Căng Thẳng Công Việc Và Hành Vi Ăn Uống Mất Kiểm Soát

Trong nhịp sống hiện đại, căng thẳng công việc không chỉ âm thầm bào mòn tinh thần mà còn len lỏi kiểm soát cả hành vi ăn uống của chúng ta. Khi áp lực kéo dài, nhiều người bắt đầu ăn uống vô độ, ăn uống cảm xúc, hoặc rơi vào hội chứng ăn đêm. Những thói quen này, nếu không được kiểm soát, có thể âm thầm hủy hoại sức khỏe thể chất lẫn tinh thần, đồng thời kéo tụt hiệu suất làm việc và chất lượng cuộc sống.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ đáng lo ngại này. Một phân tích tổng hợp trên hơn 119.000 người cho thấy: căng thẳng không chỉ làm tăng lượng thực phẩm tiêu thụ nói chung, đặc biệt là đồ ăn nhanh, nhiều đường, mà còn khiến chúng ta giảm hẳn việc lựa chọn thực phẩm lành mạnh.

Bài viết này sẽ giúp bạn:

• Hiểu mối liên hệ giữa căng thẳng và hành vi ăn uống mất kiểm soát
• Nhận diện các rối loạn ăn uống liên quan đến căng thẳng
• Nắm tác động đến sức khỏe và hiệu suất công việc
• Áp dụng giải pháp cải thiện cho cá nhân và tổ chức

Vì Sao Căng Thẳng Khiến Chúng Ta Ăn Uống Mất Kiểm Soát?

Cơ chế sinh lý

Khi căng thẳng kéo dài, cơ thể kích hoạt hệ trục HPA (hạ đồi – tuyến yên – thượng thận), giải phóng hormone cortisol – “thủ phạm” gây cảm giác thèm ăn, nhất là các món nhiều đường, nhiều chất béo. Song song đó, hormone ghrelin (hormone “gây đói”) cũng tăng lên, khiến việc kiểm soát ăn uống càng trở nên khó khăn.

Ngoài ra, căng thẳng còn tác động đến hệ thống dẫn truyền thần kinh, làm rối loạn cảm giác no – đói và suy yếu khả năng kiểm soát hành vi ăn uống.

Tại nơi làm việc, một số yếu tố sau góp phần thúc đẩy tình trạng này:

• Thiếu thời gian nghỉ ngơi và bữa ăn đúng giờ.
• Môi trường dinh dưỡng nghèo nàn, nhiều đồ ăn nhanh, ngọt.
• Áp lực hiệu suất, thiếu hỗ trợ tinh thần từ quản lý.
• Văn hóa doanh nghiệp đề cao cạnh tranh nhưng xem nhẹ phúc lợi tâm lý.

Nghiên cứu tại nhiều quốc gia như Tây Ban Nha, Ba Lan, Hàn Quốc đều khẳng định: môi trường làm việc là yếu tố then chốt tác động đến thói quen ăn uống của nhân viên.

>> Tham khảo: Căng Thẳng Trong Công Việc: Nguyên Nhân, Tác Động & Giải Pháp

Một Số Rối Loạn Ăn Uống Liên Quan Đến Căng Thẳng Công Việc

Rối loạn ăn uống vô độ (Binge Eating Disorder – BED)

Đây là một trong những rối loạn phổ biến nhất, đặc trưng bởi các cơn ăn uống mất kiểm soát. Nghiên cứu tại Israel chỉ ra rằng căng thẳng cảm xúc và công việc là yếu tố trung gian, góp phần gây ra BED, đặc biệt ở những người có khả năng kiểm soát cảm xúc kém. Khoảng 23% triệu chứng BED có liên quan trực tiếp đến căng thẳng.

Ăn uống cảm xúc (Emotional Eating)

Đây là hiện tượng ăn uống để xoa dịu cảm xúc tiêu cực như stress, lo lắng hoặc buồn chán, thay vì do cảm giác đói thực sự. Nghiên cứu tại Phần Lan cho thấy những phụ nữ có dấu hiệu burnout (kiệt sức) có xu hướng ăn uống cảm xúc cao hơn. Tại Trung Quốc, các nhân viên làm việc căng thẳng cũng thường chọn thực phẩm không lành mạnh – nhưng nếu ngủ đủ, họ có khả năng kiểm soát ăn uống tốt hơn.

