Dịch Vụ Tâm Lý, Kiến Thức Tâm Lý, Tham Vấn & Trị Liệu Tâm Lý, Tổng Hợp Kiến Thức Tâm Lý A-Z

Phân Biệt Chức Năng Điều Hành Với Các Chức Năng Nhận Thức Khác Ở Trẻ Em

Chức năng điều hành (Executive Functions – EFs)  là hệ thống kiểm soát nhận thức cấp cao, giúp lập kế hoạch, điều chỉnh và thực hiện các hành vi có mục đích. Dưới đây là sự so sánh giữa chức năng điều hành và các chức năng nhận thức khác như trí nhớ, chú ý, nhận diện tri giác, tư duy, xử lý ngôn ngữ và phối hợp vận động ở nhiều khía cạnh.

Chức Năng Điều Hành Phân Biệt Với Các Chức Năng Nhận Thức Khác

Chức Năng Điều Hành (Executive Function)

Chức năng điều hành là gì?

Chức năng điều hành (Executive Functions – EFs) là một tập hợp các quá trình nhận thức bậc cao giúp con người kiểm soát và điều chỉnh hành vi, cảm xúc, và suy nghĩ để đạt được mục tiêu. Đồng thời EFs giúp tạo điều kiện cho sự thích nghi của cá nhân trong các tình huống phức tạp hoặc mới mẻ.  

Có thể nói, chức năng này hoạt động như “bộ điều khiển trung tâm” giúp tổ chức và điều phối các chức năng nhận thức khác.

Các thành phần chính

  • Kiểm soát ức chế (Inhibitory control): Kiềm chế các hành vi bốc đồng, không phù hợp.
  • Trí nhớ làm việc (Working memory): Giữ và thao tác thông tin tạm thời để giải quyết vấn đề.
  • Linh hoạt nhận thức (Cognitive flexibility): Thay đổi cách tiếp cận khi điều kiện thay đổi.

>> Xem thêm: Chức Năng Điều Hành Ở Trẻ Em: Hiểu Để Phát Triển Toàn Diện

Đâu là khác biệt cơ bản của EFs với các chức năng nhận thức khác:

  • Không chỉ xử lý thông tin mà còn điều hướng, kiểm soát và tích hợp các thông tin từ các cơ chế nhận thức khác để đưa ra quyết định phù hợp.
  • Liên quan chặt chẽ đến việc tự điều chỉnh hành vi và quản lý cảm xúc trong các tình huống phức tạp.

So Sánh Chức Năng Điều Hành Với Các Cơ Chế Nhận Thức Khác

Chức năngBản chấtVai trò chínhSự khác biệt với chức năng điều hành
Trí nhớ (Memory)Lưu trữ và truy xuất thông tinGiúp ghi nhớ, duy trì và hồi tưởng thông tin trong thời gian ngắn hoặc dàiTrí nhớ là chức năng lưu trữ thông tin, trong khi chức năng điều hành sử dụng thông tin này để lập kế hoạch và giải quyết vấn đề.
Chú ý (Attention)Tập trung vào thông tin quan trọngChọn lọc và duy trì sự chú ý vào nhiệm vụChú ý giúp xử lý thông tin đầu vào, còn chức năng điều hành điều chỉnh việc sử dụng sự chú ý để đạt mục tiêu.
Nhận diện tri giác (Perception)Xử lý thông tin từ giác quanGiúp não bộ giải mã hình ảnh, âm thanh, cảm giácNhận thức cảm giác cung cấp dữ kiện, còn chức năng điều hành sử dụng dữ kiện này để đưa ra quyết định.
Ngôn ngữ (Language Processing)Hiểu và sử dụng ngôn ngữ để giao tiếpGiúp con người diễn đạt ý tưởng bằng lời nói hoặc chữ viếtNgôn ngữ là phương tiện giao tiếp, còn chức năng điều hành giúp lựa chọn từ ngữ và cấu trúc câu phù hợp với ngữ cảnh.
Phối hợp vận động (Motor Coordination)Kiểm soát và điều chỉnh các chuyển động cơ thể một cách nhịp nhàng, chính xácGiúp cơ thể thực hiện các động tác vận động chính xácChức năng điều hành giúp lập kế hoạch, phán đoán và quyết định chiến thuật cho các phối hợp của chuyển động cơ thể.

Vai Trò Của Chức Năng Điều Hành Trong Tâm Lý Học Thần Kinh

Chức năng điều hành đóng vai trò quan trọng trong tâm lý học thần kinh, giúp con người điều phối và kiểm soát hành vi, đồng thời có mối liên hệ mật thiết với nhiều rối loạn phát triển thần kinh. 

Việc can thiệp sớm để cải thiện cho trẻ em có biểu hiện rối loạn hay suy giảm chức năng điều hành có thể mang lại những lợi ích đáng kể, đặc biệt đối với trẻ em gặp khó khăn trong học tập và thích nghi xã hội.

