Anh Chị Em Của Trẻ Tự Kỷ: Những Điều Ít Ai Nói Đến

Khi một gia đình có trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ (ASD), phần lớn sự quan tâm và hỗ trợ đều tập trung vào trẻ và cha mẹ. Tuy nhiên, anh chị em của trẻ tự kỷ cũng phải đối mặt với những khó khăn về tâm lý, xã hội và phát triển cá nhân mà không phải lúc nào cũng được chú ý đến.

>> Tham khảo: Cha Mẹ Có Con Tự Kỷ Có Thể Gặp Những Vấn Đề Tâm Lý Nào?

Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng, anh chị em của trẻ tự kỷ có nguy cơ gặp phải căng thẳng, lo âu, cảm giác bị bỏ rơi và xung đột nội tâm cao hơn so với những đứa trẻ có anh chị em bình thường. Nếu không được hỗ trợ đúng cách, những ảnh hưởng này có thể kéo dài đến tận tuổi trưởng thành.

Bài viết dưới đây sẽ phân tích sâu về các thách thức tâm lý mà anh chị em của trẻ tự kỷ gặp phải, cũng như những chiến lược hỗ trợ giúp họ phát triển cân bằng trong môi trường gia đình.

Anh Chị Em Của Trẻ Tự Kỷ – Những Thách Thức Tâm Lý Không Phải Ai Cũng Biết

Căng thẳng và lo âu kéo dài

Nhiều nghiên cứu cho thấy anh chị em của trẻ tự kỷ có mức độ lo âu cao hơn so với những đứa trẻ có anh chị em bình thường. Nguyên nhân đến từ sự khó đoán trong hành vi của trẻ tự kỷ, chẳng hạn như:

• Những cơn giận dữ bất chợt mà không có lý do rõ ràng;
• Khó khăn trong giao tiếp, khiến việc trò chuyện với anh chị em tự kỷ trở nên căng thẳng;
• Cha mẹ luôn trong trạng thái căng thẳng, ảnh hưởng đến môi trường gia đình.

Nhiều trẻ cảm thấy có trách nhiệm phải chăm sóc và bảo vệ anh chị em của mình, điều này vô tình làm tăng áp lực tâm lý.

Cảm giác bị cô lập

Vì trẻ tự kỷ thường cần nhiều sự quan tâm từ cha mẹ, anh chị em của trẻ tự kỷ dễ cảm thấy bị bỏ rơi. Trẻ có thể đặt ra những câu hỏi như: “Tại sao ba mẹ lúc nào cũng lo cho em mà không quan tâm đến con?”, “Con có cần làm gì đặc biệt hơn để được chú ý không?”,…

Ngoài ra, anh chị em của người tự kỷ cũng có thể cảm thấy bị cô lập trong môi trường xã hội do:

• Ngại mời bạn bè về nhà vì sợ anh chị em có những hành vi bất thường, hoặc sợ bị bạn bè trêu chọc;
• Thái độ kỳ thị tự kỷ từ cộng đồng khiến họ phải che giấu hoặc né tránh nhắc đến gia đình;
• Không tham gia được nhiều hoạt động ngoại khóa do cha mẹ bận chăm sóc em.

Hậu quả là anh chị em của trẻ tự kỷ có thể mất đi sự tự tin, khó hòa nhập với bạn bè và dễ rơi vào trạng thái bị, tự cô lập bản thân.

Cảm giác bị bỏ rơi và thiếu kết nối cảm xúc

Cha mẹ của trẻ tự kỷ thường dành phần lớn thời gian và năng lượng để chăm sóc con mắc tự kỷ, khiến anh chị em của trẻ tự kỷ có thể cảm thấy mình không được quan tâm đầy đủ.

Họ có thể nghĩ rằng cha mẹ yêu thương em nhiều hơn mình. Họ có thể thấy mình ít nhận được sự hỗ trợ tinh thần từ cha mẹ. Điều này khiến không ít trẻ cố gắng trở nên xuất sắc hơn để giành được sự chú ý, công nhận từ gia đình.

Về lâu dài, điều này có thể ảnh hưởng đến lòng tự trọng và sự phát triển cảm xúc của trẻ.

