Alzheimer Là Gì? Hiểu Nguyên Nhân Bệnh Sa Sút Trí Tuệ Này

Bệnh Alzheimer không chỉ là một vấn đề sức khỏe mà còn là thách thức lớn đối với gia đình và xã hội. Là một dạng phổ biến của chứng sa sút trí tuệ, Alzheimer ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ, tư duy và hành vi của con người. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về căn bệnh này cũng như cách nhận biết và chăm sóc cho người mắc bệnh. 

Bài viết này sẽ mang đến những thông tin quan trọng, giúp bạn nắm bắt các triệu chứng, nguyên nhân và phương pháp hỗ trợ hiệu quả trong hành trình đồng hành cùng người thân hoặc cộng đồng bị ảnh hưởng bởi Alzheimer.

Alzheimer Là Bệnh Gì?

Vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, một người phụ nữ tên Auguste Deter bắt đầu xuất hiện các triệu chứng bất thường như hoang tưởng và suy giảm trí nhớ nghiêm trọng. Điều này khiến bà khác biệt với những người cùng thời, vì ở tuổi 51, bà còn quá trẻ để mắc phải những suy giảm liên quan đến lão hóa tâm thần.

Tình trạng của bà đã thu hút sự chú ý của bác sĩ Alois Alzheimer, người đã trực tiếp điều trị cho bà và từ đó đặt nền móng cho những nghiên cứu đầu tiên về căn bệnh mà sau này mang tên ông – Alzheimer – một trong những nguyên nhân hàng đầu gây sa sút trí tuệ trên thế giới ngày nay.

Khi nhắc đến Alzheimer, nhiều người thường nghĩ ngay đến chứng hay quên, đặc biệt ở người già. Nhưng thực tế, căn bệnh này không chỉ ảnh hưởng đến trí nhớ mà còn gây ra những suy giảm nghiêm trọng về nhận thức, hành vi và các thay đổi sinh học trong não.

Mặc dù chủ yếu xảy ra ở những người trên 65 tuổi – với nguy cơ tăng dần theo tuổi tác, Alzheimer cũng có thể xuất hiện sớm hơn. Những trường hợp khởi phát ở độ tuổi 40-50, được gọi là Alzheimer khởi phát sớm, tuy hiếm gặp nhưng để lại những tác động đáng kể đến cả người bệnh và gia đình.

>>> Tham khảo: Sa Sút Trí Tuệ (Dementia) & Bệnh Alzheimer

Hiện nay, bệnh Alzheimer ở người cao tuổi là một vấn đề sức khỏe toàn cầu, ảnh hưởng đến khoảng 24 triệu người trên thế giới. Cứ 10 người trên 65 tuổi thì có 1 người mắc bệnh, và gần một phần ba những người trên 85 tuổi phải đối mặt với tình trạng này. Đây là lý do tại sao nhận thức và hiểu biết về Alzheimer không chỉ quan trọng mà còn cấp thiết để chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.

Các Giai Đoạn Của Bệnh Alzheimer Và Triệu Chứng Tương Ứng

Bệnh Alzheimer là một hành trình phức tạp với nhiều giai đoạn tiến triển rõ rệt. Mỗi giai đoạn mang những biểu hiện riêng, từ nhẹ nhàng thoáng qua đến nghiêm trọng và đòi hỏi sự chăm sóc toàn diện. Việc hiểu rõ các dấu hiệu qua từng giai đoạn không chỉ giúp người thân có sự chuẩn bị tâm lý mà còn hỗ trợ hiệu quả trong quá trình điều trị và chăm sóc.

Giai Đoạn Tiền Lâm Sàng

Giai đoạn tiền lâm sàng là giai đoạn âm thầm nhất trong quá trình phát triển của bệnh Alzheimer. Mặc dù chưa xuất hiện các triệu chứng rõ ràng, trong não người bệnh đã bắt đầu có sự thay đổi, đặc biệt là sự tích tụ protein amyloid làm gián đoạn kết nối giữa các tế bào thần kinh. 

Thời kỳ này có thể kéo dài hàng năm, thậm chí hàng thập kỷ, khi người bệnh vẫn duy trì được các hoạt động bình thường và chưa được chẩn đoán mắc bệnh. Nhờ các tiến bộ y học, hiện nay các xét nghiệm hình ảnh não đã có thể phát hiện những biến đổi này, mở ra cơ hội can thiệp sớm trước khi các triệu chứng biểu hiện ra ngoài.

Giai Đoạn Suy Giảm Nhận Thức Nhẹ

Đây là giai đoạn mà bệnh Alzheimer bắt đầu thể hiện rõ hơn, nhưng các triệu chứng vẫn ở mức độ nhẹ. Do suy giảm trí nhớ, người bệnh thường gặp khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin mới, như sự kiện, tên gọi hoặc địa điểm gần đây. 

>>> Tham khảo: Bạn Hiểu Gì Về Trí Nhớ?