Hội chứng ăn đêm (Night Eating Syndrome – NES)

NES là tình trạng ăn uống chủ yếu vào ban đêm, thường đi kèm rối loạn giấc ngủ và cảm xúc tiêu cực. Khảo sát tại Nhật cho thấy gần 13% công nhân có dấu hiệu NES, trong đó căng thẳng công việc là nguyên nhân hàng đầu.

>> Tham khảo: Rối Loạn Ăn Uống: Những Điều Cần Biết

Tác Động Đáng Lo Ngại Đến Cá Nhân và Tổ Chức

Đối với cá nhân

• Sức khỏe thể chất: Căng thẳng kéo dài làm tăng tiết cortisol, kích thích cảm giác thèm ăn các thực phẩm giàu năng lượng. Hệ quả là tăng cân, tích mỡ nội tạng, tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường, và bệnh tim mạch. Ngoài ra, căng thẳng còn gây rối loạn tiêu hóa, đầy bụng, khó tiêu, thậm chí hội chứng ruột kích thích.
• Sức khỏe tâm lý: Ăn uống cảm xúc chỉ mang lại cảm giác dễ chịu tạm thời, sau đó thường là cảm giác tội lỗi, xấu hổ, mất kiểm soát. Chuỗi cảm xúc tiêu cực này dễ dẫn đến lo âu, trầm cảm, ảnh hưởng tới hình ảnh bản thân và tạo nên vòng luẩn quẩn khó thoát.

>> Tham khảo: Trầm Cảm Công Việc Là Gì?

Đối với tổ chức

• Giảm năng suất, hiệu suất làm việc: Nhân viên bị căng thẳng và rối loạn ăn uống thường vắng mặt, làm việc không hiệu quả, dễ mắc lỗi, trì hoãn công việc. Các rối loạn như BED có thể gây tổn thất năng suất lên tới hơn 100.000 USD/năm cho một tổ chức quy mô trung bình.
• Tăng chi phí và rủi ro kinh tế: Doanh nghiệp phải đối mặt với chi phí y tế cao, mất năng suất, tăng chi phí gián tiếp do nhân viên nghỉ việc hoặc làm việc thiếu hiệu quả. Riêng tại Mỹ, chi phí kinh tế cho các rối loạn ăn uống lên tới 64,7 tỷ USD/năm.
• Ảnh hưởng văn hóa và môi trường làm việc: Môi trường không hỗ trợ khiến nhân viên dễ rơi vào thói quen ăn uống tiêu cực. Nếu tổ chức không tạo điều kiện cho nhân viên chia sẻ, các vấn đề rối loạn sẽ bị che giấu, âm thầm ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể, tinh thần làm việc và văn hóa nội bộ.

>> Tham khảo: Dấu Hiệu Nhân Viên Cần Chăm Sóc Tinh Thần Mà Doanh Nghiệp Nên Biết

Giải Pháp Cân Bằng Từ Cá Nhân Đến Doanh Nghiệp

Để phá vỡ vòng luẩn quẩn giữa căng thẳng công việc và rối loạn hành vi ăn uống, cả cá nhân lẫn tổ chức đều cần chủ động hành động với những chiến lược thực tế, dễ áp dụng.

