Các Dạng Hành Vi Thích Nghi Không Tốt, Hậu Quả, Trị Liệu & Ứng Phó

Các Dạng Hành Vi Thích Nghi Không Tốt

Các hành vi thích nghi không tốt có thể khác nhau ở mỗi người. Tuy nhiên, nhiều hành vi có thể được nhóm lại thành các dạng dưới đây dựa theo cách mà chúng biểu hiện.

Nếu bạn đang tìm kiếm nguyên nhân và các dấu hiệu nhận biết hành vi thích nghi không tốt, bạn có thể tham khảo bài viết tại đây. 

Hành Vi Né Tránh (Avoidance Behaviors)

Để tránh các tình huống gây lo lắng, một số người tham gia vào các cách thức đối phó không phù hợp như:

Hủy kế hoạch vào phút cuối vì nghĩ rằng họ sẽ không tự tin vào chính bản thân.

Bỏ qua, không tham gia các sự kiện xã hội mà họ yêu thích chỉ vì nghĩ rằng họ sẽ cảm thấy khó xử và lúng túng.

Từ chối thăng chức trong công việc vì họ không tin vào khả năng của mình.

Uống rượu, thuốc kích thích hoặc các chất khác để tạm thời cảm thấy tốt hơn

Hành vi né tránh cũng liên quan đến các cách thức khác để tránh căng thẳng hoặc khó chịu. Ví dụ những học sinh trì hoãn làm bài tập về nhà có thể nghĩ rằng họ không có động lực. Nhưng trong sâu thẳm, họ đang đấu tranh với chủ nghĩa hoàn hảo và không tin rằng họ có thể hoàn thành tốt công việc được giao theo tiêu chuẩn của chính họ. Gây hấn thụ động (passive-aggressive) cũng là một dạng của hành vi tránh né. Thay vì nói những gì họ thực sự cảm thấy, họ có thể chỉ làm theo kế hoạch của những người khác. Trong trường hợp này, họ đang tránh nói ra một lời từ chối nhen nhóm trong họ bởi họ sợ trở nên đơn độc nên không lên tiếng khi thực sự muốn.

Hành Vi An Toàn (Safety Behaviors)

Ngoài ra, những người có các hành vi thích nghi không tốt có thể sử dụng các Hành vi an toàn (còn được gọi là Hành vi né tránh một phần) để ngăn chặn khả năng bị làm xấu hổ trước công chúng. Những hành vi này được coi là một hình thức tránh né tinh tế hơn vì mặc dù bạn không hoàn toàn tránh được một tình huống, nhưng bạn cũng không hoàn toàn tham gia vào nó. Dưới đây là ví dụ về các hành vi an toàn phổ biến ở những người mắc chứng lo âu xã hội bao gồm:

Đảm nhận các vai trò / trách nhiệm trong các tình huống xã hội như chụp ảnh hoặc sắp đặt thiết bị để không phải tương tác với người khác

Tránh giao tiếp bằng mắt để tránh bị người khác chú ý

Mặc quần áo màu trung tính hoặc mặc rất nhiều quần áo để có cảm giác an toàn và tránh sự chú ý.

Giảm thiểu cảm xúc của bản thân để tránh đối đầu hoặc bị từ chối.

Sự tức giận (Anger)

Tất cả chúng ta đều nổi giận trong những thời điểm nhất định. Nhưng nếu bạn luôn thấy mình chịu gánh nặng bởi sự tức giận mà bạn không biết cách giải quyết, bạn có thể có xu hướng sử dụng sự tức giận như một cơ chế chống lại sự thích nghi.

Bạn có thể cảm thấy cần phải la hét, ném đồ đạc, hoặc thậm chí làm tổn thương bản thân hoặc người khác. Đôi khi bạn có thể cảm thấy không thể kiểm soát được cơn tức giận. Ngay cả khi bạn bày tỏ sự tức giận hoặc thất vọng đối với người mà bạn đổ lỗi, bạn vẫn không cảm thấy bản thân được nhẹ nhõm hay tình hình được kiểm soát ổn. Điều quan trọng là phải tìm ra những cách vô hại để giải tỏa sự tức giận và thất vọng của bạn để sau đó bạn có thể hiểu điều gì đang kích động bản thân và đối phó với căng thẳng một cách hiệu quả.