Đồng thời, họ cũng có thể làm mất đồ thường xuyên, khó khăn trong việc diễn đạt suy nghĩ bằng lời nói, và giảm khả năng tổ chức hay giải quyết vấn đề. Dù vậy, ở giai đoạn này, người bệnh vẫn có thể nhận biết những khuôn mặt quen thuộc và thực hiện tốt các hoạt động quen thuộc hàng ngày.

Giai Đoạn Trung Bình

Đây là giai đoạn kéo dài nhất và cũng là thời điểm người bệnh cần sự hỗ trợ tận tình từ người thân hoặc người chăm sóc. Triệu chứng suy giảm trí nhớ tăng mạnh, người bệnh dễ quên những thông tin cơ bản như số điện thoại, ngày tháng, hoặc thậm chí nơi ở. Sự nhầm lẫn trở nên phổ biến hơn, khiến họ khó nhận biết bạn bè, người thân, hoặc phân biệt thời gian và không gian. 

Không chỉ trí nhớ suy giảm, tính cách của người bệnh cũng thay đổi đáng kể, từ trầm cảm, lo âu đến hoang tưởng hoặc kích động. Họ cần sự trợ giúp trong các hoạt động hàng ngày như vệ sinh cá nhân, ăn uống, và có thể đi lang thang không mục đích, làm gia tăng nguy cơ mất an toàn.

Giai Đoạn Nghiêm Trọng

Giai đoạn cuối của bệnh Alzheimer là lúc các triệu chứng đạt mức độ nghiêm trọng nhất. Người bệnh mất hoàn toàn khả năng nhận thức, không còn ý thức về môi trường xung quanh và cần hỗ trợ trong mọi hoạt động cơ bản như ăn uống, thay đồ hay di chuyển. Khả năng giao tiếp gần như không còn, chỉ có thể nói một vài từ đơn giản.

Họ dễ bị các vấn đề sức khỏe khác như nhiễm trùng, đặc biệt là viêm phổi hoặc các bệnh ngoài da. Ở giai đoạn này, sự chăm sóc toàn diện và sự đồng hành yêu thương từ gia đình là nguồn an ủi lớn nhất cho người cao tuổi.

>>> Tham khảo: Làm Thế Nào Để Những Mối Quan Hệ Trong Gia Đình Trở Nên Lành Mạnh?

Bệnh Alzheimer không chỉ là một thách thức về y học mà còn là hành trình đầy cảm xúc với những người mắc bệnh và gia đình của họ. Việc hiểu rõ các giai đoạn và triệu chứng của bệnh giúp chúng ta chuẩn bị tốt hơn về cả mặt tâm lý lẫn thể chất, đồng thời hỗ trợ người bệnh một cách hiệu quả hơn.

Mỗi giai đoạn của Alzheimer đều mang đến những khó khăn riêng, nhưng cũng là cơ hội để thể hiện tình yêu thương, sự kiên nhẫn và đồng cảm. Với sự phát triển của y học và những tiến bộ trong nghiên cứu, tương lai sẽ có những phương pháp điều trị hiệu quả hơn, mang lại niềm tin và ánh sáng cho hàng triệu gia đình đang đối mặt với căn bệnh này.

Nguyên Nhân Nào Dẫn Đến Bệnh Alzheimer?

Bệnh Alzheimer được gây ra bởi sự tích tụ bất thường của hai loại protein trong não – amyloid và tau. Quá trình tích tụ này làm tổn thương và dẫn đến chết tế bào thần kinh, từ đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng giao tiếp giữa các tế bào não. Điều này khiến não bộ mất dần chức năng, gây ra suy giảm trí nhớ, tư duy và các hoạt động nhận thức khác.

Bộ não con người chứa hơn 100 tỷ tế bào thần kinh và các tế bào hỗ trợ khác, đóng vai trò phối hợp để thực hiện các chức năng quan trọng như suy nghĩ, học tập và lập kế hoạch. Tuy nhiên, sự xuất hiện của các mảng amyloid (plaques) và sợi tau (tangles) trong não làm gián đoạn quá trình này. Các tế bào thần kinh bị ngăn cản liên lạc, dẫn đến tổn thương và chết dần.

Quá trình chết tế bào thần kinh bắt đầu ở khu vực hồi hải mã – trung tâm điều khiển trí nhớ, sau đó lan sang các vùng khác. Mặc dù các nghiên cứu đang tiếp tục, nguyên nhân chính xác của sự tích tụ protein bất thường này vẫn chưa được làm rõ. Các nhà khoa học cho rằng bệnh có thể liên quan đến nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau.

Tuổi Tác

Tuổi tác là yếu tố nguy cơ hàng đầu đối với bệnh Alzheimer. Khi tuổi càng cao, nguy cơ mắc bệnh càng lớn. Theo thống kê, nguy cơ mắc Alzheimer tăng gấp đôi sau mỗi 5 năm kể từ khi bước qua tuổi 65. 