Điều phối và kiểm soát hành vi

Chức năng điều hành giúp cá nhân duy trì sự tập trung, tự điều chỉnh và hoàn thành mục tiêu trong học tập, công việc cũng như cuộc sống hàng ngày. Nhờ vào khả năng:

  • Kiểm soát ức chế – Giúp trẻ ngăn chặn những hành vi bốc đồng, học cách suy nghĩ trước khi hành động.
  • Chuyển đổi linh hoạt – Hỗ trợ trẻ thích ứng với sự thay đổi, điều chỉnh kế hoạch khi gặp tình huống mới.
  • Trí nhớ làm việc – Giúp trẻ ghi nhớ và xử lý thông tin trong thời gian ngắn, hỗ trợ việc học tập và giải quyết vấn đề.

Những kỹ năng này đặc biệt quan trọng trong môi trường học đường, nơi trẻ cần duy trì sự tập trung, tổ chức công việc và điều chỉnh cảm xúc khi tương tác với giáo viên, bạn bè.

Chức năng điều hành và rối loạn phát triển thần kinh

Nhiều nghiên cứu cho thấy sự suy giảm chức năng điều hành có liên quan chặt chẽ đến các rối loạn phát triển thần kinh, bao gồm:

  • Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Trẻ ADHD thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát hành vi, tập trung và tổ chức công việc, dẫn đến khó khăn trong học tập và giao tiếp xã hội.
  • Rối loạn phổ tự kỷ (ASD): Trẻ tự kỷ thường thiếu linh hoạt nhận thức, gặp khó khăn trong lập kế hoạch và kiểm soát cảm xúc, ảnh hưởng đến khả năng thích nghi với môi trường xung quanh.
  • Rối loạn lo âu và trầm cảm: Suy giảm chức năng điều hành có thể khiến cá nhân gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc, dễ rơi vào trạng thái lo âu hoặc trầm cảm kéo dài.

>> Xem thêm: Rối Loạn Chức Năng Điều Hành Và Tăng Động Giảm Chú Ý (ADHD) 

Chức Năng Điều Hành Và Rối Loạn Phát Triển Thần Kinh

Việc đánh giá chức năng điều hành đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán và can thiệp cho những đối tượng này, giúp chuyên gia thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp.

Ứng dụng trong can thiệp và giáo dục

Nhờ vào sự hiểu biết về chức năng điều hành, nhiều chương trình can thiệp đã được phát triển để giúp trẻ cải thiện khả năng kiểm soát hành vi và tư duy linh hoạt. Một số phương pháp phổ biến bao gồm:

  • Huấn luyện nhận thức (Cognitive Training): Sử dụng các bài tập nâng cao trí nhớ làm việc, lập kế hoạch và giải quyết vấn đề.
  • Chiến lược hỗ trợ học tập: Sử dụng sơ đồ tư duy, bảng phân công công việc hoặc hướng dẫn từng bước để giúp trẻ tổ chức nhiệm vụ tốt hơn.
  • Liệu pháp hành vi (Behavioral Therapy): Áp dụng kỹ thuật củng cố tích cực để tăng cường hành vi mong muốn, giúp trẻ rèn luyện kỹ năng tự kiểm soát.
Chức Năng Điều Hành Trong Giáo Dục Đặc Biệt

Những can thiệp này không chỉ giúp trẻ cải thiện chức năng điều hành mà còn tăng cường sự tự tin, khả năng học tập và tương tác xã hội, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển lâu dài.

Kết Luận

Chức năng điều hành là yếu tố cốt lõi trong tâm lý học thần kinh, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống, từ học tập, công việc đến tương tác xã hội của trẻ em. Việc đánh giá và can thiệp sớm có thể giúp trẻ phát triển các kỹ năng cần thiết để thích nghi và thành công. 

Do đó, các chuyên gia tâm lý lâm sàng, chuyên viên tâm lý học đường, giáo viên giáo dục đặc biệt cần nâng cao kiến thức và kỹ năng lâm sàng về Chức năng điều hành ở trẻ em để bổ trợ tốt hơn trong công việc.

Đăng ký khóa đào tạo: Chức Năng Điều Hành Ở Trẻ Em – Đánh Giá Và Thực Hành Lâm Sàng tại đây

Tài Liệu Tham Khảo (APA)

Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64(1), 135-168. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-113011-143750

Miyake, A., & Friedman, N. P. (2012). The nature and organization of individual differences in executive functions: Four general conclusions. Current Directions in Psychological Science, 21(1), 8-14. https://doi.org/10.1177/0963721411429458

Zelazo, P. D., & Carlson, S. M. (2012). Hot and cool executive function in childhood and adolescence: Development and plasticity. Child Development Perspectives, 6(4), 354-360. https://doi.org/10.1111/j.1750-8606.2012.00246.x

Liên hệ với chúng tôi

0977729396
All in one