>> Tham khảo: Giúp Con Phát Triển Trí Thông Minh Cảm Xúc

Cảm giác tội lỗi và mâu thuẫn nội tâm

Không ít anh chị em của trẻ tự kỷ trải qua những cảm giác tội lỗi và mâu thuẫn nội tâm xuyên suốt quá trình trưởng thành. Những mâu thuẫn này có thể bắt nguồn từ:

• Trẻ yêu thương em mình, nhưng cũng có những lúc ghen tị vì trẻ tự kỷ được gia đình quan tâm hơn;
• Trẻ cảm thấy có lỗi vì không muốn dành thời gian chơi với em, với anh chị mắc tự kỷ, hoặc mong muốn có một người anh chị em bình thường;
• Một số trẻ có cảm giác trách nhiệm nặng nề, luôn cố gắng làm gương và đạt thành tích cao để không tạo thêm áp lực cho cha mẹ.

Nếu những cảm giác này không được giải tỏa, chúng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý lâu dài của trẻ.

Khó khăn trong việc xây dựng bản sắc cá nhân

Khi lớn lên trong một gia đình có trẻ tự kỷ hoặc sống chung với người tự kỷ, nhiều anh chị em của trẻ tự kỷ có xu hướng:

• Xây dựng bản thân theo vai trò “người chăm sóc”, cảm thấy có trách nhiệm phải hỗ trợ em suốt đời.
• Áp lực phải thành công, vì cảm thấy mình là người có khả năng “bình thường” trong gia đình.
• Khó khăn trong việc theo đuổi đam mê cá nhân, vì gia đình luôn ưu tiên các nhu cầu của trẻ tự kỷ.

Điều này có thể khiến trẻ gặp khó khăn trong việc định hình bản thân và lựa chọn sự nghiệp trong tương lai.

>> Tham khảo: Sống Chung Với Người Tự Kỷ – Thách Thức và Giải Pháp

Các Giai Đoạn Phát Triển Và Những Khó Khăn Riêng – Hiểu Để Cho Trẻ Một Cuộc Sống Tinh Thần Lành Mạnh

Với mỗi giai đoạn của cuộc đời, anh chị em của trẻ tự kỷ có thể gặp những thách thức riêng. Hiểu được những thách thức này chính là bước đầu tiên để hỗ trợ tâm lý, tư vấn tâm lý cho gia đình hỗ trợ người tự kỷ tốt hơn.

• Tuổi ấu thơ (3-7 tuổi): Trẻ khó hiểu về tự kỷ, hoang mang về sự khác biệt của anh chị em.
• Tuổi thiếu nhi (8-12 tuổi): Bắt đầu có xuất hiện cảm giác bị cô lập xã hội, khó kết bạn.
• Tuổi thiếu niên (13-18 tuổi): Xung đột tâm lý, cảm giác tội lỗi, áp lực phải trưởng thành sớm.
• Tuổi trưởng thành (19+ tuổi): Lo lắng về trách nhiệm trong tương lai đối với anh chị em tự kỷ.

>> Tham khảo: Sự Phát Triển Của Trẻ Qua Các Giai Đoạn Như Thế Nào?

Hỗ Trợ Anh Chị Em Của Trẻ Tự Kỷ – Bước Đi Cần Thiết Để Gia Đình Hỗ Trợ Người Tự Kỷ Tốt Hơn

Nhận diện những thách thức mà anh chị em của trẻ tự kỷ gặp phải là bước đầu tiên để có thể hỗ trợ họ một cách hiệu quả. Dưới đây là các chiến lược đã được nghiên cứu và chứng minh giúp cải thiện sức khỏe tâm lý và chất lượng sống cho những đứa trẻ này.

Khuyến khích giao tiếp cởi mở trong gia đình

Việc thiết lập một môi trường giao tiếp cởi mở giúp anh chị em của trẻ tự kỷ cảm thấy an toàn để bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc của mình. Nhiều trẻ cảm thấy bị bỏ rơi hoặc bối rối về tình trạng của anh chị em mình, nhưng không biết làm thế nào để nói ra.