>>> Tham khảo: Các Rối Loạn Thoái Hóa Thần Kinh Ở Người Cao Tuổi

Tuy nhiên, không chỉ người cao tuổi mới có nguy cơ mắc bệnh. Một dạng đặc biệt của Alzheimer gọi là Alzheimer khởi phát sớm có thể xuất hiện ở người trẻ, thường từ khoảng 40 tuổi trở đi.

Tiền Sử Gia Đình và Yếu Tố Di Truyền

Yếu tố di truyền đóng vai trò nhất định trong nguy cơ mắc Alzheimer. Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh có thể do di truyền từ một gen đột biến duy nhất, khiến nguy cơ mắc bệnh rất cao.

Đối với những gia đình có nhiều thành viên từng mắc Alzheimer, đặc biệt là khi bệnh khởi phát sớm, việc tham vấn di truyền có thể cung cấp thông tin cần thiết để dự đoán nguy cơ và lập kế hoạch phòng ngừa hoặc quản lý sức khỏe hiệu quả.

Hội Chứng Down

Người mắc hội chứng Down có nguy cơ cao mắc bệnh Alzheimer. Điều này xuất phát từ thay đổi di truyền trong hội chứng Down, dẫn đến sự tích tụ protein amyloid trong não theo thời gian.

Đây là yếu tố quan trọng khiến một số người mắc hội chứng Down phát triển bệnh Alzheimer ở độ tuổi trung niên hoặc lớn hơn.

Chấn Thương Đầu

Nghiên cứu cho thấy những người từng trải qua chấn thương đầu nghiêm trọng có nguy cơ mắc Alzheimer cao hơn so với người không bị chấn thương. Tác động lâu dài của chấn thương có thể làm tổn thương các tế bào não hoặc kích thích sự tích tụ protein bất thường, từ đó dẫn đến suy giảm chức năng não.

Bệnh Tim Mạch

Những tình trạng như huyết áp cao, tiểu đường, béo phì, và mỡ máu cao đều có thể làm tăng nguy cơ bệnh. Hút thuốc lá, một yếu tố nguy cơ lớn của các bệnh tim mạch, cũng được xem là tác nhân tiềm năng làm gia tăng khả năng mắc Alzheimer.

Sự liên kết giữa bệnh tim mạch và Alzheimer có thể xuất phát từ việc các mạch máu bị tổn thương, làm giảm khả năng cung cấp máu và oxy cho não, từ đó ảnh hưởng đến chức năng của các tế bào thần kinh.

Các Yếu Tố Nguy Cơ Khác

Một số nghiên cứu gần đây đã chỉ ra các yếu tố khác có thể liên quan đến nguy cơ mắc bệnh Alzheimer, bao gồm:

• Mất thính lực

• Trầm cảm không được điều trị (mặc dù trầm cảm cũng có thể là một trong những triệu chứng của bệnh Alzheimer)

• Cô đơn hoặc sự cô lập xã hội

• Lối sống ít vận động

>>> Tham khảo: Tâm Lý Học Lý Giải Nỗi Cô Đơn

Bệnh Alzheimer không chỉ là một thách thức y tế mà còn là một gánh nặng tâm lý và xã hội đối với người bệnh, gia đình và cộng đồng. Việc hiểu rõ nguyên nhân, cơ chế gây bệnh cũng như các yếu tố nguy cơ là bước đầu tiên để chúng ta có thể phòng ngừa và quản lý bệnh hiệu quả.

Mặc dù hiện nay chưa có cách chữa trị hoàn toàn, nhưng các biện pháp can thiệp sớm, thay đổi lối sống và duy trì sức khỏe tim mạch, tâm lý là những yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh. Quan trọng hơn, việc tăng cường nhận thức cộng đồng và sự hỗ trợ từ gia đình, xã hội sẽ tạo nên một môi trường sống tích cực hơn cho những người mắc bệnh Alzheimer, giúp họ duy trì chất lượng cuộc sống tốt nhất có thể.

Cùng nhau, chúng ta có thể tạo nên một tương lai mà trong đó, bệnh Alzheimer không còn là nỗi ám ảnh, mà là một vấn đề có thể được kiểm soát bằng sự quan tâm, hiểu biết và tình yêu thương.

Nếu bạn cảm thấy người thân có những triệu chứng của sa sút trí tuệ, hãy tới các cơ sở y tế để được thăm khám và chẩn đoán kịp thời. Liên hệ Viện Tâm lý Việt – Pháp qua Hotline: 0977.729.396 để được tư vấn cụ thể. Can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Tham khảo:

[1] Alzheimer Disease. (2024, 13 décembre). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9164-alzheimers-disease 

[2] How is Alzheimer’s disease treated? (2023, 12 septembre). National Institute On Aging. https://nia.nih.gov/health/alzheimers-treatment/how-alzheimers-disease-treated 

[3] Website, N. (2024, 5 juillet). Causes. nhs.uk. https://www.nhs.uk/conditions/alzheimers-disease/causes/