện những chi tiết tinh tế như:

• Trẻ có tương tác mắt với người khác khi trò chuyện?
• Có biểu hiện lặp lại động tác không?
• Cách trẻ chơi tưởng tượng như thế nào?

Chính những khoảnh khắc nhỏ này – thứ mà bảng hỏi hoặc lời kể không thể phản ánh đầy đủ – lại là “manh mối” quan trọng để đưa ra chẩn đoán chính xác.

>> Tham khảo: Cách ADOS-2 Giúp Tránh Sai Lầm Khi Đánh Giá Rối Loạn Phổ Tự Kỷ

ADOS: Công Cụ Hỗ Trợ Đắc Lực Trong Đánh Giá Trực Tiếp

Trong vô vàn công cụ hỗ trợ đánh giá tự kỷ, ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule) nổi bật nhờ khả năng chuẩn hóa và khoa học hóa quy trình quan sát. ADOS không đơn thuần là bộ câu hỏi – nó là một hệ thống hoạt động có cấu trúc, được thiết kế để khơi gợi những hành vi mà trẻ thường thể hiện khi mắc rối loạn phổ tự kỷ.

ADOS cho phép:

• Tạo ra môi trường bán cấu trúc nơi trẻ vừa được tự do khám phá vừa được hướng dẫn nhẹ nhàng.
• Đánh giá nhiều khía cạnh: giao tiếp bằng mắt, sử dụng ngôn ngữ, chơi tưởng tượng, mức độ linh hoạt.
• Phân tích mức độ và tần suất các hành vi một cách khách quan, có thể so sánh giữa các chuyên gia.

Quan trọng hơn cả, ADOS giúp giảm thiểu tối đa sự chủ quan của người đánh giá, nhờ các tiêu chí chẩn đoán cụ thể, bảng mã hóa hành vi rõ ràng và quy trình được nghiên cứu kỹ lưỡng.

>> Tham khảo: Công Cụ Đánh Giá Rối Loạn Phổ Tự Kỷ: ADOS-2 Tại Viện Tâm Lý Việt Pháp

Kết Luận: Đánh Giá Tự Kỷ – Không Thể Thiếu Tương Tác Trực Tiếp

Đánh giá rối loạn phổ tự kỷ không phải là một phép cộng đơn giản từ lời kể hay điểm số của các trắc nghiệm sàng lọc – mà là một bức tranh tổng thể được ghép lại từ nhiều mảnh ghép: quan sát thực tế, phỏng vấn người chăm sóc, trao đổi với giáo viên, và áp dụng công cụ chuẩn hóa như ADOS. Chỉ khi thật sự tương tác với trẻ, chuyên gia mới có thể hiểu sâu và hỗ trợ đúng cách.

Với sự kết hợp chặt chẽ giữa chuyên môn, công cụ và kinh nghiệm thực hành lâm sàng, đánh giá tự kỷ sẽ trở nên chính xác hơn, giúp trẻ nhận được sự hỗ trợ đúng lúc, đúng nhu cầu – và đó chính là nền tảng quan trọng nhất để mở ra cánh cửa phát triển cho mỗi đứa trẻ.