Cha mẹ nên chủ động trò chuyện với con về tự kỷ, sử dụng ngôn ngữ phù hợp với độ tuổi để giúp trẻ hiểu rằng:

• Anh chị em tự kỷ của mình không phải “cố tình” cư xử khác biệt.
• Cảm giác tức giận, ghen tị hay mệt mỏi khi sống chung với người tự kỷ là hoàn toàn bình thường.
• Trẻ có quyền bày tỏ cảm xúc của mình mà không bị phán xét, thay vào đó, trẻ được đồng cảm và hỗ trợ.

Những cuộc trò chuyện như vậy không chỉ giúp giảm bớt hiểu lầm, mà còn giúp xây dựng sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình. Khi trẻ cảm thấy mình được lắng nghe và thấu hiểu, chúng sẽ có tâm lý thoải mái hơn khi đối mặt với những thách thức trong cuộc sống.

Dành sự quan tâm cân bằng giữa các con

Trong nhiều gia đình, trẻ tự kỷ thường là trung tâm của mọi sự chú ý, khiến anh chị em của trẻ cảm thấy bị bỏ rơi. Mặc dù nhu cầu chăm sóc của trẻ tự kỷ có thể cao hơn, nhưng điều đó không có nghĩa là cha mẹ nên lơ là những đứa con khác.

Một số cách giúp tạo ra sự cân bằng trong sự quan tâm của cha mẹ:

• Dành thời gian riêng cho từng người con: Có thể là một buổi đi chơi, đọc sách, hoặc đơn giản là ngồi tâm sự cùng con mỗi ngày. Điều này giúp trẻ hiểu rằng dù cha mẹ bận rộn, nhưng chúng vẫn quan trọng.
• Thừa nhận và khen ngợi những nỗ lực của trẻ: Đừng chỉ khen ngợi khi trẻ giúp chăm sóc anh chị em tự kỷ, mà hãy công nhận cả những thành tích cá nhân của trẻ trong học tập, thể thao hay nghệ thuật.
• Khuyến khích trẻ theo đuổi sở thích riêng: Việc sống chung với người tự kỷ không nên ngăn cản trẻ theo đuổi những đam mê và hoạt động cá nhân. Cho phép trẻ tham gia các câu lạc bộ, lớp học ngoại khóa sẽ giúp trẻ cảm thấy có không gian riêng để phát triển bản thân.

Hỗ trợ tâm lý chuyên nghiệp cho anh chị em của trẻ tự kỷ

Việc tư vấn tâm lý cho gia đình có thể giúp anh chị em của trẻ tự kỷ đối mặt với những khó khăn về cảm xúc và tìm ra cách điều chỉnh tâm lý tốt hơn. Một số hình thức hỗ trợ tâm lý phổ biến bao gồm trị liệu tâm lý và tư vấn tâm lý gia đình.

Các buổi trị liệu cá nhân hoặc nhóm dành riêng cho anh chị em của trẻ tự kỷ có thể giúp trẻ hiểu rõ hơn về những cảm xúc của mình. Đây là nơi trẻ có thể chia sẻ những cảm xúc mà chúng không muốn nói với cha mẹ – như sự tức giận, tủi thân, hoặc cảm giác tội lỗi. Các nghiên cứu cho thấy, trẻ em tham gia vào các chương trình hỗ trợ, tư vấn tâm lý có thể:

• Giảm lo âu và căng thẳng do được thấu hiểu, lắng nghe và chia sẻ.
• Cải thiện lòng tự trọng khi nhận ra mình không đơn độc.
• Học được các kỹ năng đối phó từ những người có kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn hơn.

Thay vì chỉ tập trung vào từng cá nhân, tư vấn tâm lý gia đình giúp cả nhà cùng nhau hiểu và hỗ trợ lẫn nhau. Điều này giúp các thành viên trong gia đình:

• Học cách điều chỉnh mối quan hệ để tạo ra sự hài hòa giữa anh chị em.
• Giải quyết những mâu thuẫn có thể phát sinh giữa các con.
• Xây dựng chiến lược giao tiếp hiệu quả hơn trong gia đình.