Tham khảo: 16 lý do cơn tức giận đáng giá

Tự Làm Hại Bản Thân (Self – Harm)

Một nghiên cứu cho thấy những người thực hiện hành vi tự làm hại bản thân (chẳng hạn như tự đánh mình, dùng vật sắc nhọn làm đau mình) có nhiều khả năng coi việc tránh né như một cách thức đối phó nhiều hơn so với những người không bao giờ tự làm hại bản thân. Tự làm hại bản thân cũng có liên quan đến việc gia tăng tỷ lệ tự tử.

Ăn Uống Vô Độ (Eating Disorders)

Ăn uống vô độ là một dạng hành vi thích nghi không tốt. Khi có những cảm xúc tiêu cực, chúng ta thường cảm thấy khó điều khiển ham muốn thèm ăn của bản thân. Các hành vi ăn uống vô độ còn được coi như một cách để đối phó với những sự kiện tác động tiêu cực đến bản thân chúng ta.

Hậu Quả Của Hành Vi Thích Nghi Không Tốt

Mặc dù những hành vi này có thể giảm thiểu lo lắng trong thời điểm hiện tại nhưng việc thường xuyên né tránh các tình huống cũng gây ra rất nhiều những vấn đề nghiêm trọng trong tương lai như:

• Sợ hãi khi đối mặt với các tình huống

• Gặp khó khăn trong các mối quan hệ xã hội

• Suy yếu các kỹ năng xã hội

• Thiếu quyết đoán 

• Hiệu suất và thành quả công việc thấp

• Lạm dụng chất kích thích

Phương Pháp Trị Liệu Cho Hành Vi Thích Nghi Không Tốt

Trị Liệu Tâm Lý

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) là một cách tiếp cận điều trị tập trung vào việc thay đổi các khuôn mẫu suy nghĩ gây ra những hành vi thích nghi không tốt. Khi tiếp nhận trị liệu, bạn sẽ học được cách xác định một số sai lệch về nhận thức dẫn đến các hành vi tránh né, các hành vi an toàn và sự tức giận bên trong bạn. Sau đó, bạn sẽ có thể thay thế những hành vi như vậy bằng những hành vi thích ứng.

Thuốc

Thuốc cũng có thể được kê theo đơn và thường được sử dụng song song với liệu pháp. Các loại thuốc sẽ giúp giảm cảm giác lo lắng, từ đó giúp bạn chống lại việc lạm dụng các hành vi thích nghi không tốt.

Cần Làm Gì Để Ứng Phó Với Các Hành Vi Thích Nghi Không Tốt?

Rèn Luyện Các Kỹ Năng Xã Hội

Kỹ năng cần rèn luyện có thể là kỹ năng trò chuyện và cách kết bạn mới. Phát triển các kỹ năng xã hội sẽ giúp bạn dễ dàng ứng phó hơn trong các tình huống dù vẫn có cảm thấy lo lắng. Điều này còn đặc biệt hữu ích đối với những người mắc chứng lo âu xã hội.

Nâng Cao Trách Nhiệm Cá Nhân

Trách nhiệm cá nhân có nghĩa là chịu trách nhiệm về bản thân và chất lượng cuộc sống của chính mình. Điều này không chỉ bao gồm việc phát triển các thói quen lành mạnh trong cuộc sống hàng ngày để duy trì quá trình chung sống tốt với công việc và các mối quan hệ mà còn là chăm sóc thể chất tốt. Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, tập thể dục thường xuyên và ngủ đủ giấc mỗi đêm là những hoạt động quan trọng để đảm bảo sức khỏe thể chất và tinh thần.

Học Các Kỹ Năng Mới

Chúng ta có thể sợ làm một điều gì đó bởi vì chúng ta chưa đủ quen thuộc với nó. Nhưng bạn có thể trở nên thoải mái hơn với chúng bằng cách tiếp xúc thật nhiều. Ví dụ nếu bạn sợ phát biểu trước đám đông, bạn có thể luyện tập kỹ năng thích ứng bằng cách tham gia một lớp học để vượt qua nỗi sợ hãi trước sân khấu và phát triển khả năng nói trước nhiều người.

Học Cách Điều Tiết Cảm Xúc

Học cách điều tiết cảm xúc trước khi để chúng lấn át bạn là bước cần thiết để phát triển các kỹ năng thích ứng. Bạn có thể tham khảo bài viết về ba cấp độ điều chỉnh cảm xúc tại đây. 

Nguồn: Verywellmind – What is Maladaptive Behaviors?