Giải pháp cho Cá nhân: Hiểu mình – Quản lý cảm xúc – Ăn uống có ý thức

• Nhận diện cảm xúc và yếu tố kích hoạt: Tập thói quen lắng nghe cảm xúc. Ghi chú lại thời điểm ăn uống không kiểm soát sẽ giúp bạn nhận ra những yếu tố kích hoạt hành vi.
• Thực hành ăn uống có ý thức: Tập trung vào trải nghiệm khi ăn – nhai chậm, cảm nhận hương vị, tránh xao nhãng bởi điện thoại hay màn hình. Điều này giúp kiểm soát lượng thức ăn và giảm nguy cơ ăn quá mức.
• Tìm giải pháp thay thế lành mạnh: Thay vì ăn vặt khi căng thẳng, hãy thử vận động nhẹ, trò chuyện với người thân, hoặc uống một ly nước. Chuẩn bị sẵn thực phẩm lành mạnh như hạt, trái cây tươi cũng là lựa chọn thông minh.
• Chăm sóc sức khỏe tinh thần: Đừng ngần ngại thực hành thiền, yoga hoặc tìm đến chuyên gia tâm lý khi căng thẳng vượt quá khả năng kiểm soát.

>> Tham khảo: Dịch vụ hỗ trợ tâm lý cá nhân tại Viện Tâm Lý Việt Pháp

Giải pháp cho tổ chức: Xây dựng môi trường làm việc hỗ trợ và lành mạnh

• Tạo môi trường thực phẩm lành mạnh: Đa dạng hóa lựa chọn tại căng tin, hạn chế đồ ăn nhanh, tăng cường thực phẩm tốt cho sức khỏe.
• Chính sách linh hoạt: Cho phép nghỉ trưa đầy đủ, sắp xếp thời gian làm việc linh hoạt, hỗ trợ nghỉ phép để chăm sóc sức khỏe tâm thần khi cần thiết.
• Chương trình giáo dục và hỗ trợ tâm lý: Tổ chức các buổi hội thảo, cung cấp dịch vụ tư vấn tâm lý, xây dựng nhóm hỗ trợ đồng nghiệp.
• Đào tạo: Trang bị kỹ năng nhận diện và hỗ trợ nhân viên khi có dấu hiệu căng thẳng kéo dài hoặc rối loạn ăn uống, từ đó tạo nên môi trường thân thiện và không phán xét.

>> Tham khảo: Chương Trình Tâm Lý Doanh Nghiệp – Giải Pháp Chăm Sóc Nhân Sự Toàn Diện

Kết Luận

Căng thẳng và hành vi ăn uống là hai yếu tố liên kết chặt chẽ, âm thầm nhưng nguy hiểm nếu không được kiểm soát kịp thời. Bằng cách chủ động chăm sóc sức khỏe tinh thần và hành vi ăn uống của mình, đồng thời doanh nghiệp xây dựng môi trường làm việc hỗ trợ, chúng ta sẽ cùng nhau tạo nên một nơi làm việc khỏe mạnh, hiệu quả và hạnh phúc hơn. Đây không chỉ là giải pháp cho từng cá nhân, mà còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững của tổ chức trong tương lai.

References

Hill, D., Conner, M., Clancy, F., Moss, R., Wilding, S., Bristow, M., & O’Connor, D. B. (2021). Stress and eating behaviours in healthy adults: a systematic review and meta-analysis. Health Psychology Review, 16(2), 280–304. https://doi.org/10.1080/17437199.2021.1923406

Ganson, K. T., Murray, S. B., Nagata, J. M., & Murray, S. B. (2021). Workplace stress and eating behaviors: A meta-analysis. Obesity Reviews, 22(11), e13312. https://doi.org/10.1111/obr.13312

Kivimäki, M., & Kawachi, I. (2015). Work stress as a risk factor for cardiovascular disease. Current Cardiology Reports, 17, 630. https://doi.org/10.1007/s11886-015-0630-8

Lee, S. H., & Kim, J. (2022). The impact of workplace stress on eating behaviors among office workers: A qualitative study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(3), 1456. https://doi.org/10.3390/ijerph19031456

Mori, K., Inoue, N., & Uchiyama, M. (2012). Night eating syndrome and its relationship with workplace stress among Japanese workers. Sleep and Biological Rhythms, 10(4), 264–271. https://doi.org/10.1111/j.1479-8425.2012.00574.x

Wang, X., Wu, M., & Zhang, J. (2020). Job stress, sleep quality, and eating behavior among Chinese office workers: A cross-sectional study. BMC Public Health, 20, 1118. https://doi.org/10.1186/s12889-020-09216-7