Tham khảo: Tham Vấn Tâm Lý Cho Gia Đình Có Người Tự Kỷ – Nền Tảng Để Hỗ Trợ Tối Ưu

Hiện tại, Viện Tâm lý Việt – Pháp đang hỗ trợ 50% chi phí tham vấn tâm lý từ 15/03 – 15/04. Xem thêm thông tin ngay tại ĐÂY.

Dạy trẻ các kỹ năng đối phó với căng thẳng

Sống chung với người tự kỷ có thể mang đến nhiều áp lực, nhưng nếu được trang bị kỹ năng đối phó đúng cách, anh chị em của trẻ tự kỷ sẽ có thể kiểm soát cảm xúc tốt hơn. Một số phương pháp hiệu quả bao gồm:

• Kỹ thuật thư giãn: Hướng dẫn trẻ những bài tập hít thở sâu, yoga hoặc thiền để giúp kiểm soát căng thẳng khi gặp tình huống khó khăn.
• Viết nhật ký cảm xúc: Trẻ có thể ghi lại suy nghĩ và cảm xúc của mình để hiểu rõ hơn về những gì chúng đang trải qua.
• Tạo không gian riêng cho trẻ: Đôi khi, anh chị em của trẻ tự kỷ cần một nơi để tách biệt khỏi căng thẳng gia đình. Một góc nhỏ để đọc sách, nghe nhạc hoặc vẽ tranh có thể giúp chúng thư giãn và tái tạo năng lượng.

Tạo ra môi trường gia đình cân bằng và hỗ trợ

Một gia đình hòa thuận và yêu thương là nền tảng giúp anh chị em của trẻ tự kỷ cảm thấy an toàn và phát triển khỏe mạnh. Cha mẹ có thể làm điều này bằng cách:

• Xây dựng nếp sống gia đình ổn định: Các hoạt động gia đình như cùng nhau ăn tối, đi chơi cuối tuần hoặc tổ chức các buổi trò chuyện giúp tăng cường sự gắn kết và tạo cơ hội để trẻ tự kỷ và anh chị em có thể kết nối với nhau.
• Xóa bỏ sự kỳ thị tự kỷ: Hướng dẫn anh chị em của trẻ tự kỷ cách giải thích về tự kỷ với bạn bè, giúp trẻ không cảm thấy xấu hổ hay né tránh khi nhắc đến em mình.
• Tìm sự hỗ trợ và đồng hành từ chuyên gia: Sử dụng các liệu pháp gia đình hoặc dịch vụ tư vấn tâm lý cho gia đình để hỗ trợ các thành viên được tốt hơn.

Kết Luận

Việc sống chung với người tự kỷ đặt ra nhiều thách thức cho anh chị em của trẻ tự kỷ, nhưng nếu được hỗ trợ đúng cách, họ có thể phát triển mạnh mẽ và cân bằng hơn.

Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về cách tư vấn tâm lý cho gia đình để hỗ trợ con mình một cách tốt nhất, đừng bỏ lỡ cơ hội tham vấn tâm lý với mức hỗ trợ 50% chi phí dành cho gia đình sống chung với người tự kỷ.

Tham Khảo

Cuskelly, M., & Ross, P. (2006). Adjustment, sibling problems, and coping strategies of brothers and sisters of children with autistic spectrum disorder. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 31(2), 77-86. https://doi.org/10.1080/13668250600710864

Pilowsky, T., Yirmiya, N., Doppelt, O., Gross-Tsur, V., & Shalev, R. S. (2004). Social and emotional adjustment of siblings of children with autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(4), 855-865. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2004.00277.x

Kaminsky, L., & Dewey, D. (2002). Psychosocial adjustment in siblings of children with autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43(2), 225-232. https://doi.org/10.1111/1469-7610.00015

Orsmond, G. I., & Seltzer, M. M. (2007). Siblings of individuals with autism spectrum disorders across the life course. Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 13(4), 313-320. https://doi.org/10.1002/mrdd.20171

Jones, E. A., Fiani, T., Stewart, J. L., & Neil, N. (2020). Randomized controlled trial of a sibling support group: Mental health outcomes for siblings of children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50(2), 498-511. https://doi.org/10.1177/1362361320908979